Giải pháp trụ cột kích hoạt nguồn nhân tài công nghệ của Việt Nam

Theo Ngân hàng Thế giới (WB), Việt Nam đặt mục tiêu trở thành quốc gia thu nhập cao dựa trên tri thức và công nghệ vào năm 2045. Tuy nhiên, các ngành công nghiệp có hàm lượng nghiên cứu, giá trị cao và các lĩnh vực dịch vụ dựa vào tri thức trong nền kinh tế Việt Nam được đánh giá còn non trẻ.

Kim ngạch xuất khẩu điện tử tăng vọt của Việt Nam (trên 132 tỷ USD) đã đưa quốc gia trở thành một trong những trung tâm chế tạo chế biến điện tử hàng đầu thế giới, nhờ nền tảng chế tạo chế biến vững mạnh có thể thu hút thêm đầu tư về công nghệ cao.

Song, Việt Nam vẫn chủ yếu tham gia các hoạt động thâm dụng lao động ở hạ nguồn, và chỉ cung cấp một vài dịch vụ hỗ trợ thiết kế vi mạch đơn giản. Các công đoạn tiên tiến như thiết kế vi mạch tiền kỳ (front-end), phát triển tài sản trí tuệ, chế tác tấm bán dẫn tiên tiến, chủ yếu được thực hiện ở nước ngoài.

Đến năm 2024, khoảng 85% lượng hàng điện tử xuất khẩu của Việt Nam được sản xuất tại các doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), chủ yếu qua lắp ráp các linh kiện được thiết kế ở nơi khác.

WB cho rằng nền tảng về nghiên cứu và phát triển (R&D) của Việt Nam hiện còn tương đối thấp, dẫn tới sản phẩm đổi mới sáng tạo trong các lĩnh vực công nghệ cao của Việt Nam còn hạn chế.

WB cũng chỉ hàng loạt "nút thắt" trong hành trình phát triển nhân tài công nghệ cao của Việt Nam. Các rào cản chính bao gồm: vòng lặp giáo dục sau đại học và phát triển đội ngũ giảng viên còn yếu; tình trạng đầu tư cho giáo dục đại học và R&D không đầy đủ và kéo dài; liên kết giữa cơ sở giáo dục đại học và doanh nghiệp còn yếu; khoảng cách cơ sở hạ tầng nghiên cứu và đổi mới sáng tạo tại Việt Nam.

Nhằm kích hoạt nguồn nhân tài công nghệ của Việt Nam, tại buổi công bố báo cáo cập nhật tình hình kinh tế Việt Nam tháng 9/2025 với chủ đề "Bứt tốc phát triển nhân tài công nghệ cao của Việt Nam" của Ngân hàng Thế giới (WB), bà Trần Thị Ánh Nguyệt, Chuyên gia Giáo dục của Ngân hàng Thế giới (WB), cho rằng cần chú trọng 4 trụ cột giải pháp chính:

Thứ nhất, mở rộng và tăng cường chiều sâu của đội ngũ nhân tài công nghệ cao.

Trong đó, Việt Nam cần nhanh chóng mở rộng nguồn cung nhân tài (tăng cả quy mô lực lượng lao động kỹ năng cao hiện tại và nguồn sinh viên mới tốt nghiệp) và tăng cường chiều sâu năng lực của họ để nâng tầm trình độ kỹ năng và chuyên môn thông qua việc cung cấp các học bổng sau đại học quốc gia; tổ chức chương trình thu hút và giữ chân nhân tài công nghệ toàn cầu, Chương trình đào tạo hiện đại gắn với nhu cầu doanh nghiệp

Thứ hai, xây dựng cơ sở hạ tầng R&D và thí điểm dùng chung.

Việt Nam cần đầu tư cơ sở hạ tầng dùng chung, mở quyền truy cập nhằm tạo điều kiện cho các cơ sở giáo dục đại học và các doanh nghiệp khởi nghiệp được sử dụng cơ sở vật chất phòng thí nghiệm quốc gia, thay vì phải tự xây dựng riêng.

Thứ ba, thúc đẩy liên kết giữa Cơ sở giáo dục đại học - Doanh nghiệp - Chính phủ và tác động lan tỏa của FDI.

Trụ cột này nhằm triển khai các chương trình trọng điểm nhằm phá vỡ tư duy cục bộ và thúc đẩy mô hình “vòng xoáy ba bên” hỗ trợ đổi mới sáng tạo. Hiện nay, yêu cầu cấp thiết của Việt Nam là kết nối và gắn kết lợi ích của các bên để tri thức được lưu chuyển tự do và đổi mới sáng tạo được lan tỏa trong toàn bộ nền kinh tế.

Thứ tư, thu hẹp khoảng cách về cơ sở hạ tầng nghiên cứu và đổi mới sáng tạo. Việc thiếu hụt và khoảng cách trong cơ sở hạ tầng phục vụ cho nghiên cứu và đổi mới sáng tạo cũng là một rào cản đáng kể cần được khắc phục. Thời gian tới, chúng ta cần tích cực đầu tư vào cơ sở hạ tầng nghiên cứu như phòng thí nghiệm, trung tâm đổi mới sáng tạo, và tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động khởi nghiệp công nghệ.

Theo bà Nguyệt, các doanh nghiệp cần “sẵn sàng đầu tư lớn, có trọng tâm, trọng điểm, dài hạn, và sẵn sàng thử - sai - làm lại để tiến bộ hơn”.

WB cho rằng, nếu có chiến lược đúng đắn và đầu tư đủ mạnh, Việt Nam hoàn toàn có thể biến những khoảng cách nhân tài hiện nay thành lợi thế trong 10 năm tới.