Bất cập ở chính sách khiến ngành vật liệu không nung đóng cửa hàng loạt nhà máy

Những tưởng có chính sách hỗ trợ cho các doanh nghiệp khai phá lĩnh vực mới, vật liệu mới, nhưng mới đây trong dự thảo Về xây dựng "Chương trình phát triển vật liệu xây không nung tại Việt Nam đến năm 2030" của Bộ Xây dựng gửi Thủ tướng Chính phủ, cũng như trong NĐ 09/2021/NĐ – CP ngày 9/2/2021 về quản lý vật liệu xây dựng. Các doanh nghiệp cho rằng, các quy định đó đang "đi lùi" so với chương trình 567 khiến cho các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực VLKN không khỏi lo lắng. 

Doanh nghiệp sản xuất VLKN đóng cửa nhà máy hàng loạt

Sau khi chương trình 567 được khởi xướng, đã khiến cho làn sóng đầu tư VLKN phát triển trên cả nước từ bê tông khí chưng áp (AAC) đến xi măng cốt liệu với nhiều công nghệ: Việt Nam, Trung Quốc, Hàn Quốc, Đức...

Đến cuối năm 2014, toàn quốc đã có 12 nhà máy AAC đi vào sản xuất với tổng công suất thiết kế lên đến 1,95 triệu m³/năm (tương đương 1,365 tỷ viên gạch QTC/năm). Tuy nhiên đến năm 2020 có 15 doanh nghiệp sản xuất thì 12 doanh nghiệp đóng cửa, dừng sản xuất do việc sản xuất và tiêu thụ sản phẩm AAC gặp phải khó khăn. Trung bình mỗi dây chuyền đầu tư từ 50 – 60 tỷ đồng (công suất 150.000m3) bị đắp chiếu.

Hiện nay chỉ còn 3 nhà máy hoạt động (Viglacera, Tân Kỷ Nguyên, Công ty cổ phần HASS) với tổng công suất khoảng 800.000 m3/năm (tương đương 0,56 tỷ viên QTC/năm). 

Doanh nghiệp sản xuất gạch xi măng cốt liệu tình hình còn bi đát hơn, với khoảng 2.500 doanh nghiệp thì tỷ lệ đóng cửa gần 1.000 doanh nghiệp. Như vậy nguồn vốn được các doanh nghiệp đầu tư vào ngành này là một số tiền không nhỏ và gây thiệt hại cho nền kinh tế.

Là một nhà sản xuất, chế tạo ra máy gạch xi măng cốt liệu (từng có bằng sáng chế về công nghệ) ông Nguyễn Trí Dũng – Giám đốc Công ty TNHH Gạch ống ngôi sao Bình Dương cho biết: Nhà máy hiện đang phải tạm thời đóng cửa và tìm hướng kinh doanh khác. Vì sản phẩm làm ra không bán được, mà số vốn bỏ ra đầu tư lên đến 12 tỷ đồng. 

"Tại sao ngành VLKN lại có cái chết được báo trước như vậy? Bởi gạch không nung và gạch nung đã không có được sự cạnh tranh sòng phẳng về thị trường. Chúng tôi sẽ không bao giờ cạnh tranh được về giá nếu viên gạch nung không bị đóng thuế. Tại sao chúng ta không đánh thẳng thuế tài nguyên, thuế môi trường vào viên gạch nung vì sử dụng đất sét, phát thải ra môi trường. Chỉ cần đánh thuế 300 đồng/viên thì hàng năm chúng ta đã thu được hàng trăm tỷ đồng tiền thuế. Nhà nước không cần phải thanh tra, kiểm tra các lò gạch nung, tại sao phải "thả gà ra đuổi" làm gì?" – ông Dũng phân tích.

Cũng theo ông Dũng, chỉ cần chúng ta làm đúng, làm chuẩn như chương trình 567 thì sẽ thúc đẩy được ngành VLKN phát triển. Ở các dự án 9 tầng trở lên không sử dụng gạch không nung hiện nay chỉ bị phạt hành chính tối đa có 80 triệu đồng. Hoặc nhà thầu đối phó bằng cách xây đến đâu, tô đến đó để tránh dùng VLKN. 

