Chuyên gia: 'Áp thuế TNCN với cá nhân kinh doanh 17% chỉ nên nhắm đến nhóm siêu lợi nhuận'

Theo dự thảo sửa đổi Luật Thuế thu nhập cá nhân mới nhất vừa được Bộ Tài chính gửi Bộ Tư pháp thẩm định, thu nhập tính thuế của cá nhân kinh doanh sẽ được xác định bằng lợi nhuận, tức doanh thu trừ đi chi phí liên quan đến hoạt động sản xuất, kinh doanh.

Cách tính này được xem là tương tự với quy định trong Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp số 67/2025 của Quốc hội đang áp dụng mức thuế suất 17% cho doanh nghiệp nhỏ và vừa có tổng doanh thu hằng năm từ 3 - 50 tỷ đồng.

Khuyến khích cá nhân kinh doanh chuyên nghiệp hóa

TS. Vũ Văn Tính, Khoa Luật, Học viện Hành chính và Quản trị công cho rằng, việc đề xuất áp dụng mức thuế thu nhập cá nhân (TNCN) 17% đối với cá nhân kinh doanh có doanh thu cao (trên 200 triệu đồng/năm) của Bộ Tài chính là một bước tiến hợp lý, nhằm chuyển từ thuế khoán trên doanh thu sang tính trên lợi nhuận thực tế (doanh thu trừ chi phí).

Điều này tạo sự bình đẳng giữa những người nộp thuế, vì hiện nay thuế khoán thường đánh vào toàn bộ doanh thu, không phản ánh đúng khả năng thực tế, dẫn đến bất bình đẳng giữa người kinh doanh cá nhân và doanh nghiệp.

TS. Vũ Văn Tính, Khoa Luật, Học viện Hành chính và Quản trị công. Ảnh: NVCC

Theo ông Tính, mức 17% tương đương với thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) cho doanh nghiệp nhỏ và vừa (có doanh thu từ 3 - 50 tỷ đồng), giúp thống nhất chính sách và khuyến khích cá nhân kinh doanh chuyên nghiệp hóa, chuyển đổi lên mô hình doanh nghiệp để hưởng ưu đãi.

Trước hết, mức thuế này sẽ xóa bỏ lợi thế về thuế. Trước đây, nhiều cá nhân kinh doanh dù có doanh thu rất lớn nhưng lại được hưởng mức thuế khoán thấp hơn so với mức thuế TNDN 20% đối với doanh nghiệp. Khi áp thuế suất 17% gần sát với thuế TNDN (20%), lợi thế này biến mất.

Ngoài ra, khi chuyển đổi từ mô hình hộ kinh doanh sang doanh nghiệp thì sẽ được hưởng nhiều ưu đãi về pháp lý, tiếp cận vốn, thương hiệu và các hiệp định thương mại mà hộ kinh doanh không có.

"Mức thuế này cũng thu hẹp khoảng cách về nghĩa vụ thuế giữa cá nhân và doanh nghiệp, khiến việc chuyển đổi trở thành lựa chọn hợp lý để phát triển lâu dài, minh bạch và bài bản hơn", ông Tính nêu rõ.

Đồng tình với quan điểm này, PGS.TS Nguyễn Thường Lạng, Giảng viên Trường Đại học Kinh tế Quốc dân nhìn nhận đây là bước tiến quan trọng trong cải cách thuế, vì chuyển từ cách tính khoán sang dựa trên lợi nhuận thực tế sẽ phản ánh đúng khả năng nộp thuế của từng đối tượng.

Cách làm này không chỉ tăng thu ngân sách mà còn tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh, khuyến khích hộ kinh doanh và doanh nghiệp nhỏ hoạt động minh bạch, bài bản hơn.

Theo ông, chính sách mới có thể khiến nghĩa vụ thuế tăng lên, nhưng đi cùng là nhiều lợi ích về pháp lý, vốn, thương hiệu và hội nhập, từ đó thúc đẩy các hộ kinh doanh và doanh nghiệp siêu nhỏ phát triển lên quy mô lớn hơn.

"Đây là nền tảng để cả khối doanh nghiệp, từ nhỏ đến lớn, cùng nâng cao năng suất và chất lượng, hướng tới tăng trưởng bền vững", ông Lạng nêu rõ.

Cần có đánh giá tác động chi tiết

Tuy nhiên, để chính sách phát huy hiệu quả, theo ông Lạng, cần có đánh giá tác động chi tiết và lượng hóa cụ thể; nếu chưa đủ điều kiện, có thể thí điểm trước để điều chỉnh phù hợp.

