Áp thuế nước giải khát có đường: Cần đánh giá kỹ lưỡng trên cơ sở khoa học và thực tiễn

Tại kỳ họp thứ 9 Quốc hội khóa XV, nhiều đại biểu đã đưa ra quan điểm đa chiều về việc áp thuế TTĐB đối với nước giải khát có đường. Đại biểu Nguyễn Thị Thu Dung (Thái Bình) cho rằng, việc đánh thuế cần căn cứ vào đánh giá toàn diện về tác động đến người tiêu dùng, doanh nghiệp và cả nền kinh tế. Bà nhấn mạnh: "Việc tăng thuế có thể giúp tăng ngân sách trong ngắn hạn, nhưng nếu thực hiện quá nhanh và thiếu căn cứ khoa học, sẽ gây phản tác dụng và giảm nguồn thu trong dài hạn".

Đại biểu Cầm Thị Mẫn (Thanh Hóa) cũng cảnh báo việc áp thuế với mặt hàng có liên quan tới hơn 20 ngành trong chuỗi giá trị như mía đường, bán lẻ, du lịch, nhà hàng… sẽ gây ảnh hưởng tiêu cực lan tỏa. Bà đề xuất lộ trình thuế phù hợp, bắt đầu từ 5% vào năm 2028, tăng lên 8% vào 2029 và 10% từ 2030.

Một trong những điểm khiến nhiều đại biểu băn khoăn là thiếu cơ sở khoa học để chứng minh nước giải khát có đường là nguyên nhân chính gây ra thừa cân, béo phì. Báo cáo của Viện Dinh dưỡng Quốc gia cho thấy, trong khẩu phần ăn, đường từ nước giải khát chỉ chiếm 3,6% tổng năng lượng, trong khi nguồn năng lượng chủ yếu đến từ ngũ cốc (51,4%) và thịt (15,5%).

Hơn nữa, các khảo sát thực tế lại cho kết quả trái ngược với giả định của chính sách. Tỷ lệ học sinh tiêu thụ nước ngọt ở khu vực nông thôn cao hơn thành thị, nhưng tỷ lệ béo phì lại thấp hơn. Tình trạng ít vận động, thời gian sử dụng thiết bị điện tử kéo dài, môi trường học tập, sinh hoạt là những nguyên nhân nổi bật hơn.

Đại biểu Hoàng Đức Thắng (Quảng Trị) cho rằng, cần tập trung vào các biện pháp truyền thông, nâng cao nhận thức để thay đổi hành vi tiêu dùng thay vì dùng công cụ thuế thiếu chính xác: "Cần bốc thuốc đúng bệnh chứ không làm méo mó chính sách thuế."

Thực tế tại một số quốc gia áp dụng thuế TTĐB đối với nước giải khát có đường như Mexico, Chile, Bỉ… cho thấy tỷ lệ béo phì không giảm, thậm chí còn tăng sau khi chính sách được thực hiện. Trong khi đó, những quốc gia không áp dụng thuế như Nhật Bản lại có tỷ lệ thừa cân, béo phì rất thấp nhờ đẩy mạnh giáo dục dinh dưỡng và vận động thể chất.

TS. Cấn Văn Lực – chuyên gia kinh tế BIDV nhận định, chính sách thuế này nếu áp dụng sớm và thiếu cân nhắc có thể gây tác động tiêu cực tới doanh nghiệp và mục tiêu tăng trưởng 8% năm 2025 và hai con số trong các năm tiếp theo.

Ngành nước giải khát hiện đóng góp khoảng 60.000 tỷ đồng mỗi năm cho ngân sách và tạo việc làm cho hàng triệu lao động. Việc tăng thuế lên nhóm sản phẩm này không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ, mà còn ảnh hưởng gián tiếp tới các ngành phụ trợ như nông nghiệp, vận tải, phân phối...

Theo báo cáo của Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM), việc áp thuế 10% có thể làm giảm 0,448% GDP (tương đương 42.570 tỷ đồng) và giảm thu nhập của người lao động.

Đa số ý kiến đều thống nhất rằng, nếu chính sách này vẫn được thông qua, cần có lộ trình phù hợp để giảm thiểu tác động. Các đại biểu như Mai Văn Hải (Thanh Hóa), Lê Thị Song An (Long An) cho rằng nên áp dụng mức thuế khởi điểm thấp (từ 3-5%) và tùy theo hàm lượng đường trong sản phẩm để khuyến khích doanh nghiệp đổi mới công thức sản xuất.

Bên cạnh đó, cần có một nghiên cứu độc lập, công khai về tác động kinh tế - xã hội, đặc biệt là ảnh hưởng đến sức mua, việc làm, đầu tư và tăng trưởng.

Các chuyên gia như GS.TS Hoàng Văn Cường và TS. Võ Trí Thành nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hài hòa giữa yêu cầu bảo vệ sức khỏe và phát triển kinh tế. Họ cho rằng không thể chỉ nhìn vào một yếu tố sức khỏe để đánh thuế, mà phải tính đến hệ sinh thái kinh tế, khả năng "nuôi dưỡng nguồn thu", và năng lực chống chịu của doanh nghiệp.

Việc áp thuế tiêu thụ đặc biệt với nước giải khát có đường là một chính sách phức tạp, cần được xem xét thận trọng, dựa trên các bằng chứng khoa học xác đáng, đánh giá tác động toàn diện và học hỏi kinh nghiệm quốc tế. Trong bối cảnh nền kinh tế đang hướng tới tăng trưởng mạnh mẽ, bất kỳ chính sách nào cũng cần đặt trong tổng thể phát triển bền vững, công bằng và hợp lý. Các đại biểu Quốc hội, giới chuyên gia và cộng đồng doanh nghiệp đều mong muốn một quyết sách đúng đắn, đảm bảo lợi ích chung của xã hội, kinh tế đất nước.