CBAM - rào cản mới với thép xuất khẩu Việt Nam

Theo báo cáo của RongViet Securities, Liên minh châu Âu (EU) đang áp dụng các hạn ngạch thuế quan (Tariff Rate Quota - TRQ) đối với thép, phân bổ theo nguyên tắc “đăng ký trước, cấp trước” hoặc dựa trên lịch sử nhập khẩu. Từ quý II/2025, cơ chế này sẽ được siết chặt hơn và dần được thay thế bởi Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM).

CBAM yêu cầu các nhà nhập khẩu thép phải mua tín chỉ carbon dựa trên lượng khí thải phát sinh trong quá trình sản xuất, tương đương với mức giá mà doanh nghiệp EU phải trả nếu sản xuất nội địa.

CBAM sẽ tạo thêm áp lực chuyển đổi công nghệ đối với các nhà sản xuất ngoài khối. Áp lực này được RongViet Securities đánh giá sẽ thu hẹp đáng kể lợi thế về chi phí của các nhà sản xuất châu Á, trong đó có Việt Nam - vốn chủ yếu sử dụng công nghệ lò cao (BOF) với lượng phát thải carbon cao. Riêng thị trường EU đã chiếm khoảng 30% tổng sản lượng thép dẹt xuất khẩu của Việt Nam giai đoạn 2023-2024, vì vậy CBAM có thể tác động trực tiếp đến doanh thu và biên lợi nhuận của các doanh nghiệp xuất khẩu.

Trước bối cảnh đó, "thép xanh" đang trở thành xu hướng bắt buộc. Thay vì sử dụng nhiên liệu hóa thạch như than cốc, các nhà sản xuất buộc phải nghiên cứu công nghệ khử carbon bằng hydro, sắt khử trực tiếp (DRI), thu hồi và lưu trữ carbon (CCS)... Tuy nhiên, đây đều là các công nghệ đắt đỏ và cần lộ trình dài hạn.

Tuy nhiên, hiện tại, không ít doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ, vẫn còn lúng túng trong việc đáp ứng các yêu cầu về minh bạch dữ liệu phát thải, áp dụng công nghệ xanh và xây dựng hệ thống đo lường, báo cáo, thẩm định khí nhà kính theo chuẩn quốc tế.

TS Mạc Quốc Anh - Viện trưởng Viện Kinh tế và phát triển doanh nghiệp, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa TP Hà Nội cho rằng, mức độ chuẩn bị của doanh nghiệp Việt Nam trước yêu cầu của CBAM vẫn còn yếu và thiếu đồng bộ, đặc biệt là trong các ngành xuất khẩu chịu tác động trực tiếp như thép, nhôm, xi măng và phân bón. Một trong những điểm nghẽn lớn là năng lực đo lường và báo cáo phát thải theo tiêu chuẩn quốc tế còn rất hạn chế.

Tỷ lệ đầu tư vào công nghệ tiết kiệm năng lượng, sử dụng nguyên liệu thân thiện môi trường hay xây dựng hệ thống quản lý phát thải khí nhà kính vẫn rất thấp.

Nguyên nhân chủ yếu là doanh nghiệp thiếu thông tin và kiến thức chuyên sâu về cơ chế CBAM, thiếu công cụ đo lường carbon đạt chuẩn quốc tế, khó tiếp cận các nguồn vốn đổi mới công nghệ xanh, trong khi chính sách hỗ trợ hiện nay còn rời rạc, thiếu trọng tâm và chưa phù hợp với năng lực của khu vực doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Để khắc phục hạn chế trên, Chính phủ Việt Nam đã ban hành Quyết định số 232/QĐ-TTg, phê duyệt Đề án thành lập và phát triển thị trường carbon nội địa. Đây được xem là biện pháp hỗ trợ doanh nghiệp xuất khẩu giảm gánh nặng tài chính khi đối mặt với CBAM.

Tuy nhiên, lộ trình triển khai cụ thể, cơ chế phân bổ hạn ngạch và hệ thống giao dịch vẫn đang trong quá trình xây dựng. Do đó, tác động thực tế của thị trường carbon Việt Nam còn phụ thuộc vào khả năng vận hành và kết nối với các chuẩn mực quốc tế.

Viện trưởng Viện Kinh tế và phát triển doanh nghiệp cho rằng, các doanh nghiệp đầu tư sớm vào công nghệ và quy trình kiểm soát phát thải sẽ có lợi thế cạnh tranh rõ rệt, không chỉ duy trì thị phần tại EU mà còn đón đầu xu thế toàn cầu về giảm phát thải và phát triển bền vững. Tuy nhiên, bài toán chi phí và khả năng tiếp cận công nghệ mới vẫn là thách thức lớn đối với phần lớn doanh nghiệp sản xuất thép tại Việt Nam.