Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) vừa tuyên bố B.1.1.529 là biến chủng "đáng lo ngại" và đặt tên nó là Omicron. Biến chủng này xuất hiện lần đầu tại Botswana, sau đó được Nam Phi phát hiện và công bố, khi số ca nhiễm ở nước này tăng theo cấp số nhân chỉ trong vài tuần.

Điều khiến giới khoa học lo ngại nhất về Omicron là số đột biến của nó. nCoV liên tục đột biến, hàng loạt biến chủng của nó đã trỗi dậy trong hai năm qua, nhưng phần lớn không làm thay đổi đáng kể hành vi và mức độ gây bệnh của nó.

Nhưng lần này, Tiến sĩ Ashish Jha, Hiệu trưởng Trường Y tế Công cộng thuộc Đại học Brown của Mỹ, cho rằng Omicron có "hành vi rất khác" và "có thể có khả năng lây lan còn cao hơn cả Delta".

Phân tích của các nhà khoa học Nam Phi cho thấy Omicron có tới 50 đột biến, trong đó 32 đột biến trên protein gai, cấu trúc virus sử dụng để bám dính và xâm nhập tế bào người.

"Đây là phiên bản virus đột biến nhiều nhất mà chúng ta thấy cho tới nay", nhà virus học Lawrence Young, Giáo sư chuyên ngành ung thư phân tử tại Trường Y Warwick ở Anh, cho biết. "Omicron chứa một số thay đổi chúng ta từng thấy ở các biến chủng khác, nhưng chưa từng có loại virus nào hội tụ hết các đặc điểm đó. Nó thậm chí còn có những đột biến mới".

Theo Giáo sư Young, biến chủng này "rất đáng lo ngại" bởi những virus có số đột biến cao bất thường có thể dễ lây lan hơn, thậm chí né tránh miễn dịch và vô hiệu hóa vaccine.

Neil Ferguson, chuyên gia dịch tễ hàng đầu của Anh, cũng nhận định số đột biến trên protein gai của Omicron là "chưa từng có tiền lệ". "Protein gai trên virus chính là mục tiêu của phần lớn vaccine COVID-19 hiện nay", Giáo sư Ferguson giải thích. "Bởi vậy chúng tôi lo ngại rằng biến chủng này có khả năng né tránh miễn dịch cao hơn so với những chủng trước đây".

Tuy nhiên, một số chuyên gia dịch tễ cho rằng vẫn còn quá sớm để kết luận Omicron có nguy hiểm hơn các biến thể hiện tại hay không, bởi biến chủng này vẫn còn quá mới và còn quá nhiều bí ẩn.

"Nó là biến chủng đáng lo ngại, đồng nghĩa chúng ta sẽ phải nâng cấp ứng phó. Nhưng không nên vội vàng kết luận nó sẽ trở thành vấn đề", Tiến sĩ Chris Smith, nhà virus học lâm sàng Đại học Cambridge, Anh nói.

WHO cho biết họ đang phối hợp với nhiều nhà nghiên cứu trên toàn thế giới để hiểu rõ hơn về cách thức biến thể này sẽ tác động đến đại dịch COVID-19, với những phát hiện mới dự kiến được công bố trong "vài ngày hoặc vài tuần".

Nhiều câu hỏi vẫn còn bỏ ngỏ, ví dụ như liệu Omicron có trốn tránh sự bảo vệ của vaccine hay không và liệu nó có gây ra bệnh nghiêm trọng hơn hay không. Nhưng những đặc điểm như vậy sẽ không đáng lo ngại nếu biến thể mới vẫn được kiểm soát tốt.

Tiến sĩ Angelique Coetzee, một trong những người đầu tiên nghi ngờ về một chủng coronavirus mới và là Chủ tịch Hiệp hội Y khoa Nam Phi, chia sẻ rằng vào ngày 18/11, bà nhận thấy 7 bệnh nhân tại phòng khám của mình có các triệu chứng khác với biến thể Delta, mặc dù rất nhẹ. Trong đó có một bệnh nhân cho biết bản thân thấy cực kỳ mệt mỏi trong 2 ngày với biểu hiện đau nhức cơ thể, đau đầu. 

Cùng ngày, nhiều bệnh nhân hơn đến với các triệu chứng tương tự, đó là lúc bà nhận ra có điều gì đó khác đang xảy ra.

"Chúng tôi đã gặp rất nhiều bệnh nhân nhiễm biến thể Delta. Hầu hết họ đều gặp các triệu chứng rất nhẹ và không ai phải nhập viện", TS Coetzee nói. 

Ngoài ra, không giống như nhiễm biến thể Delta, đến nay các bệnh nhân nhiễm biến chủng Omicron không báo cáo bị mất khứu giác hoặc vị giác và không có sự sụt giảm nghiêm trọng về nồng độ oxy.

