Đề xuất các giải pháp toàn diện giúp ngành sầu riêng vượt qua thách thức

Ngày 10/6, tại Hà Nội, Báo Tiền Phong tổ chức hội thảo "Phát triển bền vững ngành hàng sầu riêng", đề xuất các giải pháp toàn diện giúp ngành sầu riêng vượt qua thách thức.

Hội thảo diễn ra trong bối cảnh sầu riêng Việt Nam đang gặp nhiều thách thức khi trong những tháng đầu năm nay, xuất khẩu mặt hàng này liên tục giảm mạnh. Sau giai đoạn phát triển "nóng", đây là thời điểm ngành hàng xuất khẩu tỷ USD của Việt Nam cần nhìn thẳng những bất cập để phát triển bền vững.

Tại hội thảo, ông Nguyễn Quang Hiếu, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NN&MT) cho biết, sau khi ký nghị định thư về xuất khẩu sầu riêng với Trung Quốc, kim ngạch xuất khẩu sầu riêng của nước ta đã tăng mạnh. Năm 2023 giá trị xuất khẩu trên 2 tỷ, năm 2024 kim ngạch xuất khẩu đạt trên 3,2 tỷ USD chiếm tới. Chiếm 45-47% tổng kim ngạch xuất khẩu toàn ngành rau quả.

Đối mặt với sự tăng trưởng quá nóng như này, Bộ NN&MT đã có hội nghị lớn để cảnh báo về sự tăng trưởng và cảnh báo nhiều nguy cơ, rủi ro mà điều này có thể dẫn đến. Về câu chuyện dư lượng Cadimi, khi Việt Nam nhận được thông báo đầu tiên vào tháng 3/2024, từ Trung Quốc, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật đã tiến hành nhiều cuộc điều tra diện rộng và chuyên sâu, trong đó phát hiện một số vùng có dư lượng Cadimi cao.

Gần đây, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật đã công bố những nguyên nhân chính khiến đất nhiễm cadimi, bao gồm: Tự nhiên gồm các yếu tố về thổ nhưỡng, đất cộng với nhiều vùng canh tác không được nghỉ ngơi, khiến đất nhiễm cadimi. Nguyên nhân chủ quan là do thói quen người dân sử dụng phân bón ở các vùng nhiều hơn khuyến cáo.

Ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng Thư ký Hiệp hội rau quả Việt Nam nhấn mạnh việc nhiều lô sầu riêng của Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc bị phát hiện chứa dư lượng kim loại nặng cadimi vượt ngưỡng quy định không chỉ là một cảnh báo về an toàn thực phẩm, sự cố này còn là một bài kiểm tra khắc nghiệt về năng lực quản lý chất lượng, uy tín thương hiệu và sự bền vững của hoạt động xuất khẩu nông sản chủ lực của Việt Nam. Quá trình canh tác chạy theo năng suất, thiếu kiểm soát đầu vào đã vô tình đưa chất độc vào chuỗi sản xuất.

Trước tình hình cấp bách, ông Nguyên cho rằng cần có các quy định, chế tài đủ mạnh để xử lý các hành vi vi phạm về chất lượng, an toàn thực phẩm và gian lận thương mại. Công khai danh tính các doanh nghiệp, cá nhân vi phạm để tạo tính răn đe và xây dựng một môi trường kinh doanh lành mạnh.

Về lâu dài, cần quy hoạch vùng trồng tập trung và bền vững, kiểm soát tình trạng phát triển ồ ạt, tự phát dẫn đến phá vỡ quy hoạch và nguy cơ cung vượt cầu. Siết chặt quản lý và cấp mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói, đây được xem là "hộ chiếu" cho sầu riêng Việt Nam. Các địa phương cần tăng cường giám sát, kiểm tra định kỳ và đột xuất việc tuân thủ các quy định tại các mã số đã được cấp. Đồng thời, kiểm soát chặt chẽ vật tư đầu vào thông qua tăng cường kiểm tra và ngăn chặn đưa ra thị trường các chế phẩm phân bón, hoặc thuốc bảo vệ thực vật có chứa Cadimi, vàng O. 

Với kinh nghiệm kinh doanh nông sản nhiều năm ở nhiều thị trường mà thị trường chính là Trung Quốc, bà Nguyễn Thị Thành Thực - Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng Giám đốc Công ty cổ phần Công nghệ phần mềm Auto Agri cho rằng, các chỉ tiêu về Cadimi hay vàng O hiện nay chỉ là một trong hàng nghìn tiêu chí về kỹ thuật mà các thị trường nhập khẩu có thể đưa ra.

Theo bà Nguyễn Thị Thành Thực, hai đơn vị chính có công cụ kiểm soát trong tay khi cấp "visa" cho lô hàng xuất khẩu đó là hải quan và bảo vệ thực vật. Riêng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật là đơn vị cấp Giấy kiểm dịch thực vật, quản lý các mã số vùng trồng. Do đó, cần nâng cao ý thức bảo vệ mã vùng trồng của người trồng để tránh rủi ro không đáng có. Bên cạnh đó, vùng trồng sầu riêng trọng điểm là Tây Nguyên cần có sự đầu tư về công nghệ: vi sinh, xử lý bảo quản sau thu hoạch và chế biến để xây dựng ngành hàng phát triển bền vững.

Cũng tại hội thảo, ông Nguyễn Đỗ Dũng, Tổng giám đốc Công ty Công nghệ nông nghiệp Enfarm, đề xuất ứng dụng công nghệ để theo dõi chất lượng đất và cảnh báo sớm rủi ro sinh học. Bằng cách sử dụng dữ liệu và trí tuệ nhân tạo (AI), hệ thống sẽ xác định các khu vực có nguy cơ cao, từ đó đưa ra biện pháp cải tạo đất phù hợp.

Theo ông Dũng, công nghệ này giúp giảm đến 70% số mẫu quả cần xét nghiệm, tiết kiệm chi phí, rút ngắn thời gian xử lý so với phương pháp thủ công. 

Hiện cả nước có trên 150.000 ha diện tích trồng sầu riêng, nhưng chỉ 20% được cấp mã vùng trồng, đủ điều kiện xuất khẩu chính ngạch. Riêng Đắk Lắk - vùng trồng sầu riêng trọng điểm tại Tây Nguyên - sản lượng năm nay ước đạt 500.000 tấn, sắp bước vào chính vụ thu hoạch.

Theo số liệu thống kê của Hiệp hội Rau quả Việt Nam, 4 tháng đầu năm, kim ngạch xuất khẩu sầu riêng chỉ đạt 183 triệu USD, giảm gần 61%. Riêng Trung Quốc - thị trường xuất khẩu chính của sầu riêng Việt - giảm đến 75%, xuống còn 105 triệu USD.