Công nghệ năng lượng trong kỷ nguyên mới: Đổi mới để phát triển bền vững

Ngày 29/7, tại Hà Nội, Tạp chí Kinh tế Việt Nam - VnEconomy - Vietnam Economic Times đã tổ chức Diễn đàn "Công nghệ năng lượng trong kỷ nguyên mới" với mục tiêu trao đổi, đánh giá thực trạng, nhận diện cơ hội - thách thức và đề xuất các giải pháp đột phá cho ngành năng lượng trong bối cảnh chuyển đổi toàn cầu.

Sự kiện quy tụ hơn 150 đại biểu đến từ các cơ quan trung ương, viện nghiên cứu, trường đại học, hiệp hội chuyên ngành, cùng các chuyên gia và doanh nghiệp hàng đầu trong lĩnh vực năng lượng, công nghệ và môi trường. Diễn đàn tạo ra không gian đối thoại cởi mở, đa chiều giữa các bên liên quan, hướng đến mục tiêu phát triển một hệ sinh thái năng lượng hiện đại, bền vững tại Việt Nam.

Phát biểu khai mạc, ông Đào Quang Bính - Phó Chủ tịch Hội đồng Biên tập, Tổng Thư ký Tạp chí Kinh tế Việt Nam - nhấn mạnh: Việc nhu cầu năng lượng ngày càng tăng để phục vụ sản xuất, kinh doanh và đời sống là minh chứng cho sự chuyển động tích cực và đầy tiềm năng của nền kinh tế Việt Nam trong giai đoạn phát triển mới.

Tuy nhiên, ông cũng chỉ rõ tốc độ tăng trưởng nhanh chóng đang tạo ra những sức ép không nhỏ đối với ngành năng lượng, nhất là trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang diễn ra mạnh mẽ. Các vấn đề toàn cầu như ô nhiễm môi trường, biến đổi khí hậu, an ninh năng lượng và cạn kiệt tài nguyên đang đặt ra yêu cầu cấp thiết cho một quá trình chuyển đổi toàn diện - từ tư duy phát triển, công nghệ đến thể chế và chính sách.

Theo Bộ Công Thương, nhu cầu điện năng tại Việt Nam dự báo sẽ tăng trưởng trung bình 8-10% mỗi năm trong vòng 10 năm tới. Trong khi đó, các nguồn năng lượng sơ cấp nội địa như thủy điện, than đá và dầu khí đang ngày càng suy giảm, dẫn đến nguy cơ gia tăng phụ thuộc vào nhập khẩu nguyên liệu đầu vào.

Việt Nam cũng được đánh giá là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất bởi biến đổi khí hậu. Báo cáo của các tổ chức quốc tế cho thấy thiệt hại kinh tế do các hiện tượng thời tiết cực đoan có thể lên tới 3% GDP mỗi năm. Áp lực kép từ khủng hoảng năng lượng và khí hậu đang đòi hỏi những điều chỉnh chiến lược sâu sắc trong hệ thống chính sách, quy hoạch và cơ sở hạ tầng phát triển.

Trong bối cảnh đó, mô hình phát triển năng lượng dựa trên nhiên liệu hóa thạch đang dần bộc lộ những giới hạn. Để bảo đảm an ninh năng lượng, giảm phát thải và duy trì tăng trưởng kinh tế - xã hội một cách bền vững, Việt Nam cần tiếp cận theo hướng mới - đặt đổi mới công nghệ làm trọng tâm, tăng cường phát triển năng lượng tái tạo và tích hợp các giải pháp số hóa trong quản lý, vận hành hệ thống điện.

Theo TS. Tạ Đình Thi - Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội - việc chuyển đổi sang năng lượng sạch hiện nay không còn là định hướng, mà đã trở thành yêu cầu bắt buộc. Đây là phản ứng chính sách cần thiết trong bối cảnh môi trường, kinh tế và an ninh năng lượng toàn cầu liên tục biến động và đặt ra nhiều thách thức chưa từng có tiền lệ.

Tại Hội nghị COP26, Việt Nam đã đưa ra cam kết mạnh mẽ về việc đạt phát thải ròng bằng "0" vào năm 2050. Để hiện thực hóa mục tiêu này, Việt Nam đã triển khai hàng loạt bước đi chiến lược trong việc hoàn thiện thể chế và hành lang pháp lý.

