Hàng tỷ USD "bốc hơi" khi thị trường sụp đổ: Tiền thực sự biến đi đâu?

Thỉnh thoảng đọc báo, chúng ta thường bắt gặp những dòng tin khiến nhiều người phải giật mình: "Thị trường chứng khoán bốc hơi 200.000 tỷ đồng chỉ sau một ngày" hay "Vụ sụp đổ TerraUSD làm bay hơi 40 tỷ USD trong một tuần". Đọc những con số khổng lồ như vậy, nhiều người không khỏi tự hỏi: chừng đó tiền lớn quá, chẳng lẽ bỗng nhiên biến mất như khói? Vậy số tiền đó thực sự có biến mất không, hay nó chỉ là cách nói mang tính ước lệ trong giới tài chính?

Trước tiên, cần hiểu đầy đủ rằng, mỗi khi nói đến số tiền "bốc hơi" khỏi thị trường là nói đến giá trị vốn hóa của thị trường đó. Vì vậy, trước khi đi sâu vào giải thích xem số tiền đó biến đi đâu, chúng ta cần hiểu rõ khái niệm vốn hóa thị trường và bản chất thực sự của nó.

Vốn hóa thị trường được tính bằng công thức đơn giản: lấy giá hiện tại của một cổ phiếu hoặc đồng tiền mã hóa nhân với tổng số lượng đang lưu hành trên thị trường. Ví dụ, nếu một công ty có 1 triệu cổ phiếu và mỗi cổ phiếu có giá 100.000 đồng, thì vốn hóa thị trường sẽ là 100 tỷ đồng.

Tuy nhiên, điều quan trọng cần nhấn mạnh là con số 100 tỷ đồng này chỉ có giá trị danh nghĩa, không phải là số tiền mặt thực tế mà công ty đang nắm giữ, cũng không phải là tổng số tiền mà các nhà đầu tư đã bỏ ra để mua cổ phiếu.

Thay vào đó, đó chỉ là một con số ước tính cho giá trị tài sản được tính toán dựa trên những giao dịch gần đây nhất - có thể chỉ là vài nghìn cổ phiếu được mua bán trong ngày. Điều này có nghĩa là chỉ cần một lượng nhỏ giao dịch với giá thấp hơn cũng có thể làm "bốc hơi" hàng tỷ đồng vốn hóa trên giấy, kéo theo giá trị của tài sản bị giảm đi dù số lượng tài sản mà các nhà đầu tư nắm giữ vẫn không thay đổi.

Giá trị vốn hóa luôn biến động theo thị trường

Trong thế giới tài chính, vốn hóa thị trường được tính bằng cách lấy giá hiện tại của một cổ phiếu hoặc đồng tiền mã hóa nhân với tổng số lượng đang lưu hành. Ví dụ, nếu có 1 triệu đồng Bitcoin đang lưu thông và mỗi đồng có giá 1 tỷ đồng, thì vốn hóa Bitcoin sẽ là 1 triệu tỷ đồng. Tuy nhiên, con số này không phải là tổng số tiền mà mọi người đã bỏ ra để mua Bitcoin, mà chỉ là một con số ước tính dựa trên những giao dịch gần đây nhất.

Điều thú vị là chỉ cần một lượng nhỏ Bitcoin được bán với giá thấp hơn, giá trị vốn hóa toàn thị trường sẽ sụt giảm dựa trên mức giá thấp này, và làm "bốc hơi" hàng nghìn tỷ đồng ngay lập tức.

Điều này cũng phản nhu cầu của thị trường – hôm qua, người ta mua 1 đồng Bitcoin với giá 1 tỷ, hôm nay có tin xấu, nhu cầu sụt giảm, chỉ còn người chịu trả 600 triệu.

Vậy trên báo sẽ ghi là vốn hóa Bitcoin bốc hơi hàng trăm hoặc hàng nghìn tỷ đồng. Nhưng thật sự không có số tiền nào biến mất khỏi ví của bạn – thay vào đó, nó thể hiện việc thị trường định giá lại tài sản với mức giá thấp hơn.

Ngoài ra nếu nhìn ở hướng ngược lại, thay vì bán với giá thấp, nếu một lượng nhỏ Bitcoin được mua với giá cáo hơn, giá trị vốn hóa toàn thị trường sẽ tăng lên dựa trên mức giá cao này. Nhưng không giống như khi sụt giảm, các phương tiện truyền thông dường như không có từ ngữ nào mạnh mẽ và mang lại nhiều cảm xúc như từ "bốc hơi" để mô tả trạng thái của thị trường lúc đó, vì vậy thông thường việc giá trị vốn hóa gia tăng lại ít được chú ý hơn.

