Khơi mở giá trị đặc hữu - Nâng tầm thương hiệu nông sản Thanh Hóa

Lợi thế tự nhiên tạo nên bản sắc nông sản xứ Thanh

Trong nghiên cứu phát triển nông nghiệp, "sản phẩm đặc hữu" được xem như thước đo chất lượng tự nhiên và bản sắc địa phương. Đây là nhóm sản phẩm chịu tác động trực tiếp của điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu và tri thức canh tác đặc thù, những yếu tố tạo nên hương vị, chất lượng độc nhất, không thể sao chép ở bất kỳ vùng nào khác. Với Thanh Hóa, những sản vật đặc hữu này không chỉ là thành quả của thiên nhiên ưu đãi, mà còn là phần cốt lõi của di sản nông nghiệp và văn hóa xứ Thanh.

Điển hình là mắm cáy Quảng Phúc (xã Quảng Ngọc), sản phẩm gắn với hệ sinh thái đồng chiêm trũng vốn tạo môi trường lý tưởng cho con cáy bản địa. Nhờ khai thác đúng giá trị truyền thống và tổ chức lại sản xuất theo hướng hàng hóa, mắm cáy đã vượt ra khỏi phạm vi tiêu dùng tự cung tự cấp, trở thành mặt hàng có chỗ đứng trên thị trường. Quan trọng hơn, nghề làm mắm giúp nhiều hộ dân địa phương có thu nhập ổn định, mở ra hướng đi bền vững cho kinh tế nông thôn.

Một minh chứng khác là nếp cái hoa vàng Gia Miêu Ngoại Trang (xã Hà Long), giống lúa từng đứng trước nguy cơ thất truyền. Khi được khôi phục, giống nếp quý nhanh chóng chứng minh giá trị vượt trội: hạt to, dẻo, thơm, phù hợp chế biến các sản phẩm cao cấp. Hiện toàn xã duy trì gần 200 ha, sản lượng khoảng 800 tấn/năm, sản phẩm đã đạt OCOP 3 sao và tiêu thụ ổn định qua các chuỗi liên kết. Hiệu quả kinh tế cao gấp 2-4 lần so với lúa thường, trở thành mô hình tiêu biểu của việc khai thác đúng tiềm năng nông sản bản địa.

Thanh Hóa còn sở hữu danh mục sản vật đặc hữu phong phú như chiếu cói Nga Sơn, quế Thường Xuân, vịt Cổ Lũng, bưởi tiến vua Luận Văn, sâm Báo Vĩnh Lộc… Mỗi sản phẩm đều mang giá trị lịch sử, văn hóa và giá trị kinh tế đáng kể, giữ vai trò hạt nhân trong chiến lược phát triển sản phẩm OCOP và xây dựng thương hiệu nông sản địa phương.

Những nỗ lực "đánh thức" giá trị đặc hữu của tỉnh không chỉ nhằm mở rộng thị trường hay tăng thu nhập cho nông dân. Quan trọng hơn, đó là quá trình khôi phục các tri thức canh tác bản địa, bảo tồn đa dạng sinh học, gìn giữ bản sắc văn hóa nông nghiệp và tạo nền tảng cho một nền kinh tế nông thôn phát triển bền vững. Đây chính là hướng đi cho thấy tầm nhìn dài hạn của ngành Nông nghiệp và Môi trường Thanh Hóa trong việc biến di sản tự nhiên thành lợi thế cạnh tranh và giá trị kinh tế lâu dài.

Chế biến sâu - Mắt xích then chốt nâng tầm giá trị nông sản Thanh Hóa

Nhận thức rõ giới hạn của mô hình "trồng rồi bán thô", Thanh Hóa đã chuyển hướng mạnh sang phát triển chế biến sâu, xây dựng chuỗi giá trị khép kín từ sản xuất, thu mua, chế biến đến tiêu thụ. Đây được xem là giải pháp cốt lõi để nâng cao giá trị, tạo lợi thế cạnh tranh cho nông sản địa phương.

Một minh chứng rõ nét là HTX Đồng Ngâu (xã Thọ Long): từ vùng trồng rau má truyền thống hơn 3 ha, HTX đầu tư nhà xưởng và dây chuyền sấy lạnh hiện đại để chế biến bột rau má đạt tiêu chuẩn. Sản phẩm được xếp hạng OCOP và phân phối trên các sàn thương mại điện tử, mở rộng khả năng tiếp cận thị trường và nâng cao thu nhập cho người dân.