Cụ thể, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 55-NQ/TW ngày 11/02/2020 về định hướng Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Một trong những nội dung quan trọng được nhấn mạnh là phát triển hạ tầng năng lượng bền vững, tăng cường nội lực ngành công nghiệp chế tạo và dịch vụ phục vụ năng lượng. Hiện nay, Nghị quyết này đang được rà soát, đánh giá để ban hành một phiên bản cập nhật, phù hợp với bối cảnh phát triển mới.

Đồng thời, hệ thống pháp luật về năng lượng cũng được nâng cấp với việc Quốc hội thông qua nhiều đạo luật quan trọng như: Luật Điện lực (2024), Luật Năng lượng nguyên tử (2025), Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả (sửa đổi năm 2025), và Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo (2025). Những đạo luật này tạo nên nền tảng pháp lý cần thiết để thúc đẩy chuyển đổi năng lượng, khuyến khích nghiên cứu và ứng dụng công nghệ mới.

Ngoài ra, Nghị quyết 937/NQ-UBTVQH15 ngày 13/12/2023 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội cũng đã giám sát việc thực hiện chính sách phát triển năng lượng giai đoạn 2016-2021, nhằm nhận diện các hạn chế và đề xuất điều chỉnh kịp thời.

Ở cấp điều hành, Quy hoạch điện VIII và bản điều chỉnh mới nhất đã đặt mục tiêu đầy tham vọng: nâng tỷ trọng năng lượng tái tạo (không bao gồm thủy điện lớn) lên 28-36% vào năm 2030 và 74-75% vào năm 2050. Mục tiêu này không chỉ cho thấy quyết tâm mạnh mẽ của Chính phủ trong chuyển đổi xanh mà còn phản ánh yêu cầu cấp thiết phải thích ứng nhanh với xu hướng năng lượng toàn cầu.

TS Phan Xuân Dũng - Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA) - nhấn mạnh: Khoa học và công nghệ đóng vai trò "chìa khóa" để tháo gỡ các nút thắt phát triển trong lĩnh vực năng lượng. Phát triển công nghệ không chỉ là một phần của định hướng chiến lược, mà là động lực nền tảng để tạo đột phá và đảm bảo tăng trưởng kinh tế - xã hội một cách bền vững.

Bên cạnh các góc nhìn chiến lược, nhiều đại biểu tại Diễn đàn cũng thẳng thắn chỉ ra các rào cản thực tiễn đang cản trở sự phát triển của năng lượng tái tạo tại Việt Nam. Trong đó, nổi bật là những bất cập trong cơ chế, chính sách đầu tư, thủ tục kéo dài và hạ tầng lưới điện chưa đồng bộ. Các vướng mắc này không chỉ làm chậm tiến độ triển khai dự án mà còn làm giảm hiệu quả khai thác nguồn lực xã hội.

Nhiều ý kiến đề xuất cần khẩn trương hoàn thiện hành lang pháp lý, cải cách thủ tục đầu tư, đẩy mạnh phân cấp - phân quyền và tăng tính linh hoạt trong điều hành. Đồng thời, cần thúc đẩy hợp tác công - tư trong đầu tư hạ tầng năng lượng và tăng cường ứng dụng công nghệ số, trí tuệ nhân tạo, lưu trữ năng lượng để tối ưu hóa quản lý và vận hành hệ thống điện.

Với sự đồng hành của Tổng Công ty Khí Việt Nam (PV GAS), Diễn đàn "Công nghệ năng lượng trong kỷ nguyên mới" đã góp phần kết nối các nhà hoạch định chính sách, chuyên gia khoa học và cộng đồng doanh nghiệp để cùng thảo luận, định hình những giải pháp chiến lược cho ngành năng lượng Việt Nam.

Sự kiện không chỉ mang lại những phân tích chuyên sâu, định hướng vĩ mô mà còn đặt ra các giải pháp cụ thể, thiết thực nhằm tạo bước chuyển mạnh mẽ trong thực hiện các mục tiêu tăng trưởng xanh, phát triển bền vững. Trong bối cảnh nhiều quốc gia đang cạnh tranh khốc liệt trong quá trình chuyển đổi năng lượng, Việt Nam cần tận dụng tốt cơ hội này để xác lập vị thế chủ động, vững vàng trên bản đồ năng lượng của khu vực và thế giới.