Hàm Rồng - Sông Mã: Hùng vĩ và nên thơ

Sông Mã - dòng sông mang trong mình vẻ đẹp tự nhiên, hùng vĩ và chở nặng phù sa văn hóa. Nơi sông Mã núi Rồng gặp nhau không chỉ là nơi khí thiêng hội tụ, sơn thủy hữu tình mà còn là vùng đất lịch sử ghi dấu những chiến công hào hùng của quân và dân Thanh Hóa anh hùng.

Khi nhắc tới địa danh này, trong lòng mỗi người chúng ta lại trào dâng một niềm tự hào, kiêu hãnh. Bởi lẽ, nơi đây gắn liền với lịch sử của dân tộc ta trong suốt hai cuộc kháng chiến trường kỳ, gian lao chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược. Từ sự tàn phá của chiến tranh, Hàm Rồng - Sông Mã hôm nay đã hồi sinh trở lại một cách diệu kỳ và đang hòa mình vào sự phát triển của quê hương, đất nước trong kỷ nguyên mới...

Nơi hội sơn tụ thủy

Dòng sông Mã xanh trong từ trên những ngọn núi cao vẽ nên hành trình xuôi về biển lớn với những đoạn vượt dốc, ghềnh đá cho đến khúc tự tình bên phố. Đến Hàm Rồng - Sông Mã chia thành 2 nhánh, trong đó 1 nhánh chảy qua địa phận phường Tào Xuyên về cửa Lạch Trường, một nhánh qua Hàm Rồng xuôi về cửa Hới. Trên hành trình ấy, sông Mã cùng đồi, núi, ruộng đồng, làng mạc kiến tạo nên bức tranh thiên nhiên phong thủy hữu tình, in đậm giá trị lịch sử - văn hóa từ thuở "bình minh loài người".

Diệu kỳ hơn, dãy núi Rồng là tên gọi của dãy núi gồm 99 ngọn kéo dài từ ngã ba Giàng đến làng Đông Sơn như rồng thiêng nhấp nhô, uốn lượn theo dọc bờ sông Mã. Ngọn núi cuối cùng có hình như đầu con rồng đang vươn lên nên được gọi là núi Hàm Rồng. Còn ngọn núi nằm riêng lẻ đối diện với núi Rồng là núi Ngọc (dân gian gọi là núi Nít). Cảnh sắc thiên nhiên kỳ vĩ ấy được lưu lại trong câu ca xưa: "Chín mươi chín ngọn núi Đông/ Còn ngọn núi Nít qua sông chưa về".

Thẳm sâu trong lịch sử, Hàm Rồng - sông Mã đâu chỉ có cảnh sắc thiên nhiên vừa mang nét đẹp hùng vĩ vừa thơ mộng, trữ tình, mỗi ngọn núi, dòng sông hay làng mạc với các di tích nơi đây đều thấm đẫm giá trị lịch sử - văn hóa, truyền thống yêu nước, tinh thần đấu tranh cách mạng. Nhiều anh hùng hào kiệt sinh ra và lớn lên trên mảnh đất này đã lưu danh trong trang sử vàng buổi đầu dựng nước và giữ nước của dân tộc.

Vì vậy, Hàm Rồng - sông Mã, hôm nay và mãi về sau, các thế hệ cháu con vùng Hàm Rồng - sông Mã vẫn lưu giữ truyền thống câu chuyện lịch sử về thành hoàng làng Chu Văn Lương - người đã có mặt tại Hội nghị Diên Hồng do nhà Trần tổ chức với mục đích hỏi ý kiến các bô lão ở khắp cả nước về chủ trương nên đánh hay cầu hòa với quân địch. Hay câu chuyện về Đề đốc Trần Xuân Soạn vốn xuất thân trong một gia đình nông dân nghèo ở làng Thọ Hạc phải tòng quân thay cho con một phú hào trong làng để lấy tiền nuôi gia đình. 

Trong quân ngũ, vì có sức khỏe và mưu trí dũng cảm,ông đã lập được nhiều chiến công xuất sắc nên được thăng chức và được tin dùng, rồi được điều động vào làm vệ úy chỉ huy quân ở kinh thành Huế. Ông là một trong những nhân tố đóng vai trò lớn trong phái chủ chiến và hưởng ứng phong trào yêu nước chống thực dân Pháp xâm lược dưới ngọn cờ Cần Vương.

Tinh thần yêu nước, truyền thống cách mạng ấy tiếp tục vun đắp, nối dài với nhiều chiến công hiển hách trong hai cuộc kháng chiến trường kỳ chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ. Trong đó, cây cầu Hàm Rồng đã trở thành biểu tượng sáng ngời của chủ nghĩa anh hùng cách mạng, niềm tin tự hào lớn lao của quân và dân ta.

Bên cạnh cầu Hàm Rồng xưa là cây cầu Hoàng Long vững chãi. Dòng sông Mã cuộn chảy và đỏ ngầu bởi bom đạn chiến tranh nay đã lại hiền hòa tươi mát đôi bờ tạo nên vẻ đẹp nên thơ và quyến rũ.

