Bức tranh ngành bò sữa thay đổi rõ rệt với nhiều “gam trầm”

Ngày 23/9, Báo Nông nghiệp và Môi trường phối hợp với Hội Chăn nuôi Việt Nam và Hiệp hội Chăn nuôi Gia súc lớn Việt Nam tổ chức tọa đàm "Thực trạng và giải pháp khôi phục sự phát triển đàn bò sữa".

Theo TS. Nguyễn Xuân Dương, Chủ tịch Hội Chăn nuôi Việt Nam, giai đoạn 2010 - 2015 từng là giai đoạn phát triển sôi động của ngành bò sữa, với tốc độ tăng trưởng đàn bò lên tới 15% mỗi năm. Khi đó, nhiều địa phương như Mộc Châu (Sơn La), Ba Vì (Hà Nội), Vĩnh Tường, Vĩnh Phúc cũ (nay là tỉnh Phú Thọ), Củ Chi (TP. Hồ Chí Minh)… đã trở thành những “thủ phủ bò sữa”, mang lại sự thịnh vượng cho hàng nghìn hộ chăn nuôi. Sữa Việt Nam cũng đã xuất khẩu tới hơn 50 quốc gia, trong đó có cả những thị trường khó tính như Mỹ, Nhật Bản.

Tuy nhiên, giai đoạn 2020 - 2024, ngành chăn nuôi bò sữa đã có nhiều thay đổi, xuất hiện những "gam trầm" và "điểm đen". Cụ thể, tốc độ tăng trưởng đàn bò sữa giảm mạnh, hiện chỉ còn 0,4% mỗi năm, nhiều nơi đàn bò giảm rất sâu, riêng TP HCM giảm tới hơn 50%.

Ba Vì chiếm đến 60% sản lượng bò sữa của toàn TP Hà Nội, được xác định là vùng trọng điểm phát triển bò sữa nhưng các hộ chăn nuôi ở đây đang có xu hướng giảm đàn bò vì thua lỗ do giá thức ăn tăng cao, giá sữa không ổn định. 

Ông Lê Việt Hải, Phó Chi cục Chăn nuôi và Thú y TP. Hồ Chí Minh cho biết trong 10 năm 2015 - 2025, tổng đàn đã giảm 68,19% và giảm 72,64% số hộ chăn nuôi. Cụ thể, tổng đàn bò sữa của TP HCM năm 2025 là 37.288 con, được nuôi tại 2.645 cơ sở chăn nuôi và 1 trại quốc doanh; trong đó, đàn bò sữa cái là 24.000 con (chiếm 64,36% tổng đàn bò sữa).

Ngành bò sữa vốn đòi hỏi đầu tư lớn, trong khi diện tích đất nông nghiệp ngày càng thu hẹp, chi phí sản xuất tăng cao. Doanh nghiệp lại có xu hướng nhập khẩu sữa bột hoàn nguyên giá rẻ, khiến nông dân thêm bất lợi.

Phương thức chăn nuôi hiện vẫn chủ yếu truyền thống, thiếu áp dụng kỹ thuật phối trộn dinh dưỡng hiện đại, dẫn đến năng suất thấp, bò dễ bị stress nhiệt. Giá thu mua sữa tươi nguyên liệu gần như đứng yên (Vinamilk chỉ tăng 0,1%, Friesland Campina thậm chí giảm 0,1%), khiến nhiều hộ chăn nuôi nhỏ lẻ không còn lợi nhuận.

TS. Lương Anh Dũng, Ủy viên Ban Thường vụ Hiệp hội Chăn nuôi Gia súc lớn Việt Nam phân tích, với hơn 100 triệu dân, đàn bò sữa cả nước chỉ khoảng 330.000 con, mới đáp ứng 40% nhu cầu sữa tươi. Khoảng 60% còn lại vẫn phải nhập khẩu. Giá thức ăn tăng cao trong khi giá thu mua không đổi khiến hơn 130.000 hộ chăn nuôi vừa và nhỏ không có lãi, nhiều hộ buộc phải phá đàn, bỏ nghề.

Trước thực trạng này, ông Nguyễn Xuân Dương, Chủ tịch Hội Chăn nuôi Việt Nam, nhấn mạnh cần sớm hình thành chuỗi liên kết bền vững, trong đó doanh nghiệp giữ vai trò “đầu tàu”, đảm bảo vốn, công nghệ và bao tiêu sản phẩm. Nông dân tham gia hợp tác xã, áp dụng kỹ thuật tiên tiến để cung ứng sữa đạt chuẩn. Nhà nước ban hành chính sách khuyến khích, đặc biệt là quy định các cơ sở chế biến, kinh doanh sữa phải sử dụng tối thiểu 5–10% sữa tươi nội địa trong tổng nguyên liệu, giống như thông lệ nhiều quốc gia.

“Chỉ khi xây dựng được chuỗi liên kết minh bạch, khép kín, ngành bò sữa mới có thể khắc phục khó khăn, giảm phụ thuộc nhập khẩu, đồng thời bảo vệ quyền lợi chính đáng của người chăn nuôi”, ông Dương nói.

Theo nhiều chuyên gia, chuẩn hóa hệ thống quản lý giống, thống nhất sử dụng cách ghi chép nhằm phục vụ tốt việc đánh giá chất lượng giống, trong đó ứng dụng công tác quản lý bò sữa theo chương trình cải thiện chất lượng đàn bò sữa, làm cơ sở chọn lọc và xây dựng đàn giống bò sữa.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang tổng hợp ý kiến địa phương để điều chỉnh lại mục tiêu và định hướng phát triển ngành bò sữa cho sát thực tiễn. Nếu thực hiện đồng bộ các giải pháp, ngành bò sữa không chỉ đảm bảo an ninh dinh dưỡng quốc gia mà còn có thể xây dựng thương hiệu “Sữa tươi Việt Nam” đạt chuẩn chất lượng và an toàn thực phẩm, đủ sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế.