Doanh nghiệp tư nhân và cuộc chiến chống xâm phạm thương hiệu

Đó là ý kiến chia sẻ của ông Phạm Trường Giang, Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Eurohouse Việt Nam tại Diễn đàn khoa học với chủ đề: "Thể chế hóa đổi mới sáng tạo - Bảo vệ tài sản vô hình theo tinh thần Nghị quyết 68-NQ/TW" do Tạp chí Luật sư Việt Nam, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) và Công ty Luật TNHH Trương Anh Tú (TAT Law Firm) phối hợp tổ chức.

Nêu quan điểm xung quanh vấn đề bảo vệ tài sản vô hình của doanh nghiệp, luật sư Mai Thị Thảo, Phó Giám đốc TAT Law Firm cho biết, quá trình hành nghề, bà đã chứng kiến nhiều vụ tranh chấp thương hiệu, trong đó có Nhựa Bình Minh, Công ty bảo vệ Long Hải, gạo ST 25. Đây là những thương hiệu nổi tiếng, điển hình cho thấy thương hiệu Việt dễ bị xâm phạm, còn hành trình pháp lý để đòi lại quyền thì kéo dài, phức tạp.

Vấn đề không chỉ là hành vi "nhái tên" hay xâm phạm nhãn hiệu, mà nghiêm trọng hơn nằm ở cách hệ thống tư pháp đánh giá chứng cứ trong một vụ xâm phạm thương hiệu. Những yếu tố cốt lõi như lịch sử hoạt động, mức độ nhận diện công chúng, thị phần chi phối và sự gắn bó tâm lý của người tiêu dùng – lẽ ra phải là nền tảng bảo vệ – thì lại bị xem nhẹ so với các tiêu chí hình thức như "khác một chữ" hay "khác logo".

Theo bà Thảo, doanh nghiệp Việt có ba nghịch lý lớn: Doanh nghiệp sáng tạo nhanh hơn luật. Lợi nhuận từ vi phạm cao hơn nhiều so với mức xử phạt. 95% doanh nghiệp Việt là doanh nghiệp vừa và nhỏ (DNNVV), yếu thế nhất trong các tranh chấp sở hữu trí tuệ (SHTT) vì khi giải quyết tranh chấp quá mất thời gian mà hiệu quả thì không biết đến đâu. Doanh nghiệp không thể dừng sản xuất đi đòi thương hiệu, bao giờ được mới lại quay về sản xuất. Từ thực tiễn, bà Thảo kiến nghị: tăng mức bồi thường, mở rộng tổ chức giám định độc lập, thành lập Quỹ hỗ trợ pháp lý SHTT cho DNNVV và coi truyền thông – người tiêu dùng là tuyến đầu bảo vệ thương hiệu.

"Không thể có một nền kinh tế sáng tạo nếu thương hiệu Việt vẫn dễ bị đánh cắp. Thương hiệu là vương miện của doanh nghiệp. Mất thương hiệu là mất thị trường, mất lòng tin", luật sư Mai Thị Thảo nhấn mạnh. Bà Thảo cho rằng, cần xây dựng cơ chế bảo vệ vững chắc để trí tuệ Việt trở thành năng lực cạnh tranh cốt lõi của quốc gia trong thời đại mới.

Đồng quan điểm với việc cần bảo vệ thương hiệu doanh nghiệp, ông Phạm Trường Giang, Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Eurohouse Việt Nam chia sẻ về vụ việc kiểu dáng công nghiệp của công ty mình bị một công ty khác xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ. Ông Giang cho hay, dù Eurohouse đã nhiều lần cảnh báo, gửi văn bản, thậm chí chủ động yêu cầu giám định và có kết luận giám định khẳng định hành vi xâm phạm, song phía công ty kia vẫn cố tình sản xuất và kinh doanh sản phẩm vi phạm.