Nếu chỉ là con số danh nghĩa tại sao nhà đầu tư lại thiệt hại khi thị trường sụt giảm?

Cho dù giá trị vốn hóa không lấy tiền ra khỏi ví của nhà đầu tư mỗi khi sụt giảm, nó lại có cách để khiến họ thiệt hại theo cáck khác. Nếu bạn mua Bitcoin hoặc cổ phiếu ở mức giá cao vào đúng lúc thị trường sụt giảm, tài sản hay khoản đầu tư của bạn sẽ mất giá, nhưng khoản thiệt hại của bạn mới chỉ có trên danh nghĩa. Bạn chỉ thực sự thiệt hại khi chấp nhận thua lỗ và bán ra ở mức giá thấp.

Bitcoin chính là ví dụ điển hình của việc này, vào tháng 4 năm 2024, Bitcoin đã sụt giảm từ mức 71.000 USD xuống 60.000 USD, và có lúc còn rơi xuống 50.000 USD/Bitcoin. Nếu ai đó đã trót mua ở vùng giá 71.000 USD và chấp nhận bán ra ở mức 55.000 USD, chịu thiệt hại hơn 20% cho khoản đầu tư của mình.

Thế nhưng nếu nhà đầu tư đó cố gắng nắm giữ với tinh thần "chưa bán là chưa lỗ", thì đến ngày nay khoản đầu tư của họ vào Bitcoin lại mang về khoản lãi lớn khi hiện tại Bitcoin đang được giao dịch quanh mức 110.000 USD, cao hơn gần 50% so với mức giá 71.000 USD vào tháng 4 năm ngoái.

Hơn nữa, nếu giả sử người bán chấp nhận thiệt hại và bán ra Bitcoin ở mức giá 55.000 USD, những người mua được ở mức giá này và nắm giữ nó đến tận bây giờ, họ còn có lợi nhuận cao hơn nữa khi giá tăng gấp đôi so với mức giá mà họ mua được. Tất nhiên, cũng tương tự như trên, chừng nào nhà đầu tư chưa bán, mức lãi của họ cũng chỉ là danh nghĩa, chứ không phải số tiền thực tế.

Thực tế quan trọng cần hiểu là tiền không biến mất mà chỉ chuyển từ người này sang người khác. Người bán ra lúc giá rẻ thì bị lỗ, người mua vào lúc giá rẻ thì có cơ hội lời - tiền chạy từ túi người này sang túi người khác, chứ không bốc hơi như khói.

Một yếu tố quan trọng khác cần lưu ý là vai trò của cảm xúc trong thị trường tài chính. Khi có tin xấu, người ta lo lắng, vội vàng bán ra, làm giá tụt xuống một cách mạnh mẽ. Điều quan trọng là nhà đầu tư phải đánh giá được mức độ an toàn, bền vững của tài sản mà mình đang nắm giữ.

Ví dụ trong khi Bitcoin tiếp tục tăng vọt so với mỗi lần sụt giảm của thị trường tiền số, những nhà đầu tư vào đồng tiền TerraUSD cùng nhiều đồng tiền số khác lại không có được may mắn như vậy, phần lớn số tiền đầu tư vào các đồng tiền số này đã biến mất khi dự án đóng cửa hoặc không còn ai quan tâm đến chúng nữa.

Trong khi các nhà đầu tư có người thắng, kẻ thua, các sàn giao dịch và trung gian khác trong hệ thống luôn là bên thu được lợi nhuận từ phí giao dịch, bất kể giá cả tăng hay giảm. Chính họ là những người "luôn thắng" trong mọi tình huống thị trường, bởi họ kiếm tiền từ khối lượng giao dịch chứ không phải từ hướng biến động giá.

Tóm lại, khi báo chí đưa tin về việc "bốc hơi" hàng chục tỷ USD, đây chỉ là cách diễn đạt mang tính hình ảnh để mô tả sự giảm giá trị ước tính của tài sản trên thị trường. Tiền không thực sự biến mất mà chỉ được phân phối lại, chủ yếu từ những người bán lỗ chuyển sang những người mua được giá tốt và các trung gian thu phí.

Cũng giống như căn nhà, chiếc xe hay mảnh vườn, tài sản tài chính cũng có lúc lên lúc xuống. Quan trọng là hiểu rõ giá trị thật và bản chất của thị trường, không vội vàng hành động theo cảm xúc hay tin đồn. Cuối cùng, tiền không tự nhiên sinh ra, cũng không tự nhiên biến mất - chỉ là nó đang ở chỗ khác mà thôi.