Cơ hội để DNNVV tham gia chuỗi sản xuất chip bán dẫn

Thưa ông, ông đánh giá chính sách này có tác động tích cực như thế nào đến sự phát triển ngành chip bán dẫn tại Việt Nam?

Ông Nguyễn Phúc Vinh: Trước hết xin nêu một vài số liệu về thực trạng ngành vi mạch bán dẫn tại Việt Nam mà qua đó tôi có thể nêu bật tác động tích cực của chính sách mới này. Việt Nam với bề dày kinh nghiệm trên 25 năm phát triển công nghiệp vi mạch bán dẫn, cũng đã có một số thành tựu với khoảng 60 doanh nghiệp tên tuổi, doanh thu của toàn ngành công nghiệp bán dẫn tại Việt Nam ước tính 19 tỷ USD/năm. Theo đó:

Công đoạn đóng gói kiểm thử bao gồm các tên tuổi lớn như, Intel, Samsung, Hana Micron, Amkor, OnSemi... số lượng nhân lực trong công đoạn này khoảng 10.000 người và 3000 kỹ sư. Riêng nhà máy ATP của Intel tại SHTP, với tổng mức đầu tư hơn 1,5 tỷ USD đã tạo xuất xưởng hơn 3 tỷ sản phầm với giá trị xuất khẩu hơn 76 tỷ USD từ năm 2010 đến nay. Mặc dù công đoạn này chỉ tạo ra phần giá trị gia tăng khoảng 8%, như với giá trị hàng hóa và doanh thu lớn cũng góp phần hỗ trợ các số liệu xuất nhập khẩu cho VN.

Công đoạn thiết kế có gần 50 doanh nghiệp, số lượng kỹ sư ước tính năm 2024 là 6000 nhân lực, tỉ lệ tăng trưởng nhân sự trung bình hằng năm từ 10%-15%/năm. Các tên tuổi nổi tiếng thế giới hiện diện tại Việt Nam bao gồm Synopsys, Marvell, Renesas, Realtek, Ampere Computing,... Công đoạn này có giá trị gia tăng khoảng 50%, các kỹ sư Việt có rất nhiều kinh nghiệm, thành công và nhiều người thành danh với các thiết kế phức tạp đẳng cấp thế giới ở các công nghệ tiên tiến nhất hiện tại.

Công đoạn sản xuất hóa chất, vật liệu bán dẫn và máy móc sản xuất vi mạch có khoảng 3 doanh nghiệp, đặc biệt là sự có mặt của BESI tại TP. Hồ Chí Minh năm 2023 mang lại luồng gió mới cho chuỗi cung ứng vi mạch bán dẫn VN. Công đoạn này thường có phần giá trị gia tăng khoảng 10%.

Công đoạn sản xuất, chế tác trên phiến silicon (wafer), gọi tắt là FAB, thì chưa có doanh nghiệp nào đang hoạt động. Công đoạn này dù có phần giá trị gia tăng trên 25% nhưng là công đoạn có tính quyết định đến sự tự chủ công nghệ của một quốc gia, tầm quan trọng tiên quyết trong chuỗi cung ứng, có tính định hướng, dẫn dắt và hỗ trợ các công đoạn còn lại phát triển.

Qua đó cho thấy, nếu chúng ta thành công xây dựng được FAB đầu tiên với chính sách này chúng ta sẽ có cơ hội tuyệt vời để tham gia sâu vào chuỗi cung ứng bán dẫn vi mạch toàn cầu. Đương nhiên, như phân tích ở trên, nhà máy FAB với tầm quan trọng mang tính định hướng và dẫn dắt sẽ ảnh hưởng hết sức tích cực đên sự phát triển công nghiệp bán dẫn vi mạch nói riêng và toàn bộ nền kinh tế số hóa nói chung.

Theo ông, bên cạnh hỗ trợ những doanh nghiệp xây dựng dự máy nhà máy để sản xuất chip bán dẫn, cần có cơ chế nào để giúp các DN quy mô nhỏ và vừa có thể tham gia vào chuỗi sản xuất này. Ngoài ra, cần có chính sách nào thêm để thúc đẩy khởi nghiệp lĩnh vực này?

Ông Nguyễn Phúc Vinh: Từ nhận định cá nhân, chính sách trên đang định hướng phát triển một FAB công nghệ cao, quy mô nhỏ nhưng thực sự cũng không quá nhỏ với số vốn đầu tư khoảng hơn 1 tỷ USD - để tận dụng tối đa các ưu đãi hỗ trợ của Nhà nước (ưu đãi 30% tổng vốn đầu tư - khoảng 400 triệu USD).

