Cần cơ chế, lộ trình tái chế bao bì đồ uống phù hợp

Ngành đồ uống là một trong những ngành phát sinh khối lượng bao bì lớn nhất hiện nay. Các loại bao bì như chai nhựa PET, lon nhôm, hộp giấy nhiều lớp… vốn quen thuộc trong đời sống hàng ngày, nhưng cũng là nguồn rác thải đáng kể. Nếu không được thu gom và tái chế hiệu quả, chúng sẽ gây áp lực lên hệ thống quản lý chất thải và môi trường.

Để cải thiện tình trạng ô nhiễm, đặc biệt là ô nhiễm chất thải nhựa, Nhà nước đã ban hành nhiều chính sách quan trọng. 

Ngay từ Luật Bảo vệ môi trường 2005 và 2014, Việt Nam đã quy định trách nhiệm thu hồi, xử lý sản phẩm thải bỏ. Luật Bảo vệ môi trường 2020 đã đánh dấu bước tiến quan trọng khi quy định rõ ràng và toàn diện hơn về trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR). Theo đó, doanh nghiệp có nghĩa vụ tái chế theo tỷ lệ, quy cách bắt buộc đối với các sản phẩm, bao bì có giá trị tái chế; đồng thời phải thực hiện trách nhiệm xử lý với các sản phẩm, bao bì khó tái chế hoặc chứa chất độc hại.

Hiện nay, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang trong quá trình tham mưu xây dựng một nghị định riêng về EPR để trình Chính phủ ban hành, qua đó hoàn thiện hành lang pháp lý ngày càng vững chắc, minh bạch, khả thi và phù hợp với yêu cầu thực tiễn quản lý môi trường trong giai đoạn mới. Đặc biệt, việc sửa đổi Luật Bảo vệ môi trường sắp tới thì các chính sách về EPR sẽ hoàn thiện hơn.

Chính sách EPR đã và đang từng bước đi vào thực tiễn, góp phần thúc đẩy hoạt động tái chế, xử lý chất thải, trong đó có bao bì đồ uống theo hướng ngày càng hiệu quả và bền vững. 100% các doanh nghiệp đều ủng hộ việc cần thiết phải tái chế bao bì, sản phẩm để tận dụng tài nguyên và bảo vệ môi trường; trên 90% doanh nghiệp đã tham gia tập huấn của Bộ Nông nghiệp và Môi trường.

Một số doanh nghiệp đồ uống đã đồng sáng lập Liên minh Tái chế Bao bì PRO Việt Nam nhằm thúc đẩy quá trình tái chế bao bì bền vững hơn (SPVB, COKE...) từ năm 2019. Năm 2022, Suntory PepsiCo Việt Nam trở thành công ty nước giải khát đầu tiên tại Việt Nam ra mắt sản phẩm có bao bì làm từ 100% nhựa tái sinh (rPET) với Pepsi. Hay Coca-Cola là một trong những doanh nghiệp tiên phong sử dụng bao bì nhựa tái chế 100% trên thị trường Việt Nam năm 2022. Hiện nay, công ty đã đạt mức độ sử dụng bao bì tái chế khoảng 20% trên tổng số các bao bì và hướng tới mục tiêu sử dụng 50% nhựa tái chế vào năm 2030.

Tuy vậy, thực tế trong thời gian qua cho thấy khó khăn trong việc triển khai vẫn còn hiện hữu. Trong đó, nhiều loại bao bì như thủy tinh, nhôm, hộp giấy nhiều lớp chưa có hệ thống tái chế hiệu quả. Trong khi, Việt Nam hiện cũng chưa có nhà máy tái chế nhôm từ lon thành nhôm cuộn để quay vòng sản xuất, khiến chi phí cao và hạn chế tính toàn diện.

Trước thực tế trên, tại hội thảo Thúc đẩy tái chế bao bì đồ uống hiệu quả và bền vững tại Việt Nam, bà Chu Thị Vân Anh, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Bia - Rượu - Nước giải khát Việt Nam (VBA) kiến nghị cần có chính sách khuyến khích sử dụng bao bì nhựa tái chế (rPET); chi phí EPR phải được tính vào chi phí hợp lý, hợp lệ của doanh nghiệp khi quyết toán thuế và bổ sung chính sách cải thiện cơ sở hạ tầng tái chế. Cùng với đó, cần có lộ trình phù hợp khi điều chỉnh tỷ lệ tái chế bắt buộc.

Đại diện VBA cũng kiến nghị cần chú trọng vào đầu tư hạ tầng và công nghệ. Theo đó, một phần Quỹ EPR nên được dành cho phát triển cơ sở hạ tầng và công nghệ tái chế, nhằm giúp nâng cao hiệu quả thu gom và xử lý; ưu đãi doanh nghiệp tái chế kép. Nghĩa là những doanh nghiệp vừa tham gia thu gom, tái chế, vừa sử dụng bao bì tái chế nên được miễn trừ một phần trách nhiệm thu gom độc lập, khuyến khích tích hợp hoạt động vào chuỗi giá trị.

Quan trọng hơn, để quy định trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất đi vào thực chất, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước, nhà sản xuất, nhà nhập khẩu, lực lượng thu gom và tái chế, người tiêu dùng và truyền thông.

Còn ông Hồ Quốc Thông, Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế ứng dụng và Chính sách (CARE-PA), Viện kinh tế môi trường Đông Nam Á (EEPSEA), Đại học Kinh tế TP. Hồ Chí Minh cho rằng, cần có quy định tỷ lệ bắt buộc về nguyên liệu tái chế để sản xuất một số sản phẩm. Phát triển các chính sách nhằm thúc đẩy thiết kế bao bì thân thiện với môi trường. Nhà nước tạo cơ chế và chính sách cho nhà sản xuất và hiệp hội lồng ghép chính sách EPR và chương trình trách nhiệm xã hội (CSR) của doanh nghiệp; chính sách để ưu tiên tái sử dụng hơn là tái chế.

Ngoài ra, cần thúc đẩy và hỗ trợ ngành công nghiệp sử dụng vật liệu tái chế trong nước như trợ cấp cho tái chế. Hay xây dựng điểm thu gom vật liệu tái chế tập trung; thúc đẩy các phương pháp thu gom khác nhau ví dụ, hệ thống đặt cọc và hoàn tiền… Những việc này cần thu hút sự tham gia của tư nhân.