Ông chỉ ra ba thách thức chính. Thứ nhất, việc hạch toán chi phí phải minh bạch, đầy đủ theo chuẩn mực kế toán, kể cả các khoản chi phí cơ hội, và cần có sổ tay hướng dẫn rõ ràng. Thứ hai, hệ thống hóa đơn điện tử và cách tính doanh thu phải thuận tiện, chính xác và phản ánh trung thực, để thị trường vận hành minh bạch và bền vững.

Thứ ba, cần loại bỏ sự chồng chéo trong chính sách, đồng thời tính toán hài hòa lợi ích các bên để duy trì sự công bằng trong phạm vi chấp nhận được.

"Việt Nam cũng nên tham khảo kinh nghiệm quốc tế, nơi hệ thống thuế được thiết kế thân thiện, rõ ràng, vừa đảm bảo công bằng vừa giữ vững nguồn thu ổn định", ông Lạng khuyến nghị.

PGS.TS Nguyễn Thường Lạng, Giảng viên Trường Đại học Kinh tế Quốc dân. Ảnh: Nguyễn Ngọc

Để chính sách thực sự đi vào cuộc sống và không tạo thêm gánh nặng, TS. Vũ Văn Tính cho rằng cần đặt ngưỡng thu nhập đủ cao, chỉ áp dụng cho nhóm cá nhân kinh doanh siêu lợi nhuận. Cách làm này sẽ bảo vệ tuyệt đối các hộ kinh doanh nhỏ và các startup. Người kinh doanh cũng cần được lựa chọn linh hoạt, có thể nộp thuế theo tỷ lệ % trên doanh thu hoặc theo mức 17% trên thu nhập nếu có đủ hóa đơn chứng từ.

Nhà nước nên đồng hành cùng doanh nghiệp bằng hỗ trợ thực chất như đào tạo, công cụ số hóa kế toán và chính sách ưu đãi khi chuyển đổi mô hình kinh doanh. Với startup, cần miễn giảm thuế trong năm đầu khởi nghiệp để giảm áp lực và khuyến khích tinh thần sáng tạo.

"Chính sách cần được đánh giá, điều chỉnh định kỳ. Việc khảo sát tác động hằng năm và lắng nghe phản hồi từ cộng đồng kinh doanh sẽ giúp bảo đảm công bằng, hiệu quả và không gây cản trở cho quá trình khởi nghiệp", ông Tính nêu rõ.

Ở góc nhìn nhận trọng hơn, TS. Nguyễn Quốc Việt, Chuyên gia chính sách công, Trường Đại học Kinh tế (Đại học Quốc gia Hà Nội) cho rằng, cải cách thuế TNCN cần tiệm cận thông lệ quốc tế, với nguyên tắc quan trọng là đơn giản và dễ thực thi. Nếu hệ thống có quá nhiều ngoại lệ, sắc thuế chồng chéo sẽ gây khó khăn cho cả cơ quan quản lý lẫn người nộp thuế.

Vì vậy, việc áp dụng mức thuế suất 17% trên lợi nhuận của cá nhân kinh doanh là chưa phù hợp. Thay vào đó, có thể học hỏi kinh nghiệm quốc tế về khuyến khích hộ và cá nhân kinh doanh chuyển đổi thành doanh nghiệp và nên có chính sách giảm trừ trong giai đoạn mới thành lập, như Nghị quyết 68 đã đề ra.

TS. Nguyễn Quốc Việt, Chuyên gia chính sách công, Trường Đại học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội Ảnh: Nguyễn Ngọc

Theo ông Việt, với thuế TNCN, cần phân loại theo bản chất nguồn thu nhập. Cụ thể, nếu thường xuyên thì tính chung theo biểu thuế lũy tiến, còn đột xuất thì có cơ chế riêng. Trong trường hợp tính chung, phải rà soát lại mức thuế suất, tránh tình trạng cộng gộp thu nhập từ lương và kinh doanh khiến cá nhân bị áp mức cao tới 35% một cách bất hợp lý.

Ngoài ra, việc tính lợi nhuận từ hoạt động kinh doanh dựa trên doanh thu trừ chi phí là rất phức tạp, nhất là khâu xác định chi phí hợp lý.

"Với hộ và cá nhân kinh doanh, điều quan trọng hơn là mở rộng cơ sở thuế, bảo đảm thu đúng, thu đủ, thu công bằng, đồng thời đơn giản hóa và minh bạch hóa quy trình để việc thực thi thuận lợi và khả thi hơn", ông Việt nêu rõ.