Theo kinh nghiệm của bà, biến thể này đang ảnh hưởng đến những người từ 40 tuổi trở xuống. Gần một nửa số bệnh nhân có các triệu chứng của biến chủng Omicron mà bà đang điều trị không được tiêm vaccine. Biểu hiện lâm sàng phổ biến nhất là mệt mỏi nghiêm trọng trong một hoặc hai ngày, đau đầu và đau nhức cơ thể, có thể ho nhẹ.

Tất cả bệnh nhân của bà đều rất khỏe mạnh nhưng vẫn lo ngại về việc những bệnh nhân lớn tuổi hoặc không được tiêm phòng có thể bị virus tấn công nghiêm trọng hơn, đặc biệt là người có bệnh lý nền như tiểu đường hoặc tim mạch. “Điều chúng tôi lo ngại là khi 2 nhóm này nhiễm biến thể mới. Chúng ta có thể chứng kiến nhiều trường hợp mắc bệnh nặng”.

Sau khi biến thể Omicron được phát hiện ở Nam Phi, có nhiều câu hỏi về việc liệu các vaccine COVID-19 hiện tại có giữ được khả năng bảo vệ trước biến thể đáng lo ngại này không.

Mới đây, một giáo sư Nam Phi đã đưa ra câu trả lời cho câu hỏi này.

Trong một cuộc họp báo ngày hôm qua (29/11), giáo sư dịch tễ học người Nam Phi, ông Salim Abdool Karim, cho biết: "Các biện pháp can thiệp sức khỏe cộng đồng của chúng tôi đều hiệu quả, nhưng lĩnh vực nhiều người quan tâm là liệu các vaccine hiện tại có bảo vệ chống lại biến thể mới này hay không?".

Dựa trên những gì các nhà khoa học biết về bốn biến thể đáng lo ngại khác - Alpha, Beta, Gamma và Delta - và cách các biến thể này phản ứng với khả năng miễn dịch do vaccine tạo ra, Giáo sư Abdool Karim cho biết các chuyên gia hy vọng vaccine sẽ tiếp tục bảo vệ mạnh mẽ chống lại bệnh nặng do biến thể Omicron gây ra.

"Khả năng bảo vệ của vaccine có thể vẫn còn mạnh mẽ. Tôi không biết chắc chắn điều này - các nghiên cứu đang được thực hiện - nhưng dựa trên những gì chúng tôi biết, chúng tôi có thể hy vọng rằng... vaccine sẽ có tác dụng ngăn ngừa nhập viện và bệnh nặng", Giáo sư Abdool Karim nói.

Lý do là khả năng ngăn ngừa bệnh nặng phụ thuộc nhiều hơn vào một nhánh của hệ thống miễn dịch, được gọi là miễn dịch tế bào T. Khả năng ngăn ngừa bệnh nặng phụ thuộc ít hơn vào các kháng thể, một nhánh khác của hệ thống miễn dịch.

"Vì vậy, ngay cả khi có một số sự né tránh kháng thể, thì rất khó để thoát khỏi khả năng miễn dịch của tế bào T", vị giáo sư giải thích.

Theo giáo sư Abdool Karim, dữ liệu toàn cầu về vaccine Covid-19 cũng cho thấy theo thời gian, vaccine vẫn có hiệu quả chống lại bệnh nặng gây ra bởi các biến thể khác nhau, bao gồm cả biến thể Delta.

Ông nói: "Vaccine có xu hướng hoạt động khá tốt trong việc bảo vệ chống lại bệnh nghiêm trọng, và đó là mối quan tâm lớn của chúng ta với căn bệnh này - chúng ta không muốn các bệnh viện bị quá tải".

Trao đổi với báo chí, ông Trần Đắc Phu cho biết: "Biến thể mới nếu vô hiệu hóa các vaccine phòng COVID-19 hiện nay và mức độ lây lan nhanh thì sẽ rất nguy hiểm. Tuy nhiên, việc khẳng định mức độ lây lan, mức độ vô hiệu hóa vaccine vẫn còn tiếp tục nghiên cứu”, vị chuyên gia này cũng cho biết thêm, đến nay chưa có kết luận về mức độ nặng do Omicron gây ra với con người, nhưng nguy cơ lây lan nhanh, vaccine không còn tác dụng, sẽ có nhiều người nhiễm... thì có thể sẽ dẫn tới quá tải hệ thống y tế.

Nhận định của ông Phu căn cứ vào các thông tin được WHO công bố, hiện chưa rõ mức độ lây nhiễm, độ độc tính, song nguy cơ dịch dễ lây lan hơn do đặc tính mang nhiều đột biến nguy hiểm của Omicron.

Tuy nhiên, một số chuyên gia cho rằng Omicron không gây ra các triệu chứng nghiêm trọng, ngay cả ở những người chưa tiêm. Điều đó cho thấy có thể virus đang chuyển sang giai đoạn "bệnh đặc hữu" - nghĩa là virus xuất hiện thường xuyên nhưng dễ kiểm soát hơn.

