Khai trương Nhà trưng bày Xô Viết Nghệ Tĩnh: Khơi dậy khát vọng tự do từ những trang sử vàng.

Một diện mạo mới cho "địa chỉ đỏ" lịch sử

Nhà trưng bày Xô Viết Nghệ Tĩnh vừa hoàn thành sau 8 tháng nâng cấp từ tháng 12/2024, với thiết kế hiện đại, ứng dụng nguyên tắc bảo tàng học tiên tiến. Không gian trưng bày được bố trí sinh động, hệ thống ánh sáng, âm thanh và thuyết minh tương tác, tái hiện chân thực bối cảnh lịch sử cao trào cách mạng 1930–1931.

Việc khánh thành công trình mang lại diện mạo khang trang, kỳ vọng trở thành điểm đến tiêu biểu trên hành trình tìm hiểu truyền thống cách mạng của vùng đất Nghệ An – nơi khởi nguồn những phong trào đấu tranh oanh liệt trong lịch sử dân tộc.

Phát biểu tại buổi lễ, bà Trần Thị Mỹ Hạnh – Tỉnh ủy viên, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Nghệ An nhấn mạnh: "Xô Viết Nghệ Tĩnh là cuộc tổng diễn tập đầu tiên cho thắng lợi Cách mạng Tháng Tám 1945; là biểu tượng sáng ngời cho sức mạnh liên minh công – nông, cho tinh thần kiên cường, bất khuất, khí thế xung thiên của nhân dân Nghệ Tĩnh. Tên tuổi của các chiến sĩ Xô Viết đã ăn sâu vào tiềm thức mỗi người dân xứ Nghệ.

Với mục tiêu lưu giữ và tôn vinh giá trị, tinh thần của cao trào cách mạng đầu tiên do Đảng lãnh đạo, năm 1960, Bảo tàng Xô Viết Nghệ Tĩnh được xây dựng trên nền Nhà lao Vinh cũ – một địa chỉ đỏ, từng được coi là "địa ngục trần gian". Suốt 65 năm qua, Bảo tàng Xô Viết Nghệ Tĩnh đã thực hiện trọn vẹn sứ mệnh sưu tầm, bảo quản, trưng bày các hiện vật, tư liệu quý báu của phong trào, góp phần giáo dục truyền thống yêu nước, cách mạng cho các thế hệ, đồng thời trở thành nguồn tài nguyên du lịch quan trọng của tỉnh.

Để xây dựng bảo tàng trở thành điểm đến hấp dẫn, đáp ứng nhu cầu tham quan, trải nghiệm ngày càng cao của công chúng, từ tháng 12/2024, Dự án nâng cấp cơ sở vật chất Bảo tàng đã được triển khai, theo hướng bảo tàng học hiện đại".

"Khát vọng tự do" – câu chuyện từ xiềng xích đến cánh chim vượt ngục.

Điểm nhấn trong chuỗi hoạt động là chuyên đề "Khát vọng tự do", trưng bày gần 100 tư liệu, hình ảnh quý giá do Ban quản lý Di tích Nhà tù Hỏa Lò phối hợp xây dựng.

Không gian được chia thành 3 phần: "Xiềng xích" – "Tung cánh giữa màn đêm" – "Dấu ấn vượt thời gian", kể lại hành trình bi tráng của những người cộng sản kiên trung trong ngục tù thực dân. Từ những đêm đen cơ cực, họ đã biến nhà tù thành "trường học cách mạng", hun đúc niềm tin vào Đảng, rồi thực hiện các cuộc vượt ngục táo bạo để trở về với nhân dân.

Nhiều câu chuyện xúc động về hành trình đến với tự do được tái hiện: có người đã vĩnh viễn nằm lại trong lòng đất mẹ, có người hòa mình vào biển khơi khi vượt ngục thất bại, cũng có người trở về trong hình hài không còn nguyên vẹn. Nhưng tất cả đều để lại dấu ấn bất diệt về ý chí bất khuất và tình yêu nước nồng nàn.

Song hành với lễ khai trương là buổi tọa đàm gặp mặt thân nhân các chiến sĩ Xô Viết Nghệ Tĩnh. Con cháu của những người từng tham gia cao trào như Nguyễn Trương Khoát, Võ Văn Đồng, Đậu Dụ, Tôn Gia Tinh, Nguyễn Thị Khương, Nguyễn Thế Lâm, Trần Hữu Quán… đã chia sẻ những ký ức được gìn giữ qua nhiều thế hệ.

Không khí trang nghiêm nhưng gần gũi, chan chứa niềm tự hào. Những câu chuyện giản dị về tinh thần kiên trung, tình đồng chí keo sơn, sự hy sinh vì Tổ quốc đã khiến buổi gặp mặt trở thành một "ký ức sống động" nối dài lịch sử từ thế hệ đi trước đến hôm nay.

Dấu ấn dòng họ Vũ – Võ ở Hưng Nguyên trong phong trào Xô Viết.

Cách đây 95 năm, cao trào cách mạng 1930–1931 với đỉnh cao là Xô Viết Nghệ Tĩnh đã trở thành cuộc tổng diễn tập đầu tiên cho Cách mạng Tháng Tám 1945. Hàng vạn nông dân, công nhân đã vùng lên dưới ngọn cờ của Đảng, lập nên chính quyền Xô viết tại nhiều làng xã.

