Chỉ 5,5% doanh nghiệp chuyển đổi xanh trong một số hoạt động

Theo TS.Trần Thị Hồng Minh - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chính sách và Chiến lược tại Diễn đàn "Khơi thông nguồn lực cùng doanh nghiệp chuyển đổi xanh", chuyển đổi xanh tại Việt Nam đến nay đã ghi nhận được một số kết quả tích cực, trách nhiệm đối với môi trường, xã hội và quản trị (ESG) dần được doanh nghiệp quan tâm hơn.

Một số tập đoàn lớn đã tiên phong trong chuyển đổi xanh như Vingroup trong phát triển hệ sinh thái xe điện. Vinamilk, TH True Milk, Masan trong công bố lộ trình giảm phát thải, đầu tư vào năng lượng tái tạo... với lộ trình cụ thể là giảm 15% khí nhà kính vào năm 2027, giảm 55% khí nhà kính vào năm 2035 và đạt net zero vào năm 2050.

Tuy nhiên, khu vực doanh nghiệp nhỏ và vừa lại gặp khó, cần có giải pháp trợ lực. Thực hiện khảo sát theo từng năm, Văn phòng Ban Nghiên cứu phát triển kinh tế tư nhân (Ban IV) cho biết, nhận thức của doanh nghiệp đã có sự tiến bộ. Tuy nhiên, phần lớn doanh nghiệp mới chỉ dừng ở mức quan tâm hoặc có định hướng bước đầu.

Theo đó, có đến 64% doanh nghiệp chưa thực hiện bất kỳ hành động chuyển đổi xanh nào, trong khi chỉ khoảng 5,5% doanh nghiệp đã cắt giảm phát thải trong một số hoạt động và 3,8% đã theo dõi, công bố kết quả giảm phát thải. Con số này cho thấy phần lớn doanh nghiệp vẫn ở giai đoạn chuẩn bị, chưa chuyển sang hoạch định hoặc thực thi các giải pháp xanh cụ thể.

Về động lực thúc đẩy chuyển đổi xanh, khảo sát cho thấy các yếu tố nội tại đóng vai trò quan trọng. Có 51,9% doanh nghiệp nhận định chuyển đổi xanh giúp tối ưu hiệu quả hoạt động, trong khi 36,7% cho biết họ chịu áp lực từ khách hàng và đối tác trong chuỗi cung ứng. Tuy nhiên, các cơ hội tài chính mới, như tạo doanh thu từ tín chỉ carbon hoặc tiếp cận tín dụng ưu đãi, chưa được nhận diện đầy đủ chỉ 22,7% doanh nghiệp xem đây là động lực quan trọng.

Điều này cho thấy các công cụ thị trường vẫn chưa được khai thác hiệu quả, phần nào phản ánh hạn chế về thông tin và năng lực kỹ thuật của doanh nghiệp cũng như yêu cầu cấp thiết gia tăng vai trò của những công cụ trên.

Qua khảo sát, nguyên nhân khiến quá trình chuyển đổi xanh chưa được đẩy mạnh là thiếu vốn đầu tư, đây là thách thức lớn nhất được 50% doanh nghiệp lựa chọn; tiếp theo là thiếu nhân sự kỹ thuật phù hợp (46%) và thiếu giải pháp công nghệ xanh (42%). Ngoài ra, nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa còn gặp khó khăn trong tiếp cận thông tin, hồ sơ kỹ thuật và yêu cầu từ ngân hàng, khiến họ khó đáp ứng tiêu chí tiếp cận tín dụng xanh.

Năng lực xây dựng và quản lý dự án chuyển đổi xanh còn yếu, đặc biệt trong các lĩnh vực đòi hỏi công nghệ cao hoặc quy trình chứng nhận phát thải khắt khe. Nội lực của doanh nghiệp tư nhân không vững chắc trong bối cảnh chịu áp lực áp lực chuyển đổi sẽ tạo ra khó khăn kép đối với doanh nghiệp.

Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chính sách và Chiến lược cho biết thêm, việc thiếu khung tiêu chí, thiếu hướng dẫn cụ thể, cùng sự chồng chéo giữa các bộ ngành và chính sách hỗ trợ rời rạc khiến doanh nghiệp lúng túng, không biết phải làm đến đâu là “đủ chuẩn”, trở thành “lực cản” cho các doanh nghiệp.

Chuyển đổi xanh không thể là cuộc chơi đơn độc của doanh nghiệp. Nó đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước, khối tư nhân, tổ chức tài chính, viện nghiên cứu và cộng đồng xã hội.

Đồng quan điểm, ông Nguyễn Minh Khôi - Giám đốc Chương trình của Viện Tony Blair cho rằng, Việt Nam cần một cách tiếp cận hệ thống, với chính sách “may đo” phù hợp thực tiễn doanh nghiệp trong nước.

Để giải quyết thách thức trên, ông Nguyễn Minh Khôi cũng đề xuất giải pháp cụ thể để hỗ trợ doanh nghiệp Việt chuyển đổi xanh hiệu quả. Trước hết, cần thành lập Quỹ bảo lãnh tín dụng xanh quốc gia - một cơ chế tài chính đặc thù giúp doanh nghiệp nhỏ và vừa vay vốn đầu tư vào công nghệ sạch mà không bị rào cản bởi điều kiện tài sản thế chấp.

Đồng thời, chuẩn hóa hệ thống truy xuất nguồn gốc sản phẩm, bằng cách ứng dụng công nghệ blockchain, định danh điện tử (TWIN), hoặc tuân thủ các tiêu chuẩn như EUDR. Hỗ trợ các startup đổi mới sáng tạo xanh. Đây là lực lượng tiên phong, linh hoạt và có khả năng tạo đột phá trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, xử lý chất thải, sản xuất tuần hoàn hay nông nghiệp bền vững. 

Ngoài ra, để chuyển đổi xanh hiệu quả, doanh nghiệp không thể thiếu nền tảng dữ liệu. Dữ liệu phải trở thành “đầu vào” và là “năng lượng” mới cho toàn bộ tiến trình tạo ra giá trị.

Đây cũng là cơ sở để hình thành “cỗ máy vốn hóa dữ liệu” giúp doanh nghiệp nâng cao hiệu quả vận hành, tối ưu sử dụng tài nguyên và giảm phát thải một cách chủ động. Từ góc nhìn thực tiễn, các doanh nghiệp cần đi theo một lộ trình rõ ràng trong chuyển đổi số để đạt mục tiêu xanh hóa.

Doanh nghiệp không chỉ coi chuyển đổi số là “nhiệm vụ công nghệ”, mà cần nhìn nhận đây là chiến lược toàn diện, đặt nền móng cho phát triển xanh và bền vững. Chuyển đổi số không chỉ là điều kiện cần, mà còn là điều kiện đủ để doanh nghiệp chuyển đổi xanh một cách thực chất.