Cơ hội định hình lại chuỗi cung ứng của ngành điện tử Việt Nam

FiinRatings vừa công bố báo cáo chuyên sâu "Ngành FDI điện tử trước tác động của thuế quan đối ứng".

Theo số liệu tổng hợp của FiinRatings, ngành FDI điện tử Việt Nam hiện chiếm trên 57% tổng kim ngạch xuất khẩu của cả nước. Sức ảnh hưởng này tập trung ở một số doanh nghiệp lớn, với 48 doanh nghiệp hàng đầu đóng góp tới 70% giá trị xuất khẩu toàn ngành, trong đó nhóm sản phẩm liên quan tới Samsung và Apple lần lượt chiếm 30% và 9%.

Trong giai đoạn 2021-2024, ngành điện tử đã thu hút được 20,6 tỷ USD vốn FDI đăng ký mới, nổi bật là một số dự án lớn như Jinko Solar (1,5 tỷ USD), Liteon (690 triệu USD) và Amkor Technology (529,5 triệu USD), Trinasolar (454,4 triệu USD), Foxconn (383,3 triệu USD) cho thấy kỳ vọng của các nhà đầu tư vào tiềm năng phát triển ngành điện tử tại Việt Nam.

Song trước rủi ro về chính sách thuế quan mới, nhiều dòng vốn FDI đã chững lại hoặc rút khỏi khỏi lĩnh vực này. Tuy nhiên, sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố đã đạt được thỏa thuận với Việt Nam về thuế đối ứng ngày 2/7, FiinRatings đánh giá rủi ro về dòng vốn FDI tháo chạy đã được giảm thiểu. 

Dù vậy, FiinRatings đánh giá tác động của chính sách thuế quan mới đối với các doanh nghiệp FDI trong ngành điện tử sẽ có sự phân hóa lớn và có thể được chia thành 3 nhóm chính.

Nhóm ít bị ảnh hưởng là những doanh nghiệp FDI xuất khẩu sản phẩm điện thoại, điện máy thành phẩm (như Samsung, Intel) được miễn thuế trực tiếp, nên hầu như không chịu tác động. Trong khi đó, các công ty vệ tinh như Solum Vina (Samsung), LG Innotek hay Goertek Vina khi xuất khẩu linh kiện bán thành phẩm (không được miễn thuế từ Mỹ) có thể chuyển hướng xuất khẩu sang thị trường khác hoặc tăng tiêu thụ nội địa.

Nhóm tiềm ẩn rủi ro gồm những FDI xuất khẩu các mặt hàng thành phẩm không nằm trong danh sách được miễn thuế sẽ chịu sức ép cạnh tranh gia tăng nếu thuế quan mới được áp dụng, từ đó ảnh hưởng tiêu cực đến doanh thu và lợi nhuận.

Nhóm chịu thiệt hại nặng nhất là nhóm các doanh nghiệp có các mặt hàng bị coi là “trung chuyển” (transshipment), với đại diện là sản phẩm pin mặt trời. Doanh nghiệp FDI sản xuất tấm pin năng lượng mặt trời đang phải gánh mức thuế chống bán phá giá rất cao (68 - 542%), dẫn đến chi phí tăng đột biến và khả năng mất thị phần trên thị trường quốc tế.

Từ tác động đến các nhóm doanh nghiệp FDI trên, FiinRatings cho rằng cơ chế lan truyền sẽ ảnh hưởng đến các doanh nghiệp công nghiệp phụ trợ trong bối cảnh công nghiệp phụ trợ điện tử tại Việt Nam còn chưa phát triển.

Dữ liệu cho thấy chưa tới 1% nguyên liệu đầu vào đến từ doanh nghiệp Việt Nam, khoảng 15% từ các doanh nghiệp FDI vệ tinh, và phần lớn còn lại phải nhập khẩu hoàn toàn. Điều này khiến chuỗi cung ứng nội địa khó có thể thay thế trong ngắn hạn nếu chính sách thuế của Mỹ thay đổi đột ngột.

Những tác động đến các nhóm doanh nghiệp FDI cùng doanh nghiệp phụ trợ cũng sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến các trung tâm công nghiệp và logistics của Việt Nam. Các khu công nghiệp tại Bắc Ninh, Hải Phòng… có tỷ trọng điện tử trong kim ngạch xuất khẩu rất cao, trong đó phần “pin mặt trời + không miễn thuế” chiếm đa số, sẽ là những nơi chịu ảnh hưởng đầu tiên và mạnh mẽ nhất. 

Mặc dù rủi ro hiện hữu, nhưng chuyên gia của FiinRatings nhận định đây cũng là cơ hội để Việt Nam tái định hình chuỗi cung ứng. Các doanh nghiệp sẽ có động lực để nâng cao tỷ lệ nội địa hóa linh kiện và phát triển các nhà máy sản xuất nguyên liệu thượng nguồn trong nước. Xây dựng chuỗi cung ứng nội địa cũng là bước then chốt giúp các doanh nghiệp nâng cao tính bền vững trong xuất khẩu, giảm thiểu rủi ro thương mại và nâng cao giá trị hàng hóa sản xuất tại Việt Nam.

Trước đó, tại Diễn đàn Công nghiệp sản xuất M-TALKS 2025, bà Đỗ Thị Thúy Hương, Ủy viên Ban chấp hành Hiệp hội Doanh nghiệp điện tử Việt Nam (VEIA), cho rằng doanh nghiệp cần chủ động đàm phán với các đối tác logistics nhằm tìm kiếm phương án vận chuyển tiết kiệm như tận dụng cảng trung chuyển có chi phí thấp. Đồng thời, cần chuẩn bị kịch bản tài chính linh hoạt, bao gồm lập quỹ dự phòng, tính toán tác động chi phí từ các kịch bản thuế khác nhau và tìm kiếm nguồn vốn ưu đãi.

Doanh nghiệp cũng cần tăng cường kết nối với Bộ Công Thương và các hiệp hội ngành hàng để kịp thời cập nhật chính sách, tham gia các chương trình xúc tiến thương mại. Song song đó là chiến lược đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, tận dụng 17 FTA mà Việt Nam đã ký kết, mở rộng sang các thị trường tiềm năng như Ấn Độ, Trung Đông, châu Phi.

Về lâu dài, các doanh nghiệp cần tái cơ cấu sản xuất và đầu tư vào công nghệ xanh, sử dụng năng lượng tái tạo, vật liệu thân thiện môi trường để đáp ứng tiêu chuẩn khắt khe từ các thị trường phát triển. Đây cũng là con đường để nâng cao giá trị gia tăng và tạo lợi thế cạnh tranh bền vững.