Đổi mới cơ chế để doanh nghiệp Nhà nước thực sự trở thành động lực dẫn dắt phát triển

Diễn đàn nhằm phân tích, đánh giá toàn diện thực trạng, thách thức của doanh nghiệp Nhà nước (DNNN) trong bối cảnh hội nhập, chuyển đổi số và tái cơ cấu nền kinh tế; đồng thời đề xuất các giải pháp chính sách, cơ chế quản trị và định hướng phát triển mới để khu vực DNNN thực sự trở thành động lực dẫn dắt tăng trưởng, đổi mới sáng tạo và phát triển bền vững của nền kinh tế Việt Nam.

Phát biểu khai mạc Diễn đàn, Ủy viên Trung ương Đảng, Tổng Giám đốc Đài Tiếng nói Việt Nam (VOV) Đỗ Tiến Sỹ cho biết, trong những năm gần đây, khu vực DNNN đã không ngừng nâng cao hiệu quả hoạt động, tái cơ cấu tổ chức, đổi mới quản trị và đẩy mạnh chuyển đổi số. Nhiều tập đoàn, tổng công ty Nhà nước như EVN, PVN, Mobifone, Viettel, VNPT, Vietnam Airlines... đã trở thành đầu tàu trong nhiều ngành, lĩnh vực, góp phần quan trọng vào tăng trưởng GDP, đóng góp ngân sách và bảo đảm ổn định kinh tế - xã hội.

Tuy nhiên, phải nhìn nhận một cách thẳng thắn rằng, hiệu quả hoạt động và sức cạnh tranh của khu vực DNNN vẫn chưa tương xứng với nguồn lực đang nắm giữ. Không ít doanh nghiệp vẫn còn hạn chế trong đổi mới quản trị, chậm chuyển đổi số, thiếu cơ chế khuyến khích sáng tạo và chia sẻ lợi ích gắn với trách nhiệm. Trong khi đó, bối cảnh cạnh tranh toàn cầu, sự chuyển đổi mạnh mẽ về công nghệ, xu thế phát triển xanh, kinh tế tuần hoàn, kinh tế tri thức và cách mạng công nghiệp 4.0… đòi hỏi DNNN phải đổi mới toàn diện và sâu rộng hơn nữa.

Tổng Giám đốc VOV nhấn mạnh, Diễn đàn "Doanh nghiệp Nhà nước: Nâng cao năng lực cạnh tranh và vai trò dẫn dắt" được tổ chức với ba mục đích chính. Thứ nhất, diễn đàn nhằm đánh giá khách quan thực trạng năng lực cạnh tranh của DNNN, từ đó xác định rõ những điểm mạnh cần phát huy và những hạn chế cần sớm khắc phục. Đây là cơ sở để doanh nghiệp, cơ quan chủ sở hữu và các cơ quan quản lý Nhà nước cùng nhìn nhận đúng tình hình và có tiếng nói chung trong định hướng phát triển.

Thứ hai, diễn đàn tạo cơ hội để phân tích, lý giải các quy định pháp lý đang điều chỉnh hoạt động của DNNN, bao gồm quy định về quản trị, đầu tư, sử dụng vốn, công khai minh bạch, cũng như các cơ chế đổi mới, chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo. Việc thảo luận sâu về các nghị định, thông tư và chính sách hiện hành sẽ giúp nhận diện những bất cập, vướng mắc và kiến nghị hoàn thiện để tạo môi trường thuận lợi hơn cho DNNN hoạt động hiệu quả.

Thứ ba, diễn đàn có ý nghĩa quan trọng trong việc khẳng định vai trò dẫn dắt của DNNN đối với nền kinh tế, đặc biệt trong bối cảnh đất nước hướng đến mục tiêu tăng trưởng xanh, kinh tế số, kinh tế tuần hoàn và chủ động tham gia chuỗi giá trị toàn cầu. DNNN phải thực sự trở thành lực lượng tiên phong trong việc đổi mới công nghệ, đầu tư chiến lược, tạo động lực lan tỏa cho khu vực tư nhân và góp phần nâng cao sức cạnh tranh quốc gia.

Tham luận tại Diễn đàn, bà Nguyễn Thu Thủy, Phó Cục trưởng, Cục Phát triển Doanh nghiệp Nhà nước (Bộ Tài chính) cho rằng, quan điểm chỉ đạo của Đảng qua các thời kỳ đều khẳng định vai trò của DNNN là lực lượng vật chất quan trọng của kinh tế Nhà nước, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế và thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội; DNNN tập trung vào những lĩnh vực then chốt, thiết yếu; những địa bàn quan trọng và quốc phòng, an ninh; những lĩnh vực mà doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác không đầu tư.

