GS thắng giải thưởng của tỷ phú Phạm Nhật Vượng vừa được Nobel vinh danh: "Tôi có một tuổi thơ gian khó"

Vào lúc 11h45 ngày 8/10 tại thủ đô Stockholm Thụy Điển (16h45 giờ Việt Nam), Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển công bố giải thưởng Nobel Hóa học 2025.

Cụ thể, chủ nhân của giải thưởng Nobel Hóa học năm nay là ba nhà khoa học Susumu Kitagawa (74 tuổi, Nhật Bản), Richard Robson (88 tuổi, Anh) và Omar M. Yaghi (60 tuổi, Mỹ), vì đã tạo ra cấu trúc phân tử mới với khoảng trống lớn mà khí gas và những hóa chất khác có thể chảy qua (tức là cho phép các phân tử tự do đi vào và thoát ra).

Theo Hội đồng Nobel về Hóa học, cấu trúc phân tử mới còn gọi là bộ khung kim loại - hữu cơ (MOF) đã được ứng dụng nhiều trong thực tế, chẳng hạn như thu thập nước từ không khí trên sa mạc, thu giữ CO2, lưu trữ khí độc hoặc xúc tác phản ứng hóa học, loại bỏ chất ô nhiễm trong nước...

Bằng cách thay đổi các "viên gạch" cấu thành MOFs, các nhà hóa học có thể thiết kế vật liệu để hấp thụ và lưu trữ các chất cụ thể. Ngoài ra, MOFs cũng có thể thúc đẩy các phản ứng hóa học hoặc dẫn điện.

GS Heiner Linke, Chủ tịch Hội đồng Nobel về Hóa học, nhận xét: "Bộ khung kim loại - hữu cơ có tiềm năng khổng lồ và mang đến nhiều cơ hội chưa từng thấy để tùy chỉnh vật liệu với chức năng mới".

Chủ tịch Hội đồng Nobel về Hóa học ví von phát minh này giống như việc tạo ra những vật liệu có "khoang rỗng khổng lồ" hoạt động như những căn phòng trong khách sạn, nơi các phân tử khách có thể "ra vào tự do".

Thậm chí, GS Heiner Linke còn hài hước so sánh cơ chế hoạt động của chúng với chiếc túi xách thần kỳ của Hermione trong loạt truyện Harry Potter, đó là "nhỏ bên ngoài nhưng chứa được lượng khí khổng lồ bên trong".

Đồng chủ nhân Nobel Hóa học 2025 từng thắng giải VinFuture

Đặc biệt, trong số ba nhà khoa học vừa được Nobel vinh danh, GS Omar M. Yaghi đã được vinh danh tại Giải thưởng VinFuture mùa đầu tiên (2021) bởi chính công trình tiên phong khám phá ra vật liệu khung cơ-kim (MOFs), tại hạng mục Giải Đặc biệt dành cho "Nhà khoa học nghiên cứu các lĩnh vực mới".

Theo đánh giá của Hội đồng Giải thưởng VinFuture năm 2021, vật liệu mới MOFs có thể thay đổi cuộc sống của hàng triệu người đang sinh sống tại những nơi khan hiếm nguồn nước sạch, giúp tự chủ về nguồn nước và nâng cao chất lượng cuộc sống hàng ngày.

Việc GS Omar M. Yaghi tiếp tục được trao Giải Nobel Hóa học 2025 không chỉ là niềm tự hào của giới khoa học toàn cầu mà còn khẳng định tầm nhìn chiến lược và năng lực nhận diện những phát minh mang tính bước ngoặt của Giải thưởng VinFuture.

GS Yaghi sinh ra ở Amman, Jordan (năm 1965) trong một gia đình tị nạn đông con gốc Palestine.

Chia sẻ sau khi đạt giải VinFuture 2021, tại chương trình Talk Future năm đó, GS Yaghi hồi tưởng lại: "Tôi và nhiều người đã có tuổi thơ gian khó. Tôi sống trong một gia đình di cư, tị nạn. Gia đình 10 người của tôi sống trong ngôi nhà một phòng, có bò ở cùng, nhiều ngày không có điện, nước. Nhưng tình yêu thương và sự khích lệ của cha mẹ có ý nghĩ lớn để tôi tiến về phía trước và vượt qua gian khó".

Niềm đam khoa học đến với GS Yaghi từ năm 10 tuổi. Trong một lần đến thư viện và nhìn thấy hình ảnh mô hình phân tử, ông đã rất ấn tượng bởi vì vẻ đẹp của mô hình.

"Nhiều năm sau, tôi càng quan tâm hình ảnh đó. Hóa ra đó là hình ảnh của một phân tử. Hồi còn nhỏ, tôi không thể hình dung đó là khởi điểm tình yêu của tôi dành cho hóa học và vật liệu. Từ đó dẫn đến đam mê và phát minh của tôi trong tạo ra vật liệu mới, vật liệu khung cơ kim MOFs", GS Yaghi chia sẻ.

Nhiều nhà khoa học thắng giải VinFuture được Nobel vinh danh

Đáng chú ý, GS Susumu Kitagawa, đồng Chủ nhân Giải Nobel Hóa học năm nay, cũng là một trong những nhà khoa học từng đồng hành và đóng góp tích cực vào quá trình phát triển của Giải thưởng VinFuture. Điều này một lần nữa khẳng định VinFuture chính là sợi dây kết nối và thúc đẩy các nhà khoa học Việt Nam với cộng đồng khoa học quốc tế.

Kể từ mùa giải đầu tiên (năm 2021), đến nay, mạng lưới đối tác đề cử của VinFuture đã mở rộng tới gần 14.800 nhà khoa học thuộc 90 quốc gia và vùng lãnh thổ trên 5 châu lục, góp phần củng cố vị thế của Việt Nam trên bản đồ khoa học toàn cầu.

Chỉ sau 5 năm ra đời, VinFuture (giải thưởng do tỷ phú Phạm Nhật Vượng và phu nhân đồng sáng lập) liên tục ghi dấu khi có nhiều chủ nhân Giải thưởng tiếp tục được vinh danh ở các giải thưởng quốc tế uy tín lâu đời, bao gồm Giải Nobel. Điển hình như nhóm Chủ nhân Giải thưởng Chính VinFuture 2021 – TS. Katalin Karikó và GS. Drew Weissman được vinh danh ở Nobel Y Sinh năm 2023. Năm 2024, TS. John Jumper - Chủ nhân Giải Đặc biệt VinFuture 2022 dành cho Nhà nghiên cứu các lĩnh vực mới - được trao giải Nobel Hóa học, trong khi GS. Geoffrey Hinton - đồng Chủ nhân Giải thưởng Chính VinFuture 2024 - được vinh danh ở giải Nobel Vật lý.

Những vinh danh liên tiếp tại Nobel là minh chứng thuyết phục cho khả năng nhận diện sớm các phát minh có sức ảnh hưởng toàn cầu của Giải thưởng VinFuture, cũng như khẳng định tầm nhìn chiến lược của VinFuture luôn bám sát xu hướng phát triển của khoa học công nghệ thế giới.

(Ảnh: MH/VFP)