Chuối Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn để nâng tầm giá trị xuất khẩu

Tại diễn đàn "Giải pháp phòng trừ bệnh héo vàng hại chuối" được tổ chức mới đây, ông Nguyễn Quốc Mạnh, Phó cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, cho biết chuối là một trong 14 cây ăn trái chủ lực của Việt Nam. Năm 2024, chuối đạt kim ngạch xuất khẩu 380 triệu USD, đứng thứ 4 trong nhóm trái cây xuất khẩu chủ lực của Việt Nam. Dự kiến năm 2025, diện tích chuối cả nước sẽ đạt trên 163.000ha với sản lượng khoảng 2,75 triệu tấn.

Thị trường chuối toàn cầu đang rộng mở đối với ngành chuối Việt Nam. Theo báo cáo của Modor Intelligence (một đơn vị nghiên cứu và tư vấn thị trường thế giới), quy mô thị trường chuối toàn cầu đạt 139,51 tỷ USD vào năm 2024 và dự kiến đạt 175,51 tỷ USD vào năm 2029. Với nhu cầu lớn của thị trường thế giới và tiềm năng phát triển của cây chuối ở Việt Nam, xuất khẩu chuối hoàn toàn có thể đạt mốc 1 tỷ USD.

Theo Đề án Phát triển cây ăn quả chủ lực đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường), chuối được xác định là một trong những mặt hàng trọng tâm. Chuối là cây trồng có giá trị kinh tế cao, thuộc nhóm cây ăn quả có diện tích lớn nhất tại Việt Nam. 

Tuy nhiên, giá trị xuất khẩu hiện nay vẫn chưa tương xứng với quy mô sản xuất và tiềm năng, nhất là khi so sánh với các quốc gia trong khu vực đã xây dựng được chuỗi giá trị chuối xuất khẩu ổn định, gắn với tiêu chuẩn chất lượng cao và kiểm soát dịch bệnh chặt chẽ.

Thời gian qua, Việt Nam đã xuất hiện một số doanh nghiệp đầu tư bài bản vào ngành hàng chuối, hình thành vùng nguyên liệu tập trung, áp dụng quy trình kỹ thuật đồng bộ và hướng mạnh ra thị trường xuất khẩu.

Ông Nguyễn Quốc Mạnh, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật cho biết, theo Đề án Phát triển cây ăn quả chủ lực đến năm 2025, định hướng đến năm 2030, diện tích chuối dự kiến đạt 165.000 - 175.000 ha, với sản lượng 2,6 - 3 triệu tấn. Như vậy, đến nay, ngành hàng chuối Việt Nam đã cơ bản đạt được các mục tiêu đặt ra cho giai đoạn đến năm 2030. Định hướng phát triển ngành hàng chuối trong thời gian tới là xây dựng nền sản xuất bền vững, đáp ứng ngày càng tốt hơn các yêu cầu khắt khe của các thị trường xuất khẩu mới và đang mở rộng.

Bên cạnh tiềm năng xuất khẩu lớn, ngành hàng chuối Việt Nam đang phải đối mặt với rủi ro nghiêm trọng từ bệnh héo vàng lá chuối (bệnh Panama) - một trong những thách thức lớn nhất đối với sự phát triển bền vững của ngành.

Bệnh được ghi nhận lần đầu tiên tại Panama, sau đó bùng phát sang các nước lân cận ở phía Bắc như Costa Rica, Guatemala và các nước ở phía Nam như Colombia và Ecuador, gây ra một cơn khủng hoảng nghiêm trọng trong ngành chuối. Ở Việt Nam, bệnh Panama có thời điểm đã hủy diệt gần như toàn bộ nhiều vùng trồng chuối tiêu, khiến nông dân phải thay bằng cây trồng khác.

Để giải quyết bài toán cốt lõi về dịch bệnh Panama, giải pháp hiệu quả nhất hiện nay được xác định là phát triển bộ giống có khả năng kháng bệnh. Trong Chương trình giống quốc gia đến năm 2025 và tầm nhìn 2030, việc chọn tạo giống chuối năng suất cao, chất lượng tốt và đặc biệt là kháng bệnh vàng lá Panama được đặt lên hàng đầu. 

Thời gian qua, công tác này đã được đẩy mạnh và bước đầu gặt hái được những thành quả tích cực. Nhiều giống chuối mới qua quá trình thử nghiệm khắt khe đã chứng tỏ được khả năng kháng bệnh với tỷ lệ cao, điển hình như giống UNI 126 của Unifarm hay giống Furi 5 của Viện Nghiên cứu Rau quả. Đây là những "chìa khóa" quan trọng để mở lại cánh cửa sản xuất tại những vùng đất từng bị dịch bệnh tàn phá, giúp người nông dân yên tâm canh tác trở lại.

Sự xuất hiện của các doanh nghiệp đầu tư bài bản, xây dựng vùng nguyên liệu tập trung và áp dụng quy trình kỹ thuật đồng bộ đang dần thay đổi diện mạo ngành hàng này. Nếu giải quyết tốt bài toán giống và chế biến, chuối Việt Nam chắc chắn sẽ trở thành một thế lực mới trên bản đồ nông sản toàn cầu.