Với số vốn lên đến hàng tỷ USD xây dựng nhà máy, có thể nói đây là cơ hội cực kì tốt cho các doanh nghiệp nội địa nếu tận dụng được. Đầu tiên là hỗ trợ xây dựng cơ sở hạ tầng, nhà máy, kho vận, logistics, bảo trì bảo dưỡng linh kiện máy móc, sau là tiến hành học tập, tiếp cận để chuyển giao công nghệ. Các doanh nghiệp nhỏ và vừa sẽ có cơ hội trở thành các nhà cung cấp nhân lực, vật tư, dịch vụ và công nghệ trong chuỗi này.

Có một thông tin thông kê khá thú vị là cứ mỗi một đồng đầu tư cho bán dẫn, sẽ tạo ta được 7 lần giá trị từ các sản phầm điện tử và lên đến hàng trăm lần cho các sản phẩm đầu cuối như ô tô, hệ thống thông minh, sản phẩm/giải pháp số hóa và các thiết bị tự động hóa.

Ngành bán dẫn vi mạch có tính khoa học và công nghệ cực kì cao với tiêu chuẩn khắt khe nhất. Các thiết bị, vật liệu, hóa chất cũng có tiêu chuẩn riêng đặc biệt cao về mức độ tinh khiết và độ ổn định. Do đó khá khó cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ nội địa với trình độ khoa học công nghệ hiện tại có thể tham gia sâu vào chuỗi cung ứng.

Tuy nhiên, để tinh chế các thành phần này với tiêu chuẩn chất lượng như trên cũng phải bắt đầu từ các nguyên liệu thô sau nhiều công đoạn sơ chế và tinh chế cơ bản. Những công đoạn này chúng ta hoàn toàn có thể làm chủ với điều kiện cực kì thuận lợi về nguyên liệu thô có trữ lượng lớn như cát thạch anh, nguồn nước, các khoáng sản đất hiếm, v.v.

Trong các đề xuất của chúng tôi đã nêu với Chính phủ và các bộ, ngành, việc đầu tư nhà máy Mininal-FAB với số vốn vài chục triệu USD, hay các nhà máy đóng gói tiên tiến (không sản xuất chế tác phiến silicon) với số vốn vài trăm triệu USD có thể là một lựa chọn để các doanh nghiệp tiềm lực vừa có thể tham gia vào chuỗi sản xuất.

Với những cam kết phát triển ngành công nghiệp bán dẫn có tính chiến lược, được hiện thực hóa với các chính sách ưu đãi cực kì đúng đắn như trên, cá nhân tôi vẫn mong chờ và hy vọng thấy được sự hình thành và phát triển của doanh nghiệp khởi nghiệp Việt trong ngành công nghiệp nghìn tỷ USD này trong tương lai gần.

Việt Nam đang có những lợi thế và tận dụng thế nào trong phát triển công nghiệp bán dẫn so với các quốc gia trong khu vực như Malaysia, Thái Lan, Singapore? Song song đó, chúng ta có khó khăn như nào trong phát triển công nghiệp bán dẫn không, thưa ông?

Ông Nguyễn Phúc Vinh: Việt Nam hiện đang có nhiều lợi thế để phát triển công nghiệp bán dẫn nếu so với các quốc gia trong khu vực, như: Malaysia, Thái Lan và Singapore. Một trong những lợi thế chính là chi phí lao động hợp lý với chất lượng và trình độ rất tốt. Điều này đã được chứng minh qua việc chúng ta đã thu hút được nhiều tập đoàn lớn đầu tư vào Việt Nam. Chi phí lao động cạnh tranh giúp các doanh nghiệp giảm chi phí sản xuất và tăng lợi nhuận, từ đó thúc đẩy sự phát triển của ngành.

Hơn nữa, Việt Nam còn có vị trí địa lý chiến lược tại khu vực, thuận lợi cho việc kết nối và giao thương với các quốc gia trong khu vực và trên thế giới. Chúng ta hiện có 17 Hiệp định thương mại tự do (FTA) với các nền kinh tế lớn (nhiều nhất trong nhóm 4 quốc gia được kể tên trong khu vực). Điều này giúp Việt Nam dễ dàng tiếp cận các thị trường tiêu thụ lớn và nguồn nguyên liệu phong phú, tạo điều kiện thuận lợi cho việc phát triển ngành công nghiệp bán dẫn.