Theo Bộ Y tế, tại Việt Nam, qua giám sát dịch tễ của SARS-CoV-2 hiện chưa ghi nhận trường hợp mắc COVID-19 với biến chủng Omicron. Bộ đã chỉ đạo hệ thống giám sát tăng cường giám sát dịch nhằm phát hiện sớm những dấu hiệu bất thường của các ổ dịch COVID-19; yêu cầu các viện vệ sinh dịch tễ, viện Pasteur chủ động thực hiện giải trình tự gene các trường hợp nghi ngờ nhiễm biến chủng mới, đặc biệt là những trường hợp có tiền sử dịch tễ về từ các quốc gia khu vực Nam Phi.

Cách phòng bệnh hữu hiệu nhất hiện nay là dừng các chuyến bay đi tới các nước châu Phi đang có dịch, tăng cường kiểm dịch biên giới, cửa khẩu, cần lưu ý có những người ở châu Phi đi qua nước thứ 2 rồi về Việt Nam. "Tăng cường xét nghiệm các trường hợp đi từ nước ngoài về, đồng thời làm các xét nghiệm trong nước, điều tra dịch tễ, giải trình tự gene", ông Phu nói và khuyến cáo người dân luôn phải nâng cao cảnh giác, hạn chế tụ tập đông người, thực hiện 5K trong bối cảnh nguy cơ biến chủng mới có thể xâm nhập.

Trên thực tế, một loạt quốc gia đã áp dụng lệnh cấm bay hoặc cấm toàn bộ người nước ngoài nhập cảnh như Isarel, Nhật Bản để đối phó biến chủng Omicron. Bộ Y tế tối 28/11 cho biết Việt Nam chưa ghi nhận trường hợp mắc COVID-19 với chủng Omicron, song đề xuất Chính phủ dừng các chuyến bay đến, hay về từ nam châu Phi. Hệ thống giám sát dịch tại Việt Nam đã tăng cường nhằm phát hiện sớm những dấu hiệu bất thường của các ổ dịch. Các Viện Vệ sinh dịch tễ, Viện Pasteur được yêu cầu thực hiện giải trình tự gene trường hợp nghi ngờ nhiễm biến chủng mới, đặc biệt là ca có tiền sử dịch tễ về từ các quốc gia khu vực Nam Phi.

Bộ Y tế cũng đã báo cáo và đề xuất Chính phủ xem xét chỉ đạo tạm dừng tổ chức các chuyến bay quốc tế đến và đi từ các quốc gia: Nam Phi, Botswana, Namibia, Zimbabwe, Eswatini, Lesotho, Mozambique và tạm dừng cấp phép nhập cảnh với hành khách đến/đi về từ các quốc gia trên.

Bộ cũng chỉ đạo các địa phương chủ động xây dựng kịch bản đáp ứng với các tình huống dịch COVID-19 trên địa bàn cụ thể, chi tiết, khả thi và đảm bảo thích ứng an toàn, linh hoạt, kiểm soát hiệu quả dịch COVID-19, cần bám sát quan điểm tiếp cận toàn dân, lấy người dân và doanh nghiệp làm chủ thể, trung tâm và lấy cấp cơ sở làm nền tảng trong phòng, chống dịch.

Thị trường tài chính toàn cầu bán tháo trong phiên giao dịch ngày thứ Sáu tuần trước, khi giới đầu tư lo ngại biến chủng mới đặt ra trở ngại đối với sự phục hồi của kinh tế thế giới.

Chỉ số Dow Jones của thị trường chứng khoán Mỹ giảm 2,5%, đánh dấu phiên giảm mạnh nhất kể từ tháng 10 năm ngoái. Chỉ số S&P 500 mất 2,3%, đánh dấu phiên giảm mạnh nhất từ đầu năm.

Giá dầu thô giảm hơn 12% trong phiên ngày thứ Sáu và giá Bitcoin mất 8%. Giá trái phiếu kho bạc Mỹ tăng mạnh, khiến lợi suất của kỳ hạn 10 năm sụt về 1,47%, từ mức cao thiết lập hôm thứ Tư là 1,69%.

Phiên ngày thứ Hai (29/11), sắc đỏ bao phủ khắp các thị trường chứng khoán chủ chốt ở châu Á.

Chỉ số Nikkei 225 của thị trường Nhật sụt hơn 1,6%. Chỉ số Kospi của chứng khoán Hàn Quốc giảm 0,9%. Chỉ số Hang Seng của Hồng Kông (Trung Quốc) giảm 0,9%, xuống mức thấp nhất từ tháng 10/2020, sau khi giảm 2,7% trong phiên ngày thứ Sáu.

THỰC HIỆN: AN MAI