Ở quy mô lớn hơn, Công ty CP Đầu tư phát triển VINAGREEN (huyện Triệu Sơn) vận hành dây chuyền chế biến lúa gạo công suất khoảng 100.000 tấn/năm, thuộc nhóm hiện đại của khu vực miền Bắc. Doanh nghiệp xây dựng vùng nguyên liệu liên kết với nông dân, áp dụng truy xuất nguồn gốc và mã vùng trồng, đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu. Đây là mô hình doanh nghiệp - nông dân - thị trường được tổ chức bài bản, tạo chuỗi giá trị ổn định và bền vững.

Từ những điểm sáng đó, xu hướng chế biến sâu đã giúp nông sản Thanh Hóa "nâng tầm" rõ rệt: thay vì chỉ tiêu thụ nội tỉnh, nhiều sản phẩm đã trở thành hàng hóa đặc trưng có giá trị cao, đáp ứng nhu cầu thị trường rộng hơn và tiến tới xuất khẩu. Cùng với đó, mô hình sản xuất gắn chế biến đã cải thiện đáng kể đời sống nông dân, giảm phụ thuộc vào thương lái, tạo việc làm tại chỗ và thúc đẩy kinh tế nông thôn phát triển.

Kết quả đạt được thể hiện qua hệ sinh thái sản phẩm OCOP ngày càng mở rộng: hơn 660 sản phẩm đã được công nhận, gồm 2 sản phẩm 5 sao, 59 sản phẩm 4 sao và trên 600 sản phẩm 3 sao. Đây không chỉ là con số tăng trưởng mà còn phản ánh bước chuyển từ sản xuất nhỏ lẻ sang sản xuất hàng hóa có tiêu chuẩn, có thương hiệu.

Những chuyển động trong tổ chức sản xuất và chế biến sâu đang tạo hiệu ứng lan tỏa mạnh mẽ cho nông nghiệp Thanh Hóa. Chuỗi liên kết nông dân - HTX - doanh nghiệp giúp ổn định đầu ra, bảo đảm thu nhập bền vững và tạo động lực để người dân đầu tư sản xuất quy mô, bài bản hơn. Song song hiệu quả kinh tế, việc khôi phục giống bản địa và gìn giữ sản vật đặc trưng giúp bảo tồn nguồn gen quý và củng cố bản sắc văn hóa, sinh thái của từng vùng quê. Yêu cầu truy xuất nguồn gốc, ứng dụng mã vùng trồng và công nghệ chế biến hiện đại cũng đang thúc đẩy nông nghiệp tỉnh chuyển mình theo hướng chuyên nghiệp, phù hợp xu thế phát triển bền vững.

Từ sự tham gia ngày càng sâu của doanh nghiệp, HTX cùng hệ thống vùng nguyên liệu và nhà máy chế biến, một hệ sinh thái nông nghiệp liên kết giá trị bền vững đang dần hình thành. Đây chính là nền tảng để Thanh Hóa phát triển nông nghiệp theo chuỗi giá trị và nâng cao đóng góp cho tăng trưởng kinh tế - xã hội của tỉnh.

Thanh Hóa, từ những "đặc sản vô giá" nằm im trong đất đến hôm nay đang thức tỉnh để trở thành thương hiệu nông sản "có tên tuổi, có uy tín". Việc khai mở giá trị nông sản đặc hữu, đồng thời đầu tư mạnh vào chế biến sâu, liên kết chuỗi giá trị, tạo nên bước ngoặt cho nông nghiệp tỉnh nhà: không còn đơn thuần là "trồng, thu hoạch, bán thô", mà là một ngành kinh tế đa chiều, bền vững, có tầm vóc và định hướng rõ ràng.

Đây không chỉ là thành quả trước mắt mà là nền tảng để Thanh Hóa phát triển nông nghiệp hiện đại, khai thác tối đa lợi thế, bảo tồn bản sắc và đóng góp tích cực vào phát triển chung của đất nước. Việc tiếp tục nhân rộng mô hình, nâng cao chất lượng, mở rộng thị trường, phát huy tiềm năng sản vật đặc hữu là con đường tất yếu để nông sản Thanh Hóa thực sự "vươn xa".