Ngành VLKN sẽ "chết yểu" nếu không được hỗ trợ từ chính sách

Ông Phan Hoài Thanh – CTHĐQT – TGĐ Công ty CP Gạch khối Tân Kỷ Nguyên thì cho hay: Trong dự thảo về việc xây dựng "Chương trình phát triển vật liệu xây không nung tại Việt Nam đến năm 2030" của Bộ Xây dựng gửi Thủ tướng Chính phủ có đề xuất giải pháp thực hiện cho VLKN: "Đối với các công trình xây dựng được đầu tư bằng nguồn vốn khác: khuyến khích sử dụng VLXKN và VLXKN nhẹ tại các công trình nhà cao tầng; hạn chế việc sử dụng gạch đất sét nung với tất cả các loại công trình". Hay trong Điều 7, chương 3 của NĐ 09/2021/NĐ – CP thì Chính phủ cũng yêu cầu: "Khuyến khích sử dụng vật liệu xây không nung, vật liệu tiết kiệm tài nguyên, thân thiện với môi trường, vật liệu xây dựng sản xuất trong nước đối với các công trình sử dụng nguồn vốn khác".

"Chúng tôi – Cộng đồng doanh nghiệp sản xuất VLKN cùng có ý kiến: Không đồng ý dùng thuật ngữ "Khuyến khích" mà nên chuyển thành "Bắt buộc" sử dụng VLKN. Chủ đầu tư có thể dùng bất kể VLKN nào cũng được không cứ là vật liệu nhẹ. Vì nếu chỉ quy định các công trình có vốn ngân sách nhà nước phải dùng 100% VLKN, còn các công trình có vốn khác thì chỉ "khuyến khích" sẽ gây nên ảnh hưởng nghiêm trọng cho môi trường cũng như sản xuất kinh doanh của ngành VLKN. Bởi các công trình không dùng vốn ngân sách mới sử dụng nhiều VLXKN. Do vậy, Bộ Xây dựng nên điều chỉnh lại các thuật ngữ này để chính sách đi vào cuộc sống và doanh nghiệp đã đầu tư VLKN còn có cơ hội hồi sinh" - ông Thanh nhấn mạnh.

Ông Thanh cũng kiến nghị rằng: Cần phải có chế tài đủ mạnh. Đối với các công trình yêu cầu từ 9 tầng trở lên phải sử dụng từ 70% VLKN nếu công trình không thực hiện Sở Xây dựng không nghiệm thu công trình và công trình không được hoàn công và đưa vào sử dụng. 

Làm gì để cho ngành vật liệu không nung phát triển?

Qua 10 năm VLKN đã đi vào cuộc sống, nhiều nhà sản xuất đã đầu tư bài bản, sản phẩm chất lượng cao, như Công ty vật liệu xanh Đại Dũng đầu tư 180 tỷ đồng để sản xuất gạch xi măng cốt liệu, Công ty gạch nguyên khối Tân Kỷ Nguyên, Công ty Viglacera đầu tư hàng trăm tỷ đồng sản xuất gạch bê tông khí chưng áp... Và có phương pháp thi công hoàn chỉnh đã tháo gỡ khúc mắc tâm lý ngán ngại sử dụng VLKN do nứt, khó xây. Nhiều công trình cao tầng đã sử dụng VLKN như xi măng cốt liệu, bê tông khí chưng áp như tòa nhà Đức, Landmark 81 tầng, chung cư Marq... Ngoài vấn đề bảo vệ môi trường, chính VLKN đã tạo ra sự công nghiệp hóa trong xây dựng, đã nâng cao được tay nghề người thợ xây, rút ngắn được thời gian thi công, tiết kiệm chi phí... Chính vì vậy, Chính phủ, các Bộ, ngành cần có chính sách, chế tài cụ thể, mạnh tay hơn với để có thể giải bài toán cho ngành VLKN, nếu không lại đưa đến cơ hội cho vật liệu nung lên ngôi và môi trường tiếp tục bị phá hủy.

Xu thế của thể giới đang hướng  đến môi trường xanh, nếu Việt Nam đi ngược với xu thế đó thì môi trường sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng.