Hà Nội: Bảo tồn và phát triển toàn diện nghệ thuật ca trù

Nghệ thuật ca trù gắn liền với không gian văn hóa thi ca - nghi lễ, từng được biểu diễn ở đình làng, đền phủ, nhà thờ tổ và đặc biệt là trong không gian “ca quán”, nơi các tao nhân, mặc khách thưởng thức nghệ thuật. Ca trù phản ánh một phần quan trọng trong văn hóa người Việt ở Bắc Bộ mà trung tâm là Thăng Long - Hà Nội.

Ca trù không chỉ là biểu tượng nghệ thuật truyền thống mà còn là một phần quan trọng trong tâm thức văn hóa của người Việt. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế, việc bảo tồn và phát huy giá trị nghệ thuật ca trù Hà Nội không chỉ là trách nhiệm văn hóa mà còn là bài toán phát triển bền vững di sản dân tộc.

Ca trù đã trải qua một quá trình phát triển ít nhất từ thế kỷ XV đến nay, được biểu diễn trong không gian văn hóa đa dạng gắn liền, ở nhiều giai đoạn lịch sử khác nhau. Ca trù thể hiện một ý thức về bản sắc và sự kế tục trong nghệ thuật biểu diễn, có tính sáng tạo, được chuyển giao từ thế hệ này sang thế hệ khác thông qua các tổ chức giáo phường.

Trước nguy cơ thất truyền những bài bản, thể cách của ca trù xưa cùng nhiều thách thức đặt ra, ngày 1/10/2009, ca trù của Việt Nam được UNESCO ghi danh vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp. Việc ghi danh này cũng cho thấy tầm nhìn toàn diện của Việt Nam đối với việc bảo vệ di sản ca trù.

Là một trong những cái nôi của ca trù, những năm qua, TP Hà Nội luôn quan tâm triển khai nhiều biện pháp bảo vệ, phát huy giá trị của loại hình nghệ thuật độc đáo này. Nhiều câu lạc bộ ca trù lần lượt ra đời tại Hà Nội như: Ca trù Thăng Long, Ca trù Hà Nội, Ca trù Kim Đức, Ca trù Thái Hà, Ca trù Lỗ Khê, Ca trù Đồng Trữ, Ca trù Ngãi Cầu, Ca trù Chanh Thôn, Ca trù Xuân Đỉnh, Ca trù Thượng Mỗ, Ca trù Hoa Hựu, Ca trù Hà Thành, Ca trù Thiều Xương, Ca trù Trung tâm Phát triển âm nhạc Việt Nam, hay nhóm Ca trù Đại học FPT Hà Nội do một số sinh viên yêu thích và thực hành ca trù trong môi trường học đường. Nhiều câu lạc bộ đã nỗ lực tổ chức biểu diễn định kỳ tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám, Trung tâm Giao lưu văn hóa phố cổ, các hội thảo khoa học và sự kiên du lịch giúp công chúng có điều kiện tiếp cận ca trù.

Đáng chú ý, kể từ khi ca trù được UNESCO ghi danh năm 2009, nhiều nghệ nhân đã tích cực truyền dạy và phổ biến ca trù cho thế hệ trẻ. 

Hà Nội là địa phương có số lượng nghệ nhân được phong tặng danh hiệu vinh dự NNND và NNƯT lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể nhiều nhất cả nước, trong đó có nghệ thuật trình diễn ca trù. Qua 3 lần phong tặng năm 2015, 2019 và 2022, TP Hà Nội là đơn vị dẫn đầu cả nước với 131 nghệ nhân, trong đó có 18 NNND và 113 NNƯT. Riêng loại hình nghệ thuật trình diễn dân gian ca trù có tới 32 nghệ nhân được phong tặng với 8 NNND, 24 NNƯT.

Đây là kết quả cho thấy nghệ thuật trình diễn dân gian ca trù trên địa bàn TP Hà Nội đã đạt được những kết quả đáng mừng. Ca trù Hà Nội đã từng bước ra khỏi tình trạng bảo vệ khẩn cấp, góp phần quan trọng trong việc bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa này.

Theo PGS.TS Trần Bảo Lân - Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, để ca trù Hà Nội thực sự phát huy giá trị trong thời đại hội nhập quốc tế, cần thiết có chiến lược bảo tồn và phát triển toàn diện, dài hạn, từ việc đào tạo thế hệ kế cận, số hóa tư liệu, đổi mới quảng bá đến hoàn thiện chính sách. Nếu được thực hiện đồng bộ, bài bản những giải pháp trên, có thể tạo nền tảng vững chắc cho sự hồi sinh mạnh mẽ của ca trù.