Ông Giang chia sẻ tóm tắt nội dung: Công ty Cổ phần Eurohouse Việt Nam là chủ sở hữu hợp pháp của Kiểu dáng công nghiệp "Thanh kim loại định hình", được bảo hộ theo Bằng độc quyền kiểu dáng công nghiệp số 33412, có hiệu lực từ ngày 31/8/2021 đến ngày 16/6/2025; Đồng thời, cũng là chủ sở hữu hợp pháp của Kiểu dáng công nghiệp "Thanh kim loại định hình", được bảo hộ theo Bằng độc quyền kiểu dáng công nghiệp số 33411, có hiệu lực từ ngày 31/8/2021 đến ngày 10/6/2026.

Trong vòng 3 năm trở lại đây, Công ty Cổ phần Eurohouse Việt Nam phát hiện Công ty TNHH Nhôm Đông Á (Địa chỉ cũ: Cụm CN Tân Dân, P. Tân Dân, TP. Chí Linh, Tỉnh Hải Dương; Địa chỉ mới: Cụm Công nghiệp Tân Dân, phường Lê Đại Hành, TP. Hải Phòng) sản xuất và kinh doanh các mặt hàng có dấu hiệu xâm phạm Quyền kiểu dáng công nghiệp theo bằng kiểu dáng độc quyền số: 33411, 33412 nói trên.

"Chúng tôi nhiều lần liên hệ bằng điện thoại và gửi văn bản đến Công ty TNHH Nhôm Đông Á để trao đổi thông tin, nhưng không có phản hồi", ông Giang nói.

Mới đây nhất, ngày 20/5/2025, Viện Sở hữu trí tuệ Quốc gia đã ban hành Kết luận giám định Sở hữu công nghiệp số KD039-25YC/KLGĐ, trong đó kết luận rằng sản phẩm "Thanh kim loại định hình Đông Á" do Công ty TNHH Nhôm Đông Á sản xuất và kinh doanh là yếu tố xâm phạm quyền đối với kiểu dáng công nghiệp nêu trên.

Từ nhiều căn cứ, Cổ phần Eurohouse Việt Nam đang làm các thủ tục pháp lý cần thiết bảo vệ doanh nghiệp. 

Như vậy có thể thấy, suốt 3 năm qua, Công ty Cổ phần Eurohouse Việt Nam vẫn đang đi chứng minh bản quyền sản phẩm.

Theo ông Giang, những bất cập trong cơ chế xử lý hiện nay như sau: Thứ nhất, việc xử lý vi phạm còn phụ thuộc quá nhiều vào chứng cứ bắt quả tang hàng hóa vi phạm. Trong nhiều trường hợp, dù đã có kết luận giám định khẳng định hành vi xâm phạm, nhưng cơ quan chức năng vẫn yêu cầu phải "bắt giữ trực tiếp hàng hóa đang lưu thông trên thị trường" mới đủ căn cứ xử lý. Điều này dẫn đến tình trạng doanh nghiệp vi phạm vẫn lách luật bằng cách thay đổi địa điểm sản xuất, phân phối nhỏ lẻ để tránh bị bắt quả tang. Doanh nghiệp bị xâm phạm dù có đủ chứng cứ giám định khoa học vẫn gặp khó trong việc bảo vệ quyền lợi chính đáng.

Thứ hai, chế tài xử phạt hành chính còn chưa đủ sức răn đe. Ông Giang cho rằng, mức phạt hiện nay theo quy định tại Nghị định 65/2023/NĐ-CP tuy đã tăng cường, nhưng so với lợi nhuận từ việc sản xuất, kinh doanh hàng hóa xâm phạm thì vẫn còn quá thấp. Nhiều doanh nghiệp vi phạm sẵn sàng nộp phạt rồi tiếp tục tái phạm.

Thứ ba, cơ chế phối hợp giữa các cơ quan thực thi còn chồng chéo, thiếu tính chủ động. Cụ thể, các cơ quan như Quản lý thị trường, Thanh tra Bộ Khoa học, Công nghệ, Công an kinh tế… đều có thẩm quyền xử lý, nhưng trên thực tế, việc phối hợp còn phân tán, kéo dài thời gian, làm giảm hiệu quả bảo vệ quyền SHTT.