Ngoài ra, vị thế logistics tốt và cơ chế chính sách hợp lý cũng góp phần tạo nên môi trường đầu tư thuận lợi. Chính phủ Việt Nam đã ban hành nhiều chính sách hỗ trợ và khuyến khích đầu tư vào ngành công nghiệp bán dẫn, bao gồm miễn giảm thuế, hỗ trợ tài chính và đào tạo nguồn nhân lực. Những chính sách này đã giúp thu hút được sự quan tâm của nhiều tập đoàn công nghệ lớn trên thế giới, đồng thời tạo động lực cho các doanh nghiệp trong nước phát triển.

Cá nhân tôi đánh gia rất cao vai trò của Chính phủ, đặc biệt là tài ngoại giao của Thủ tướng trong việc hợp tác với các tập đoàn công nghệ hàng đầu nhằm giúp nâng cao trình độ công nghệ và kỹ thuật của Việt Nam, từ đó tạo ra nhiều cơ hội việc làm và đóng góp vào sự phát triển kinh tế quốc gia.

Tuy nhiên, Việt Nam cũng đối mặt với nhiều thách thức trong phát triển công nghiệp bán dẫn. Dù có lực lượng lao động trẻ, năng động và nhiệt huyết, nhưng Việt Nam vẫn còn thiếu các chuyên gia có kinh nghiệm và trình độ cao trong lĩnh vực bán dẫn. Điều này đòi hỏi Việt Nam phải nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo, đồng thời hợp tác với các trường đại học và viện nghiên cứu quốc tế để đào tạo và phát triển nguồn nhân lực chuyên môn cao. Những hợp tác đào tạo công tư có đặt hàng và đảm bảo chất lượng và đầu ra sẽ là một cơ chế tốt để giải quyết khó khăn về nguồn nhân lực.

Bên cạnh đó, cơ sở hạ tầng tại Việt Nam vẫn còn hạn chế, đặc biệt là về điện, nước và giao thông. Điều này ảnh hưởng đến hiệu quả sản xuất và khả năng cạnh tranh của các doanh nghiệp trong ngành. Đặc biệt với các FAB thì điều kiện cung cấp điện ổn định và chất lượng nước tốt để nhà máy vận hành 24/24 là điều kiện tiên quyết. Những máy móc, thiết bị trong FAB đặc biệt nhạy cảm với điều kiện môi trường bên ngoài.

Những thách thức này đòi hỏi Việt Nam phải có chiến lược phát triển dài hạn và đồng bộ. Chính phủ cần tiếp tục hỗ trợ và khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào ngành công nghiệp bán dẫn, nâng cao năng lực quản lý, đầu tư vào đổi mới công nghệ và đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao.

Việc hợp tác quốc tế cũng đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển ngành công nghiệp bán dẫn của Việt Nam. Nhà nước và doanh nghiệp cần tìm kiếm và hợp tác với các đối tác chiến lược từ các quốc gia có nền công nghiệp bán dẫn phát triển như Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc và châu Âu. Riêng việc ngoại giao để gỡ bỏ các rào cản tiếp cận công nghệ bán dẫn từ Mỹ và các nước tiên tiến cũng cần một nỗ lực liên tục và đoàn kết từ doanh nghiệp và Nhà nước.

Cần có giải pháp, chính sách nào để giúp ngành bán dẫn Việt phát triển mạnh mẽ trong thời gian tới (từ nghiên cứu đến thương mại hóa), trong bối cảnh các ông lớn công nghệ đổ xô đầu tư vào Việt Nam và cũng là xu thế của thế giới. Đối với những đơn vị muốn nhảy vào lĩnh vực này, cần lưu ý những vấn đề gì để hạn chế rủi ro?

Ông Nguyễn Phúc Vinh: Thực tế cho thấy chúng ta sẽ có hai lựa chọn trong việc xây dựng FAB với ưu và nhược điểm tương ứng:

Một là mua lại FAB đang hoạt động và chuyển về Việt Nam, việc này sẽ giúp đẩy nhanh tiến độ thực hiện đồng thời đối tác có thể chuyển nhượng tệp khách hàng và giúp vận hành trong giai đoạn đầu. Đương nhiên cần nêu rất rõ các điều khoản ràng buộc hoặc hợp tác đầu tư có chia sẽ lợi nhuậ trong các hợp đồng. Tất nhiên sẽ khó tạo động lực đủ lớn để các doanh nghiệp nội địa tham gia cùng. Việc mua lại FAB cũ cũng cần nghiên cứu và kiểm soát đặc biệt về tiêu chuẩn công nghệ, khấu hao và chi phí vận hành, bảo trì.

