Hoàn thiện khung pháp lý để minh bạch thị trường carbon rừng

Trong bối cảnh thế giới đẩy mạnh chuyển đổi xanh, quyền carbon từ rừng được xem là tài sản chiến lược, mở ra cơ hội xuất khẩu mới cho nhiều quốc gia. Tuy nhiên, tại Việt Nam, do chưa có quy định cụ thể về chủ thể sở hữu quyền carbon, cơ chế chia sẻ lợi ích hoặc chuyển nhượng, nên nhiều sáng kiến hợp tác quốc tế gặp khó khăn. Điều này khiến nhà đầu tư còn e dè, bỏ lỡ cơ hội thương mại tín chỉ carbon ngày càng sôi động.

Để tham gia hiệu quả vào thị trường tín chỉ, Việt Nam cần xác định rõ: ai có quyền thực hiện các hoạt động giảm phát thải, ai là người nắm giữ tín chỉ và có quyền giao dịch, cơ chế nào đảm bảo phân chia lợi ích công bằng.

Việc chuẩn bị vận hành sàn giao dịch tín chỉ carbon nội địa là tín hiệu tích cực. Tuy nhiên, điều kiện tiên quyết là phải có khung pháp lý xác lập quyền carbon một cách linh hoạt, hài hòa giữa luật pháp quốc gia và thực tiễn địa phương.

Do đó, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang thực hiện hoạt động tham vấn góp ý cho dự thảo của Nghị định quy định về dịch vụ hấp thụ và lưu trữ carbon của rừng.

Theo Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm, dự thảo lần này là bước hoàn thiện khung pháp lý nhằm cụ thể hóa các cam kết về giảm phát thải khí nhà kính trong lĩnh vực lâm nghiệp, đặc biệt sau khi Việt Nam công bố mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.

Một trong những điểm mới đáng chú ý là việc quy định rõ bên cung ứng dịch vụ có thể là chủ rừng nhà nước (như UBND xã, các tổ chức công lập), hoặc tư nhân (cá nhân, hộ gia đình, cộng đồng dân cư, doanh nghiệp). Bên sử dụng dịch vụ là các tổ chức, cá nhân trong hoặc ngoài nước có nhu cầu bù đắp phát thải carbon.

Việc trao đổi, chuyển nhượng kết quả giảm phát thải hoặc tín chỉ carbon rừng được thực hiện thông qua hợp đồng hoặc sàn giao dịch carbon trong nước. Giá trị tín chỉ được tính theo đơn vị 1 tấn CO2 tương đương, và khung giá khởi điểm sẽ do UBND tỉnh ban hành, trên cơ sở hướng dẫn của Bộ Nông nghiệp và Môi trường.

Nếu liên quan tới rừng thuộc nhiều tỉnh, mức giá sẽ lấy theo khung cao nhất. Trong trường hợp chưa có hướng dẫn, các bên sẽ đàm phán và trình Thủ tướng quyết định.

Với rừng thuộc sở hữu toàn dân, UBND tỉnh hoặc Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ đại diện triển khai dự án carbon rừng. Trong khi đó, rừng thuộc quyền sử dụng của cá nhân, tổ chức, cộng đồng thì chủ rừng có thể trực tiếp tham gia hoặc ủy quyền cho đơn vị đủ điều kiện pháp nhân thực hiện dự án. Đặc biệt, các hộ, cá nhân sở hữu rừng trồng liền kề với các dự án của tỉnh có thể tự nguyện tham gia, được xác nhận diện tích và nhận chia sẻ lợi ích từ kết quả giảm phát thải.

Nguồn thu từ việc bán tín chỉ carbon sẽ được chia theo hình thức chi trả trực tiếp hoặc thông qua Quỹ Bảo vệ và Phát triển rừng Việt Nam và các quỹ cấp tỉnh. Với chủ rừng là tổ chức, phần tiền thu được sau khi trừ chi phí sẽ được tính là nguồn thu hợp pháp, sử dụng theo quy định tài chính hiện hành. Với cá nhân, hộ gia đình hoặc cộng đồng, nguồn thu được phân bổ theo diện tích rừng đóng góp và sử dụng theo phương án đã được phê duyệt.

Khi Nghị định được ban hành, Nghị định sẽ "cởi trói" cho các chủ tín chỉ carbon, cho phép họ chủ động hơn trong việc trao đổi, chuyển nhượng hoặc bù trừ tín chỉ không chỉ trong nước mà cả với đối tác quốc tế.

Điểm đáng chú ý là dự thảo cũng hướng tới việc thu hút mạnh mẽ sự tham gia của khối tư nhân và doanh nghiệp - những chủ thể có tiềm lực tài chính và công nghệ - nhằm gia tăng trữ lượng rừng, qua đó đóng góp thiết thực vào mục tiêu phát triển lâm nghiệp bền vững và thực hiện cam kết về ứng phó với biến đổi khí hậu của Việt Nam.

TS Nguyễn Mạnh Hải, Chuyên gia kinh tế, cho rằng cùng với việc hoàn thiện thể chế, việc phát triển hệ thống giao dịch phát thải khí nhà kính (ETS) là bước đi song hành cần thiết. Trong đó, Việt Nam cần xác định các ngành/lĩnh vực đủ điều kiện tham gia thí điểm, từng bước thiết lập hệ thống trao đổi hạn ngạch phát thải khí nhà kính nội địa và xây dựng sàn giao dịch tín chỉ carbon chuyên nghiệp, vận hành hiệu quả.

Ngoài ra, cần kết nối với thị trường quốc tế, tham gia vào các cơ chế thị trường carbon quốc tế như cơ chế tín chỉ quốc tế, thúc đẩy hợp tác song phương và đa phương để mua bán tín chỉ carbon xuyên biên giới.

Đặc biệt, để khuyến khích khu vực tư nhân tham gia tích cực, Nhà nước cần có các chính sách ưu đãi về thuế, tín dụng, hỗ trợ tài chính. Bên cạnh đó, cần thúc đẩy cơ chế tín dụng carbon tự nguyện (VCM) đối với các doanh nghiệp tiên phong.