Trong bối cảnh khoa học công nghệ, phát triển kinh tế tư nhân và hội nhập quốc tế được xác định là các thành tố quan trọng của "Bộ tứ trụ cột" tạo nền tảng, động lực mạnh mẽ cho phát triển kinh tế - xã hội, DNNN có trách nhiệm tiên phong dẫn đầu trong đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và phục hồi nền kinh tế; tăng cường liên kết, kết nối giữa DNNN với tổ chức kinh tế tập thể và doanh nghiệp tư nhân. Thực hiện cơ cấu lại, đổi mới doanh nghiệp Nhà nước theo cơ chế thị trường, kiên quyết cổ phần hóa, bán vốn tại những doanh nghiệp mà Nhà nước không cần nắm hoặc không cần giữ cổ phần, vốn góp chi phối; đồng thời xử lý triệt để, bao gồm cả việc cho phá sản các doanh nghiệp Nhà nước yếu kém.

"Trong những năm qua, DNNN đã khẳng định vị trí quan trọng trong nền kinh tế, đóng góp vào phát triển kinh tế xã hội. Có thể thấy, tuy số lượng DNNN đã giảm mạnh, quy mô vốn và tài sản đã thu hẹp đáng kể so với tương quan với các khu vực khác, nhưng DNNN đã có nhiều nỗ lực nâng cao hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh, cải thiện hiệu suất lao động, đóng góp tích cực vào ngân sách Nhà nước, góp phần ổn định kinh tế vĩ mô và phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an sinh - xã hội và an ninh - quốc phòng của đất nước. DNNN hoạt động trong các ngành, lĩnh vực then chốt, chiến lược của nền kinh tế, theo đó, thực hiện tốt vai trò là trụ cột của nền kinh tế, góp phần thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, tái cấu trúc nền kinh tế", Phó Cục trưởng, Cục Phát triển Doanh nghiệp Nhà nước nói.

Tại Diễn đàn, các chuyên gia, nhà phân tích cho rằng, DNNN - với trọng tâm là các Tập đoàn, Tổng công ty Nhà nước tiếp tục đóng vai trò chi phối, chủ đạo trong những ngành, lĩnh vực có tính chất chiến lược, thiết yếu đối với sự phát triển kinh tế - xã hội; là công cụ quan trọng để thực hiện ổn định nền kinh tế vĩ mô, đối phó với những biến động của thị trường, kiềm chế lạm phát, bảo đảm cân bằng về đầu tư phát triển theo vùng, miền; góp phần xây dựng và phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng cần thiết cho nền kinh tế (hạ tầng giao thông, nông nghiệp nông thôn, năng lượng, viễn thông), thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng hiện đại.

Bên cạnh các kết quả đạt được, DNNN đang đối mặt với nhiều hạn chế, thách thức. Trong đó, vai trò của DNNN trong dẫn dắt, tạo động lực cho doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế phát triển và thúc đẩy liên kết, hình thành chuỗi giá trị gia tăng còn hạn chế. Chỉ một số Tập đoàn, Tổng công ty lớn hoạt động trong những ngành có ảnh hưởng quyết định đến việc nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế, dẫn dắt quá trình chuyển đổi cơ cấu kinh tế như công nghệ lõi, công nghệ số, các ngành năng lượng mới, năng lượng sạch, năng lượng tái tạo và các ngành chứa đựng giá trị khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo. Hầu hết các DNNN còn lại hoạt động trong ngành, lĩnh vực then chốt, thiết yếu đều vận hành theo phương thức khép kín, thực hiện gần như toàn bộ các khâu của quá trình sản xuất, kinh doanh để tạo thành chuỗi sản xuất khép kín nội bộ, chưa tạo nhiều điều kiện để doanh nghiệp khác tham gia vào chuỗi sản xuất, tiêu thụ.

Theo các ý kiến, nguồn lực về vốn, tài sản của DNNN chưa được khơi thông do quy định về phân công, phân cấp thẩm quyền quyết định đầu tư chưa trao quyền tự chủ cho doanh nghiệp đối với các quyết định đầu tư lớn, các quyết định mang tính rủi ro. Việc đầu tư trở lại của Nhà nước cho doanh nghiệp còn hạn chế và chưa kịp thời do phạm vi đầu tư vốn bị bó hẹp, trình tự, thủ tục còn rườm rà, phức tạp. Việc không thực hiện các dự án đầu tư mới dẫn đến năng lực và khả năng cạnh tranh không theo kịp xu hướng phát triển nói chung, không cạnh tranh được với các doanh nghiệp trong cùng lĩnh vực tại khu vực và quốc tế; từ đó đóng góp vào phát triển kinh tế - xã hội trong một số ngành, lĩnh vực chưa đạt yêu cầu đặt ra.

