Hang Trầm – Chùa Trầm: Nơi Lời thiêng sông núi vang vọng

Động Long Tiên (Chùa Hang) hay còn gọi là hang Trầm

Cách đây gần 80 năm, tại chính nơi đây, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đọc Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến (19/12/1946) với câu nói bất hủ: "Chúng ta thà hy sinh tất cả chứ nhất định không chịu mất nước, nhất định không chịu làm nô lệ" - Câu nói ấy đã trở thành lời hiệu triệu thiêng liêng, khơi dậy tinh thần bất khuất của cả dân tộc trong hai cuộc kháng chiến trường kỳ.

Hơn ba phần tư thế kỷ trôi qua, hang Trầm vẫn được bảo vệ nguyên vẹn, trở thành Di tích lịch sử cấp Quốc gia từ năm 1962. Nơi đây đã ba lần đón Bác Hồ, trong đó hai lần Người trực tiếp phát lời kêu gọi kháng chiến qua làn sóng Đài Tiếng nói Việt Nam – cơ quan thông tin quan trọng nhất của cách mạng lúc bấy giờ.

Cuối năm 1946, để chuẩn bị cho cuộc kháng chiến trường kỳ chống thực dân Pháp, Trung ương Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ đạo Đài Tiếng nói Việt Nam phải duy trì phát sóng liên tục, kịp thời chuyển tải chủ trương của Đảng đến mọi miền Tổ quốc. Đài đã chọn hang Trầm làm nơi đặt máy phát sóng từ cuối năm 1946 đến đầu năm 1947. Tại đây, ngày 19/12/1946, qua làn sóng radio, Bác đọc Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến. Chỉ một ngày sau, 20/12/1946, quân và dân Hà Nội đã nổ những phát súng đầu tiên mở đầu cuộc kháng chiến toàn quốc.

Gần 20 năm sau, khi cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước bước vào giai đoạn ác liệt nhất, ngày 3/7/1966, Bác lại về hang Trầm viết Lời kêu gọi chống Mỹ cứu nước, chuẩn bị cho Hội nghị chính trị đặc biệt của Trung ương Đảng. Tuyên ngôn "Không có gì quý hơn độc lập tự do" được hoàn thiện tại đây đã trở thành kim chỉ nam cho toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta trong cuộc trường chinh vĩ đại.

Tại cửa hang Trầm, cột anten phát sóng cũ vẫn còn đó – dấu tích của những ngày Đài Tiếng nói Việt Nam hoạt động bí mật, góp phần quan trọng vào thắng lợi của dân tộc. Trên vách đá trong hang, những dòng chữ Hán do chính Bác viết ca ngợi cảnh đẹp núi Trầm vẫn còn lưu giữ.

Quần thể di tích chùa Trầm là một trong "Tứ đại danh thắng xứ Đoài" của Hà Nội (cùng chùa Thầy, chùa Tây Phương, chùa Trăm Gian). Nơi đây gồm ba bộ phận chính: Vô Vi tự (chùa Vô Vi), chùa Trầm (chùa chính) và Động Long Tiên (chùa Hang).

Chùa Vô Vi được xây dựng từ năm Hồng Thuận thứ 6 (1514) thời Hậu Lê, nằm sát vách núi, phải leo hơn trăm bậc đá mới tới. Trên đỉnh chùa có lầu Nghênh Phong và quả chuông đồng đúc năm 1814. Đặc biệt, vách đá chùa Vô Vi còn lưu giữ bài thơ chữ Nôm khắc đá nổi tiếng của tướng quân Trần Văn Tăng: "Sơn Đông chi bằng Vô Vi phật tự / Thuỳ kỳ huyền sư đạo sĩ / Bên này Thiên Trúc nọ Bồng Lai / Đem cảnh thanh u đặt giữa trời".

Cách chùa Vô Vi vài trăm mét là chùa Trầm – ngôi chùa do chính Tướng quân Trần Văn Tăng khởi dựng đầu thế kỷ XVI. Chùa được xây theo phong thủy truyền thống: lưng tựa núi, mặt hướng sông Đáy, từng là hành cung của vua Lê, chúa Trịnh nhờ cảnh trí thanh tịnh. Nhà Tiền đường 5 gian mái ngói, cột hiên bằng đá vững chãi; Thượng điện tôn nghiêm với nhiều tượng Phật nghệ thuật thế kỷ XVIII-XIX còn nguyên vẹn. Nhiều hoành phi, câu đối sơn son thiếp vàng và mảng chạm khắc tinh xảo khiến chùa Trầm trở thành một trong những ngôi chùa cổ có kiến trúc độc đáo nhất vùng đồng bằng Bắc Bộ.

Ngay cạnh chùa Trầm là Động Long Tiên (chùa Hang) – nơi Bác Hồ từng làm việc. Ánh sáng tự nhiên len qua khe đá tạo nên những hình thù kỳ ảo: mái tóc tiên, khánh đá, chuông đá, rồng phượng, hoa sen… Hàng chục bài thơ văn khắc trên vách đá có giá trị văn học cao, trong đó có những dòng chữ Hán do Bác viết năm 1966.

Với giá trị lịch sử – văn hóa đặc biệt, quần thể di tích chùa Trầm – hang Trầm đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng Di tích quốc gia năm 1962 và tiếp tục được công nhận là Di tích quốc gia đặc biệt trong cụm di tích lịch sử cách mạng Hà Nội. Lễ hội chùa Trầm được tổ chức vào ngày mùng hai tháng hai âm lịch hàng năm. Người dân đi lễ để cầu mưa thuận gió hoà, mùa màng bội thu, cầu cho cuộc sống an lành. Hội chùa Trầm xưa mang đậm nét văn hoá dân tộc với những trò chơi dân gian: đu tre, rối nước, cờ tướng, leo cột mỡ, đánh vật, chọi gà…, ngày nay còn có thêm bóng đá, bóng chuyền. Điều đặc biệt là vào dịp lễ hội này, nhớ ơn Bác Hồ, dân làng lại làm lễ rước ảnh Bác, tượng trưng cho Bác lại về thăm chùa Trầm.

Ngày nay, chùa Trầm – hang Trầm không chỉ là điểm hành hương đầu năm mà còn là nơi giáo dục truyền thống yêu nước cho thế hệ trẻ. Hàng vạn du khách, học sinh, sinh viên đến đây để dâng hương, chiêm bái và tìm hiểu về những năm tháng lịch sử hào hùng. Chị Hoa (du khách) sau khi dâng hương tại chùa Trầm chia sẻ: "Chùa rất tĩnh lặng và yên bình, hiện rõ nét cổ kính, trang nghiêm. Đến đây, tôi không còn thấy những ồn ào, xô bồ và tâm an yên hơn. Đặc biệt khi biết nơi đây Bác Hồ từng đọc Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến, tôi càng thêm tự hào và xúc động".

Hang Trầm không chỉ là một Di tích lịch sử – văn hóa mà còn là biểu tượng của ý chí quật cường Việt Nam. Từ nơi đây, lời hiệu triệu của Bác vẫn vang vọng qua thời gian, nhắc nhở thế hệ hôm nay và mai sau về tinh thần "thà hy sinh tất cả chứ nhất định không chịu mất nước, nhất định không chịu làm nô lệ". Dưới chân núi Trầm, bên dòng sông Đáy, hang Trầm mãi là nơi linh thiêng để mỗi người Việt Nam hướng lòng thành kính về cội nguồn dân tộc.