Hai là xây dựng mới hoàn toàn FAB theo công nghệ được đề xuất. Thời gian sẽ lâu hơn, chi phí lớn hơn và cũng sẽ có rủi ro về mặt sản lượng chưa đủ lớn để hoàn vốn. Tuy nhiên đây là một lựa chọn rất tốt để xây dựng FAB đồng thời phát triển hệ sinh thái đi kèm.

Tôi cũng xin nhắc lại 4 đề xuất đã được nêu trước đây nhằm giúp ngành bán dẫn cùng với FAB mới phát triển mạnh mẽ trong tương lai.

Một là, thu hút đầu tư trực tiếp từ nước ngoài (FDI) một cách chọn lọc. Điều này đòi hỏi việc lựa chọn các nhà đầu tư có uy tín và có kinh nghiệm trong ngành công nghiệp bán dẫn. Một ví dụ thành công từ việc việc Intel đầu tư vào Việt Nam đã tạo ra hàng ngàn việc làm và đóng góp vào việc nâng cao trình độ công nghệ của quốc gia.

Hai là, đào tạo và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao là một yếu tố quan trọng. Chính phủ và các doanh nghiệp cần đầu tư vào các chương trình đào tạo chuyên sâu, học bổng và cơ hội học tập nước ngoài cho sinh viên và kỹ sư trong lĩnh vực bán dẫn.

Ba là, xây dựng các khu công nghiệp chuyên biệt cho ngành bán dẫn, với cơ sở hạ tầng hiện đại và tiện ích đầy đủ để hỗ trợ các doanh nghiệp. Việc nâng cấp và mở rộng các Khu công nghệ cao, khu công viên công nghệ sẽ tạo ra một môi trường thuận lợi cho các doanh nghiệp công nghệ cao hoạt động và phát triển.

Bốn là, ngoại giao và hợp tác chặt chẽ, chân thành, cầu thị và tin cậy giữa chính phủ và các tập đoàn công nghệ lớn (với mức đối tác chiến lược) sẽ giúp các bên dễ tìm thấy điểm chung, qua đó chúng ta có thêm cơ hội tiếp cận công nghệ.

Tôi cũng muốn nêu một số lưu ý để hạn chế rủi ro khi tham gia vào lĩnh vực mới như FAB cho các doanh nghiệp Việt:

Trước khi đầu tư vào ngành công nghiệp bán dẫn, các doanh nghiệp cần nghiên cứu kỹ lưỡng về nhu cầu và xu hướng thị trường. Việc hiểu rõ thị trường giúp các doanh nghiệp có kế hoạch lựa chọn công nghệ, đối tác cung cấp, và định hình việc phát triển phù hợp với điều kiện kinh tế hiện tại. Các doanh nghiệp cần tìm kiếm và hợp tác với các đối tác có kinh nghiệm và uy tín trong ngành để học hỏi và chia sẻ kiến thức đồng thời nhờ trợ giúp từ các chuyên gia người Việt nổi tiếng để thẩm định, tư vấn và đánh giá khách quan.

Đầu tư vào công nghệ tiên tiến như FAB thì nhân lực chất lượng cao là yếu tố quan trọng giúp doanh nghiệp phát triển bền vững. Các doanh nghiệp cần đào tạo và phát triển nhân viên để họ có đủ kiến thức và kỹ năng đáp ứng yêu cầu công việc. Các chương trình đào tạo liên tục sẽ giúp nhân viên cập nhật kiến thức và kỹ năng mới nhất, các cơ chế chia sẽ lợi nhuận thích hợp sẽ kích thích sáng tạo, tạo sự gắn bó và công hiến cho các FAB.

Việc quản lý vốn, hỗ trợ giải ngân cũng là một yếu tố quan trọng để tránh thất thoát và đảm bảo sử dụng hiệu quả nguồn vốn. Đặc biệt với các thiết bị và vật tư có gia trị hàng trăm nghìn đến hàng triệu USD thì cần có nghiên cứu, cơ chế riêng để tránh đầu tư vượt mức…

Xin cảm ơn ông về cuộc trao đổi này.