"Đánh thức" tiềm năng du lịch cộng đồng Thanh Hóa

Lợi thế tài nguyên - trụ cột hình thành sản phẩm du lịch cộng đồng

Thanh Hóa được thiên nhiên ưu đãi với hệ sinh thái đa dạng, kết hợp hài hòa giữa núi rừng, thung lũng, hang động, thác nước và những bản làng mang vẻ đẹp truyền thống của đồng bào Thái, Mường, Dao. Các điểm đến như Pù Luông, bản Hiêu, bản Đôn, Suối cá Cẩm Lương hay các làng nghề thủ công truyền thống không chỉ tạo nên cảnh quan giàu sức hút, mà còn mở ra không gian trải nghiệm văn hóa khó nơi nào có được.

Sức hấp dẫn của du lịch cộng đồng nằm ở tính nguyên bản: nếp sống bản địa, ẩm thực dân tộc, nghề dệt thổ cẩm, nghệ thuật múa xòe hay những lễ hội truyền thống được cộng đồng gìn giữ qua nhiều thế hệ. Trong bối cảnh khách du lịch ngày càng tìm kiếm giá trị trải nghiệm sâu, gắn với văn hóa và môi trường, những yếu tố này trở thành lợi thế cạnh tranh khác biệt của Thanh Hóa so với nhiều địa phương chỉ phát triển du lịch dựa vào tài nguyên cảnh quan đơn thuần.

Đồng thời, sự chuyển dịch xu hướng du lịch bền vững trên thế giới mở ra cơ hội để Thanh Hóa đa dạng hóa sản phẩm, giảm phụ thuộc vào du lịch biển truyền thống, hướng đến mô hình tăng trưởng du lịch theo chiều sâu.

Cộng đồng và tổ chức xã hội - nền móng cho sự bền vững

Điểm nổi bật trong quá trình phát triển du lịch cộng đồng ở Thanh Hóa là sự tham gia chủ động của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội. Không chỉ vận động, tuyên truyền hay hỗ trợ người dân tham gia làm du lịch, các tổ chức này còn trực tiếp góp phần nâng cao năng lực thông qua những lớp tập huấn nghiệp vụ homestay, kỹ năng giao tiếp, bảo vệ môi trường, phát huy giá trị văn hóa bản địa.

Sự vào cuộc này tạo nên sự thay đổi quan trọng: người dân không còn là đối tượng được hỗ trợ mà trở thành chủ thể của mô hình du lịch. Điều đó giúp đảm bảo tính bền vững, hạn chế tình trạng phát triển tự phát, sao chép mô hình, hoặc đánh mất bản sắc, vấn đề mà không ít địa phương trên cả nước đang gặp phải.

Đặc biệt, hoạt động giám sát và phản biện xã hội của MTTQ đóng vai trò chốt chặn nhằm bảo đảm các dự án du lịch được quy hoạch minh bạch, hài hòa lợi ích giữa doanh nghiệp và cộng đồng, tránh tình trạng khai thác du lịch làm tổn thương môi trường hoặc xâm lấn không gian văn hóa bản địa.

Nhờ sự phối hợp đồng bộ, nhiều mô hình du lịch cộng đồng tại Pù Luông, Lang Chánh, Ngọc Lặc… đã chứng minh hiệu quả rõ rệt: thu nhập của người dân tăng, sinh kế mới được hình thành, đồng thời thúc đẩy ý thức giữ gìn cảnh quan và truyền thống văn hóa.

Kết quả khởi sắc nhưng chưa đồng đều

Những năm gần đây, nhiều hộ dân tại Bá Thước, Lang Chánh, Như Thanh, Quan Hóa đã mạnh dạn chuyển đổi nhà ở thành homestay, xây dựng tổ hợp tác, phát triển sản phẩm OCOP, mở rộng dịch vụ ẩm thực và trải nghiệm văn hóa. Lượng khách tăng đều giúp nhiều mô hình khẳng định giá trị và lan tỏa trong cộng đồng. Tuy nhiên, sự phát triển hiện vẫn thiếu đồng đều.

Trước hết, nhận thức của người dân còn phân hóa; một bộ phận vẫn e dè, chưa coi du lịch là hướng sinh kế lâu dài, khiến nhiều khu vực chậm thay đổi. Hạ tầng kỹ thuật từ giao thông đến vệ sinh, bãi đỗ xe, thông tin du lịch còn hạn chế, ảnh hưởng trực tiếp tới trải nghiệm du khách. Thiếu vốn đầu tư và năng lực nghiệp vụ khiến một số mô hình tự phát, chất lượng dịch vụ không ổn định, khó tạo dấu ấn chuyên nghiệp.

Liên kết vùng và liên kết giữa người dân - doanh nghiệp - chính quyền vẫn lỏng lẻo, làm giảm hiệu quả quảng bá và mở rộng thị trường. Đặc biệt, công tác bảo tồn văn hóa bản địa chưa được đặt đúng vị trí, dẫn đến nguy cơ thương mại hóa hoặc làm biến dạng các giá trị truyền thống, điều có thể gây tổn hại lâu dài tới sức hấp dẫn của loại hình du lịch này.

Để du lịch cộng đồng trở thành trụ cột bền vững, Thanh Hóa cần một chiến lược tổng thể đặt cộng đồng làm trung tâm và văn hóa làm nền tảng. Trọng tâm của chiến lược là nâng cao năng lực cho người dân thông qua đào tạo kỹ năng quản trị homestay, hướng dẫn du lịch và phục vụ khách quốc tế; đồng thời phát huy hiệu quả vai trò của MTTQ và các tổ chức chính trị - xã hội trong tuyên truyền, hỗ trợ và giám sát. 

Bên cạnh đó, việc củng cố liên kết giữa Nhà nước - người dân - doanh nghiệp - nhà khoa học, cùng với đầu tư hạ tầng thiết yếu như giao thông, môi trường, thông tin du lịch, sẽ tạo nền tảng cho phát triển đồng bộ. Quan trọng hơn, bảo tồn văn hóa phải được coi là nguyên tắc xuyên suốt, bảo đảm mọi hoạt động du lịch không đánh đổi bản sắc để lấy tăng trưởng ngắn hạn.

Du lịch cộng đồng là hướng đi phù hợp với tiềm năng và định hướng phát triển bền vững của Thanh Hóa. Nhưng mô hình chỉ có thể phát huy trọn vẹn sức mạnh khi người dân thực sự làm chủ, văn hóa bản địa được gìn giữ nguyên bản, và các lực lượng xã hội cùng tham gia một cách trách nhiệm, đồng bộ. Đây chính là con đường để Thanh Hóa biến tài nguyên bản địa thành nguồn lực tăng trưởng lâu dài, bền vững và khác biệt.