Tính chủ động, cạnh tranh trong hoạt động sản xuất, kinh doanh của DNNN còn hạn chế. Thủ tục ra quyết định của DNNN còn phức tạp dẫn đến mất cơ hội đầu tư, kinh doanh. Đối với một số nội dung, DNNN phải chờ ý kiến chấp thuận hoặc phê duyệt của cơ quan đại diện chủ sở hữu và các cơ quan có liên quan, ảnh hưởng đến tiến độ thực hiện các dự án đầu tư, sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp.

Hoạt động đầu tư của DNNN chủ yếu vẫn mang tính đơn lẻ, chưa có sự phối hợp, liên kết, tận dụng thế mạnh trong các lĩnh vực, chưa tham gia sâu, rộng hội nhập kinh tế quốc tế, chưa chủ động tiên phong trong việc hình thành chuỗi giá trị trong nước và quốc tế.

Tham luận tại Diễn đàn, ông Nguyễn Tất Thái, Phó Vụ trưởng Vụ Dự báo, thống kê - ổn định tiền tệ, tài chính (NHNN) nhắc lại mục tiêu của Nghị quyết số 12-NQ/TW về "Cơ cấu lại, đổi mới và nâng cao hiệu quả doanh nghiệp Nhà nước trên nền tảng công nghệ hiện đại, năng lực đổi mới sáng tạo, quản trị theo chuẩn mực quốc tế, nhằm huy động, phân bổ và sử dụng có hiệu quả các nguồn lực xã hội, bảo toàn, phát triển vốn Nhà nước tại doanh nghiệp để doanh nghiệp Nhà nước giữ vững vị trí then chốt và là một lực lượng vật chất quan trọng của kinh tế Nhà nước, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế và thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội".

Phó Vụ trưởng Vụ Dự báo, thống kê - ổn định tiền tệ, tài chính (NHNN) đề xuất các cơ quan thẩm quyền sớm ban hành văn bản cụ thể hóa Luật Quản lý và đầu tư vốn Nhà nước tại doanh nghiệp (Luật số 68/2025/QH15), để thực sự trao quyền tự chủ nhiều hơn cho doanh nghiệp và người đại diện vốn Nhà nước tại doanh nghiệp (kể cả quyết định kinh doanh, phê duyệt dự án, chế độ tài chính, tiền lương); cụ thể hóa các quyền, trách nhiệm, cũng như tiêu chuẩn, chính sách đối với người đại diện phần vốn Nhà nước theo Luật Quản lý và đầu tư vốn Nhà nước tại doanh nghiệp, để vừa đảm bảo thu hút nhân tài, khuyến khích sự sáng tạo nhưng cũng là cơ sở kiểm tra, giám sát, đánh giá hiệu quả…

Tiếp tục đẩy nhanh cơ cấu lại và cải cách quản lý DNNN, thực hiện một cách đồng bộ đổi mới mô hình với giải pháp đổi mới cơ chế quản lý và giám sát, quản trị DN theo chuẩn mực kinh tế thị trường và thông lệ quốc tế. Cần phân định rõ chính sách về quản lý vốn Nhà nước đầu tư tại DNNN: Quản lý Nhà nước đối với mọi loại hình doanh nghiệp trong nền kinh tế; Quản lý theo chức năng đại diện chủ sở hữu vốn của Nhà nước; Quản trị của doanh nghiệp.

"Hiện nay, các cơ quan thẩm quyền đang nghiên cứu xây dựng và ban hành các nghị quyết, chương trình kế hoạch và chiến lược phát triển kinh tế Nhà nước. Đây sẽ là cơ sở pháp lý quan trọng thể hiện sự quyết tâm, nỗ lực tháo gỡ khó khăn để phát huy vai trò chủ đạo của DNNN trong kỷ nguyên mới. Tuy nhiên, cần chú ý tới sự đồng bộ trong mục tiêu, giải pháp giữa các lĩnh vực, các ngành cũng như các văn bản điều hành; đảm bảo sự hài hòa nhưng có sự tách bạch giữa mục tiêu chính sách và mục tiêu kinh doanh, phù hợp với từng ngành, lĩnh vực", ông Thái nói.

Diễn đàn "Doanh nghiệp Nhà nước: Nâng cao năng lực cạnh tranh và vai trò dẫn dắt" mang ý nghĩa thời sự và thiết thực trong bối cảnh đất nước đang đẩy mạnh công cuộc đổi mới mô hình tăng trưởng, cơ cấu lại nền kinh tế và hội nhập ngày càng sâu rộng với khu vực và thế giới.