Chè Shan Tuyết Suối Giàng - Báu vật tinh hoa của đất trời

Cây trà Shan Tuyết cổ thụ ở Suối Giàng

Không chỉ là một loại đặc sản mang hương vị núi rừng nguyên sơ, chè Shan tuyết còn chứa đựng những câu chuyện về văn hóa bản địa, được người dân nơi đây nâng niu và gìn giữ qua bao thế hệ. Theo các bậc cao niên ở Suối Giàng, hàng trăm năm qua, cây chè đã trở thành một phần không thể thiếu, là biểu tượng văn hóa của vùng núi tươi đẹp này.

Chè Shan Tuyết mọc ở khắp nơi, trên đồi, trong vườn, thậm chí thành rừng với diện tích gần 500 ha, trong đó có khoảng 40.000 cây cổ thụ trên 100 năm tuổi. Đây là "báu vật" được bảo tồn qua nhiều thế hệ, gắn bó keo sơn với đồng bào dân tộc Mông. Du khách đến đây, được hiêm ngưỡng những cây chè cổ thụ có niên đại 400 năm tuổi, thậm chí cây chè tổ lên đến 500 năm tuổi, đã không khỏi bất ngờ trước sức sống mãnh liệt của loại chè này giữa lưng chừng trời mây Suối Giàng.

Để bảo vệ và phát huy giá trị của di sản này, UBND xã Văn Chấn đã thực hiện nhiều biện pháp cụ thể như gắn biển đánh số thứ tự, ghi thông tin chi tiết, lập sổ theo dõi, sơ đồ số hóa, đẩy mạnh truy xuất nguồn gốc và ứng dụng khoa học kỹ thuật. Người dân địa phương được đào tạo kỹ thuật thu hái chuẩn, hạn chế sử dụng hóa chất, đảm bảo sản phẩm sạch và bền vững. Đặc biệt, việc ký kết hợp đồng bao tiêu sản phẩm với giá cao đã góp phần thay đổi tư duy và cách làm của bà con, thúc đẩy sản xuất theo hướng hiện đại.

Cây chè ở Suối Giàng mọc tự nhiên trên đỉnh núi có độ cao trên 1.300 m so với mực nước biển, sống bằng hơi đất, hơi sương và "hơi thở" của đất trời, nên chẳng cần chăm bẵm nhiều vẫn sinh trưởng và tồn tại hàng trăm năm. Việc canh tác và thu hái được thực hiện cẩn thận để từng búp chè mang trọn vẹn tinh hoa mà đất trời ban tặng. Trước kia, mọi người chăm sóc và thu hái chưa bài bản, nhưng nay đã chuyển sang tỉa thưa thay vì đốn chè để cây phát triển khỏe mạnh, sống lâu hơn. Việc hái phải đúng tiêu chuẩn, đúng lứa và thật nhẹ tay để không làm mất lớp tuyết trắng trắng phủ bên ngoài búp chè – đặc trưng tạo nên tên gọi "Shan tuyết". Chỉ khi đạt chất lượng như vậy, doanh nghiệp và hợp tác xã mới thu mua, nhưng đổi lại, giá trị kinh tế cao hơn nhiều lần so với trước.

Bà Lâm Thị Kim Thoa - Giám đốc HTX Suối Giàng, chia sẻ: "Cây chè tuyết ngày xưa là cây xóa đói giảm nghèo, giờ là cây làm giàu. Chúng tôi thu mua chè của người dân ổn định, giá cao, đảm bảo chất lượng.". HTX Suối Giàng được thành lập năm 2007, với thành viên chủ yếu là đồng bào dân tộc Mông, và là đơn vị đầu tiên thu mua nguyên liệu chè Shan Tuyết tại địa phương. Bà Thoa, một người phụ nữ vùng cao từng làm kế toán, đã dành trọn niềm đam mê để bảo tồn và phát triển loại chè này. Từ những trăn trở về việc đưa sản phẩm trà Việt ra thị trường quốc tế, bà đã xây dựng thương hiệu chè Shan Tuyết Suối Giàng, với niềm tin vào chất lượng tự nhiên và giá trị văn hóa. Đến nay, HTX không chỉ mang lại doanh thu ổn định mà còn tạo việc làm cho bà con, góp phần đầy lùi cái nghèo cho người dân Suối Giàng.

Với hơn 40.000 cây chè cổ thụ có tuổi đời từ 100 đến 500 năm, phân bố trên diện tích gần 400 ha rừng tự nhiên ở độ cao khoảng 1.400 m, Suối Giàng hiện là một trong những vùng chè cổ thụ quý hiếm còn lại tại Việt Nam. Không chỉ mang ý nghĩa sinh thái, những cây chè này còn đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế địa phương, trở thành sinh kế chính của hàng nghìn hộ dân vùng cao. Theo ông Nguyễn Hữu Lực - Chủ tịch UBND xã Văn Chấn, cây chè Shan Tuyết ngày càng khẳng định giá trị thương hiệu khi thu hút nhiều doanh nghiệp và hợp tác xã đầu tư theo hướng hiện đại. Trong đó, HTX Suối Giàng là điển hình với vốn đầu tư trên 2 tỷ đồng để xây dựng nhà xưởng, nâng công suất chế biến lên 2 tấn chè tươi mỗi ngày. Mô hình này mang lại doanh thu khoảng 2,2 tỷ đồng mỗi năm, lợi nhuận hơn 350 triệu đồng, và tạo việc làm ổn định với mức thu nhập bình quân 6 triệu đồng mỗi tháng cho người dân.

Chè Shan Tuyết đóng vai trò quan trọng trong xóa đói giảm nghèo và phát triển bền vững vùng cao. Hiện có trên 90% hộ dân tại Suối Giàng tham gia trồng và thu hái chè cổ thụ. Việc áp dụng các tiêu chuẩn hữu cơ và chương trình OCOP đã giúp nhiều hộ gia đình cải thiện thu nhập, nâng cao chất lượng cuộc sống.

Năm 2016, quần thể 400 cây chè Shan Tuyết cổ thụ tại xã Suối Giàng đã được Hội Bảo vệ thiên nhiên và Môi trường Việt Nam công nhận là Cây di sản Việt Nam. Những cây chè này không chỉ là cây trồng để giữ đất, giữ nước, chống xói mòn mà còn gắn bó mật thiết với đời sống đồng bào dân tộc vùng cao, từ một cây xóa đói giảm nghèo đến cây làm giàu.

Chè Shan Tuyết Suối Giàng có hương thơm tự nhiên, thanh mát, phảng phất mùi rừng núi, khác biệt so với các loại chè công nghiệp. Búp chè được hái từ cây cổ thụ hơn 300 năm tuổi, sống tự nhiên trên núi cao gần 1.500 m so với mực nước biển, mang đến chất lượng sạch 100%. Hiện nay, địa phương chủ trương không mở rộng diện tích ồ ạt mà tập trung trồng dặm, cải tạo trên diện tích hiện có, đặc biệt chú trọng các sản phẩm đạt OCOP từ 4 đến 5 sao.

Suối Giàng không chỉ là xứ sở của chè Shan Tuyết cổ thụ mà còn là nơi hòa quyện giữa thiên nhiên và văn hóa dân tộc Mông. Những cây chè đã trở thành biểu tượng, gắn liền với đời sống tinh thần và kinh tế của bà con. Với những nỗ lực bảo tồn và phát triển, chè Shan tuyết Suối Giàng đang bước ra thế giới, mang theo tinh hoa của đất trời Tây Bắc.