Không tự hào sao được, bởi cây cầu Hàm Rồng lịch sử vẫn sừng sững hiên ngang trên dòng sông Mã, là nhân chứng cho những năm tháng hào hùng. Và Hàm Rồng hôm nay là điểm nhấn du lịch hấp dẫn, kết hợp hài hòa giữa giá trị lịch sử và vẻ đẹp hiện đại của thành phố Thanh Hóa (cũ) nói riêng, tỉnh Thanh Hóa nói chung với những công trình mới như: Thiền viện Trúc Lâm Hàm Rồng, Đền thờ Bà mẹ Việt Nam anh hùng...Những công trình ấy đã tạo nên một dáng dấp mới cho Hàm Rồng, cho quê hương Thanh Hóa - dáng dấp của sự phát triển hiện đại và bền vững tựa thế rồng bay.

Trải qua những thăng trầm của lịch sử, năm tháng đi qua, cây cầu chiến tích năm xưa vẫn in bóng trên dòng sông Mã, nâng đỡ cho những chuyến tàu ra Bắc vào Nam.

Nếu những ngọn núi, hang động của vùng Hàm Rồng - sông Mã gợi lên bao điều kỳ thú thì ngôi làng cổ Đông Sơn (phường Hàm Rồng, Thanh Hóa) là nơi lưu giữ hồn quê Bắc bộ, Bắc Trung bộ. Nơi đây được bình chọn là 1 trong 10 ngôi làng cổ đẹp nhất Việt Nam; cũng chính là nơi đầu tiên phát hiện ra những dấu tích của nền văn hóa Đông Sơn rực rỡ.

Bắt đầu từ hợp lưu các suối ở biên giới Việt - Lào (tỉnh Điện Biên), trên hành trình muôn dặm, dòng sông "tiếp nhận" thêm nguồn nước từ nhiều dòng suối lớn nhỏ khác để đến khu vực xã Mường Luân (huyện Điện Biên Đông) thì dòng chảy rộng và nhanh hơn - chính thức được gọi tên sông Mã trên bản đồ Việt Nam.

Nói như nhà nghiên cứu Hoàng Tuấn Phổ trong sách Hùng thiêng sông núi Hàm Rồng thì "sông Mã chứng tỏ mình như con ngựa thần tung bốn vó dũng mãnh phi thường, bay qua những cao nguyên dày đặc, uốn lượn tấm thân mềm mại len lỏi khắp những núi non cực kỳ hiểm trở, ngọn cao vút chọc trời: Co pia, Pu Ta Ma, Phu Trung, Phu Long... nó vòng vèo trên đất Lào tới 102 km, trải vô vàn thác ghềnh đầy gian nan mới về đến điểm hẹn, nơi núi Rồng cuộn khúc chờ mong... trên con đường dài hơn 500km... nó đạp bằng mọi trở lực, khuất phục hết thảy... chiến thắng tất cả và cuốn theo mọi dòng sông lớn nhỏ".

Trên hành trình không mệt mỏi để về với biển Đông, bên đôi bờ sông Mã, nơi núi sông "gặp gỡ" đã tạo nên nhiều danh lam thắng cảnh nổi tiếng. Nổi bật phải kể đến khúc sông Mã chảy qua núi Hàm Rồng - "hình hài kỳ vĩ, nước non hùng tráng, khí thiêng đất trời chung đúc".

Vẫn theo nhà nghiên cứu tài hoa Hoàng Tuấn Phổ đã có những "phát hiện" thú vị về sông Mã - núi Hàm Rồng: "Dòng sông Mã có thể ví như một cô gái xinh đẹp từ vóc dáng đến tâm hồn, ít dòng sông nào sánh kịp. Sông Mã kết duyên với núi Rồng, tình duyên đôi lứa càng đẹp. Người ta không thể không nhắc tới Long Hạm - Hàm Rồng. Nó như ngọn núi được tạo bằng khối ngọc kim cương vĩ đại tỏa sáng khắp xa gần... Du khách không quên được nó. Người địa phương càng tự hào về cái đẹp, cái hùng, rất kỳ vĩ và cũng rất thơ mộng".

Có thể nói, mỗi khi nhắc đến núi Hàm Rồng bên dòng sông Mã, ta lại nhớ đến ngọn núi thiêng của đất và người xứ Thanh. Danh sơn ấy cũng ẩn chứa bao điều hấp dẫn; dựa trên những nghiên cứu địa chất, người ta biết được, "con rồng núi Đông Sơn - Hàm Rồng đã có độ tuổi trên dưới triệu năm. Nó vươn dài và uốn lượn đến 99 khúc hùng vĩ. Phía trước, đầu trần cất lên cực kỳ oai phong, trán dô thành vòm cao, con mắt thẳm sâu không đáy và bộ hàm mở rộng thành cái hang khổng lồ như sắp nuốt trôi cả hòn núi Ngọc lung linh...

Đi qua những năm tháng đau thương, cây cầu sắt nhỏ bắc qua sông Mã một thời oằn mình gánh mưa bom bão đạn của đế quốc Mỹ. Và cũng chính nơi đây, quân và dân ta đã đoàn kết một lòng, hiệp đồng tác chiến, vượt qua mọi khó khăn, gian khổ, hy sinh viết nên bản hùng ca thời đại Hồ Chí Minh - Hàm Rồng chiến thắng; sông Mã - Hàm Rồng hôm nay lại cùng Nhân dân cả nước hát vang bài ca chiến đấu để chiến thắng, "tạc vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, hùng cường và phát triển bền vững trên nền của bản hùng ca bất tử".