Để khắc phục những bất cập trên, ông Phạm Trường Giang, Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Eurohouse Việt Nam đưa ra một số kiến nghị.

Một là, nâng cao hiệu lực thực thi kết luận giám định. Theo đó, Kết luận giám định từ Viện Khoa học sở hữu trí tuệ cần được coi là căn cứ pháp lý trực tiếp để cơ quan chức năng xử lý, không nên phụ thuộc hoàn toàn vào việc "bắt quả tang" sản phẩm vi phạm.

Hai là, tăng mức chế tài xử phạt. Ông Giang đề xuất xem xét sửa đổi theo hướng tăng mạnh mức xử phạt hành chính, bổ sung hình phạt bổ sung như cấm kinh doanh trong một thời hạn nhất định, nhằm đảm bảo tính răn đe.

Ba là, thiết lập cơ chế "biện pháp khẩn cấp tạm thời". Cụ thể, cho phép cơ quan chức năng tạm đình chỉ sản xuất, tạm thu giữ sản phẩm ngay khi có kết luận giám định, để ngăn chặn kịp thời hành vi vi phạm tiếp diễn.

Bốn là, tăng cường vai trò phối hợp liên ngành. Cần một cơ chế điều phối tập trung giữa Cục Sở hữu trí tuệ, Quản lý thị trường, Công an kinh tế và Tòa án để xử lý nhanh chóng, minh bạch.

Ngoài ra, cần công khai minh bạch thông tin xử lý vi phạm. Việc công bố công khai các doanh nghiệp vi phạm trên cổng thông tin chính thức và báo chí sẽ góp phần cảnh báo, răn đe và bảo vệ doanh nghiệp tuân thủ pháp luật.

"Xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ không chỉ gây thiệt hại trực tiếp cho doanh nghiệp bị xâm phạm, mà còn làm ảnh hưởng đến môi trường cạnh tranh, kìm hãm đổi mới sáng tạo và đi ngược lại nỗ lực xây dựng thương hiệu quốc gia. Vì vậy, chúng tôi tha thiết đề nghị các cơ quan quản lý Nhà nước có những giải pháp căn cơ, quyết liệt và kịp thời hơn để bảo vệ doanh nghiệp chân chính, bảo vệ môi trường cạnh tranh lành mạnh, và quan trọng hơn là bảo vệ niềm tin vào pháp luật về sở hữu trí tuệ tại Việt Nam", ông Giang bày tỏ.

TS. Phạm Minh Huyền, Trưởng Bộ môn SHTT, Đại học Luật Hà Nội cho rằng, Luật Tổ chức Tòa án nhân dân (sửa đổi 2025) và Nghị quyết 81/2025 đã cho phép thành lập Tòa Sở hữu trí tuệ (SHTT) tại Hà Nội và TPHCM, nhưng hiện vẫn tồn tại nhiều khoảng trống như: Tòa chưa có thẩm quyền hình sự, chưa có tiêu chuẩn nhân sự rõ ràng, thiếu quy trình chuyên biệt trong giải quyết tranh chấp.

Từ kinh nghiệm quốc tế như Nhật Bản, Malaysia và Thái Lan - những nước đã thiết lập Tòa SHTT chuyên trách, xét xử nhanh và có cơ chế công tố viên, thẩm phán chuyên môn - TS. Huyền đề xuất Việt Nam rất cần bổ sung thẩm quyền hình sự cho Tòa SHTT, cùng đó cần quy định biên chế tối thiểu và đào tạo chuyên sâu cho thẩm phán, thư ký, thẩm tra viên. Không chỉ vậy, xây dựng thủ tục rút gọn với vụ việc đơn giản và ứng dụng CNTT trong tố tụng, kế cả xét xử trực tuyến với đương sự ở nước ngoài.

"Một cơ chế tài phán đầy đủ và chuyên nghiệp sẽ là chìa khóa bảo vệ quyền sáng tạo, khuyến khích đổi mới, đồng thời nâng cao uy tín quốc gia trên trường quốc tế", TS. Phạm Minh Huyền nói.