Dù chỉ tồn tại trong thời gian ngắn, phong trào đã để lại nhiều bài học quý báu về xây dựng chính quyền của dân, do dân, vì dân; về khối liên minh công – nông; về tinh thần đoàn kết, bất khuất trước kẻ thù. Chủ tịch Hồ Chí Minh từng khẳng định: "Nghệ Tĩnh thật xứng đáng với danh hiệu đỏ"

Trong dòng chảy lịch sử – văn hóa Việt Nam, Xô Viết Nghệ Tĩnh mãi là biểu tượng bất tử của lòng dũng cảm và ý chí quật cường của nhân dân. Đặc biệt, trong cao trào Xô Viết, nhiều gia đình, nhiều dòng họ đã cống hiến máu xương. Nổi bật trong đó là dòng họ Vũ – Võ ở Hưng Nguyên, được xem như một "dòng họ cách mạng" giàu truyền thống yêu nước.

Từ thế kỷ XIX, con cháu dòng họ Vũ - Võ đã tham gia phong trào Cần Vương, Đông Du, rồi tiếp nối trong phong trào Xô Viết. Nhiều tên tuổi tiêu biểu đã trở thành biểu tượng của sự kiên trung. Đó là ông Võ Trọng Việng – vị tướng quân từng tham gia khởi nghĩa Hương Khê, bị Pháp xử chém năm 1895. Ông Võ Trọng Đài – người đầu tiên của Hưng Nguyên sang Thái Lan hoạt động cùng với Phan Bội Châu, tham gia xây dựng Trại Cày – cái nôi đào tạo nhiều cán bộ cách mạng. Ông Võ Trọng Cánh– những chiến sĩ Xô Viết tiêu biểu, bị địch treo ảnh truy nã khắp nơi, cuối cùng hy sinh anh dũng trong phong trào đấu tranh. Để tưởng nhớ công lao của ông, Đảng bộ cơ quan Khối Dân chính huyện Hưng Nguyên ngày trước đã được đặt tên theo tên của ông, Đảng bộ Võ Trọng Cánh. Và cũng trong Chi họ, ông Võ Trọng Ân – sau nhiều lần bị tù đày ở Vinh và Kon Tum, vẫn kiên cường hoạt động, lãnh đạo quần chúng giành chính quyền, sau này trở thành Bí thư Huyện Ủy Hưng Nguyên, rồi Phó Chủ tịch Ủy ban Hành chính tỉnh Nghệ An.

Tinh thần "lớp trước ngã xuống, lớp sau tiến lên" của dòng họ Vũ – Võ đã góp phần viết nên trang sử oanh liệt của phong trào Xô Viết. Đến nay, nhà thờ họ Võ chi cụ Tú Lang nay thuộc xã Hưng Nguyên Nam đã trở thành di tích lịch sử cấp tỉnh, gắn liền với nhiều sự kiện từ phong trào Văn Thân – Cần Vương, Đông Du, Xô Viết Nghệ Tĩnh đến kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ

Bảo tàng Xô Viết Nghệ Tĩnh – nơi gìn giữ và lan tỏa ký ức

Được thành lập từ năm 1960 trên nền Nhà lao Vinh cũ, Bảo tàng Xô Viết Nghệ Tĩnh là một trong hai bảo tàng hiếm hoi ở Việt Nam được Chủ tịch Hồ Chí Minh ký "Lời đề tựa". Hiện bảo tàng lưu giữ hơn 16.000 tài liệu, hiện vật, trong đó có hơn 3.500 hiện vật gốc, 4.000 phim ảnh tư liệu, gần 6.000 hồ sơ cá nhân chiến sĩ bị tù đày, cùng nhiều hồi ký, thơ ca, hò vè, nhạc phẩm về phong trào.

Không chỉ là "ngân hàng ký ức", bảo tàng còn là "trường học lịch sử" cho thế hệ trẻ. Những chương trình trải nghiệm, cuộc thi tìm hiểu, tọa đàm, lễ tưởng niệm, dâng hương… đã trở thành hoạt động thường xuyên, góp phần giáo dục truyền thống yêu nước, bồi dưỡng lý tưởng sống và khát vọng cống hiến cho tuổi trẻ hôm nay.

Lễ khai trương Nhà trưng bày, chuyên đề "Khát vọng tự do" và buổi tọa đàm thân nhân chiến sĩ Xô Viết Nghệ Tĩnh không chỉ là dịp tri ân quá khứ, mà còn mang ý nghĩa sâu xa đối với hiện tại. Trong bối cảnh đất nước bước vào giai đoạn mới của công cuộc xây dựng và phát triển, những trang sử hào hùng ấy là "ngọn lửa tinh thần", khơi dậy niềm tự hào dân tộc, hun đúc bản lĩnh, trách nhiệm trong mỗi người dân, đặc biệt là thế hệ trẻ.

95 năm đã trôi qua, nhưng âm vang của phong trào Xô Viết Nghệ Tĩnh vẫn vang vọng trong từng trang sử, từng trái tim người dân xứ Nghệ. Lễ khai trương Nhà trưng bày, chuyên đề "Khát vọng tự do" và tọa đàm thân nhân chiến sĩ lần này không chỉ là sự kiện văn hóa – lịch sử, mà còn là lời nhắn nhủ: hãy luôn gìn giữ và phát huy ngọn lửa cách mạng mà cha ông đã thắp sáng.

Đó là ngọn lửa của khát vọng tự do, của ý chí kiên cường và của tình yêu nước bất diệt, để hôm nay và mai sau, Nghệ An – Hà Tĩnh mãi xứng danh là mảnh đất "đỏ" trong trái tim dân tộc Việt Nam.