Hộ kinh doanh và lời tạm biệt với “chiếc áo khoán”: Muốn lớn, phải học cách quản lý như một doanh nghiệp thực thụ

Đến hết 2024, cả nước có 3,6 triệu hộ kinh doanh đang được quản lý thuế, đóng góp 25.953 tỷ đồng vào ngân sách Nhà nước. Trong đó gần 2 triệu hộ áp dụng thuế khoán với mức thuế bình quân hàng tháng trong quý I chỉ khoảng 700.000 đồng/tháng, theo Cục Thống kê (Bộ Tài chính).

Trong nhiều năm, hình thức thuế khoán giúp đơn giản hóa thủ tục, nhất là với các hộ nhỏ lẻ nhưng thiếu minh bạch, dễ phát sinh tiêu cực, không phản ánh đúng thực lực kinh doanh và dẫn đến thất thu thuế.

Dự kiến có khoảng 37.000 hộ, cá nhân kinh doanh đang nộp thuế theo hình thức khoán sẽ phải chuyển đổi hình thức. Việc bỏ thuế khoán không chỉ là “siết chặt thuế”, mà chính là hành lang pháp lý để hộ kinh doanh bước lên một nấc thang mới: tư duy doanh nhân, quản trị chuyên nghiệp.

Hiểu rõ sức khỏe tài chính của mình thay vì quản lý theo cảm tính

Phần lớn hộ kinh doanh hiện nay vận hành theo kiểu “có tiền là lời, hết tiền là lỗ”, không ghi chép chi tiết thu - chi, không xác định rõ đâu là chi phí cố định, đâu là biến phí, không tính được giá vốn hay biên lợi nhuận. Điều này khiến họ:

- Dễ đưa ra quyết định sai: ví dụ, tưởng bán chạy là lời nhiều, nhưng thật ra chi phí đầu vào, vận chuyển, hao hụt... khiến sản phẩm lỗ mà không hay.

- Không phát hiện được rò rỉ tài chính: mất hàng, thất thoát, chi lặt vặt, thất thu do nhân viên... rất khó kiểm soát khi không có sổ sách.

- Không tính được điểm hòa vốn, không biết khi nào thì nên mở rộng hay dừng lại.

Việc ghi sổ kế toán, dù ở mức cơ bản (sổ thu - chi, sổ hàng hóa, bảng lương...), giúp hộ kinh doanh có cái nhìn rõ ràng hơn về tình hình tài chính – từ đó ra quyết định chính xác hơn, hiệu quả hơn.

Dễ dàng tiếp cận vốn vay, nhất là các gói tín dụng ưu đãi từ ngân hàng

Một trong những rào cản lớn nhất khiến hộ kinh doanh khó mở rộng là khó vay vốn chính thống. Lý do chính:

- Không có báo cáo tài chính, không chứng minh được dòng tiền.

- Không có hóa đơn đầu ra – đầu vào, dẫn đến thiếu minh bạch trong nguồn thu nhập.

Trong khi đó, các ngân hàng ngày càng yêu cầu hồ sơ vay có căn cứ, đặc biệt là trong bối cảnh tín dụng bị siết chặt như hiện nay. Việc có sổ sách kế toán rõ ràng, hóa đơn chứng từ đầy đủ giúp:

- Tạo niềm tin cho tổ chức tín dụng.

- Đủ điều kiện vay theo doanh thu, không cần tài sản thế chấp.

- Được hưởng các gói vay ưu đãi dành riêng cho hộ kinh doanh chính thức hoặc doanh nghiệp nhỏ (nhiều ngân hàng có các sản phẩm như vậy).

- Tích lũy lịch sử tín dụng tốt, tạo nền tảng cho các vòng vay tiếp theo.

Mở rộng quy mô, lên doanh nghiệp một cách thuận lợi

Không ít hộ kinh doanh Việt Nam “mắc kẹt” trong quy mô nhỏ, không dám lớn vì sợ thuế, sợ thủ tục, sợ mất kiểm soát. Nhưng thực tế là:

- Khi vận hành có sổ sách ngay từ đầu, việc chuyển lên mô hình doanh nghiệp (hộ lên doanh nghiệp tư nhân, hộ gia đình lên công ty TNHH một thành viên...) sẽ rất thuận lợi: không phải xây dựng lại từ đầu hệ thống kế toán, không bị sốc về chi phí quản trị.

- Có thể dễ dàng thuê thêm nhân sự, mở rộng chi nhánh, vì đã có quy trình tài chính rõ ràng để kiểm soát.

- Tăng khả năng thu hút nhà đầu tư, đối tác nếu muốn gọi vốn hoặc liên kết.

Nói cách khác, sổ sách kế toán không chỉ là giấy tờ, mà là “bản đồ vận hành” – thứ giúp chủ hộ biết mình đang ở đâu và có thể đi đến đâu.

Tham gia chuỗi cung ứng của doanh nghiệp lớn

Một xu hướng đang rõ ràng tại Việt Nam là các doanh nghiệp lớn – nhất là các tập đoàn đa quốc gia hoặc chuỗi bán lẻ hiện đại – ngày càng siết chặt yêu cầu với nhà cung cấp:

- Phải có hóa đơn tài chính hợp lệ.

- Phải chứng minh được năng lực sản xuất, cung ứng.

- Phải có báo cáo tài chính tối thiểu để kiểm tra sự ổn định.

Nếu hộ kinh doanh chỉ vận hành thủ công, không sổ sách – sẽ bị loại khỏi cuộc chơi, dù sản phẩm, dịch vụ có tốt đến đâu. Việc có hệ thống kế toán – hóa đơn đầy đủ sẽ là “giấy thông hành” để các hộ kinh doanh:

- Trở thành nhà cung cấp chính thức cho siêu thị, nhà hàng chuỗi, doanh nghiệp FDI.

- Tham gia các sàn thương mại điện tử quốc tế, vốn yêu cầu đầy đủ giấy tờ về nguồn gốc, thuế và hóa đơn.

- Hướng tới mô hình B2B, thay vì chỉ dựa vào khách lẻ như hiện nay.

Bỏ thuế khoán không phải là chấm dứt, mà là khởi đầu

Phản ứng lo ngại của các hộ kinh doanh trước thay đổi là dễ hiểu. Nhưng trong dài hạn, đây là cơ hội để thoát khỏi lối quản lý manh mún, cảm tính – thứ đã kìm hãm sự phát triển của hàng triệu cơ sở kinh doanh nhỏ. Chuyển sang chế độ kế toán minh bạch không chỉ phục vụ cơ quan thuế, mà trước hết giúp các hộ kinh doanh có nền tảng để tăng trưởng.

Muốn lớn, phải học cách quản lý như một doanh nghiệp thực thụ. Và đã đến lúc Việt Nam nói lời tạm biệt với “chiếc áo khoán” vốn đã quá chật chội trong một nền kinh tế đang chuyển mình mạnh mẽ.