Kỉ niệm đại thắng mùa Xuân năm 1975: Nhớ Phạm Tiến Duật với bài thơ “Gửi em cô thanh niên xung phong”

Chiến tranh đã đi xa, mùa xuân mới đang về trên mọi miền của Tổ quốc Việt Nam thân yêu, mùa xuân của công cuộc đổi mới, mang hạnh phúc ấm no đến muôn nhà. Trong niềm vui hôm nay, chúng ta không bao giờ quên máu đào của các anh hùng liệt sĩ đã đổ xuống để tô đậm cho non nước Việt Nam mãi mãi những mùa xuân. 

Công lao to lớn đó có sự đóng góp không nhỏ của thế hệ lớp lớp nam, nữ thanh niên xung phong đã hiến dâng tuổi thanh xuân của mình cho trái tim của Tổ quốc không thể ngừng đập, cho mạch máu giao thông trên mọi miền của Tổ quốc không bao giờ ngừng chảy. Và Tổ quốc Việt Nam lại không bao giờ quên các thế hệ cầm bút đã xả thân mình trên những tuyến đường vận tải, các chiến trường ác liệt cận kề với cái chết. 

Một trong số đó, ta phải nói đến, đó là Phạm Tiến Duật - người chiến sĩ cầm bút đã chứng kiến thực tế cảnh Trường Sơn ác liệt mà có nhà thơ đã thốt lên rằng: "Trường Sơn Đông nắng Tây mưa/ Ai chưa đến đó như chưa rõ mình". 

"Gửi em cô thanh niên xung phong" là khúc tráng ca giàu tính nhân văn và lãng mạn cách mạng, là bài ca giàu tính sử thi, là vũ khí tinh thần cho tuổi trẻ lên đường chống Mĩ.

Con người sinh ra là để yêu, để sống, để học tập và cống hiến cho quê hương đất nước. Nếu như trong mỗi chúng ta không có tình yêu thì bầu trời này làm gì có mùa xuân ấm áp. Và những cô thanh niên xung phong xả thân dưới làn mưa bom của kẻ thù cũng là để giành lấy tình yêu bất diệt đó…! 

"Có lẽ nào anh lại mê em

Một cô gái không nhìn rõ mặt

Đại đội thanh niên đi lấp hố bom

Áo em hình như trắng nhất"

Đọc khổ thơ đầu, nếu như ai đó đã từng lăn lộn ở chiến trường thời chống Mĩ và đã từng yêu trong hoàn cảnh của chiến tranh thì sẽ lại càng đồng cảm với Phạm Tiến Duật, thương em gái thanh niên xung phong trong hoàn cảnh đó. 

Khi gặp em gái thanh niên xung phong, Phạm Tiến Duật mới 27 tuổi, nếu ở giai đoạn bây giờ có lẽ nhà thơ 27 tuổi đã được nếm trải cảm giác nồng nàn thi vị của tình yêu… nhưng ở giai đoạn mà cả nước dốc lòng đánh Mĩ, thì thi vị của tình yêu là giọng nói, là cái liếc nhìn, là những kỉ niệm sâu xa...

"Có lẽ nào anh lại mê em?", nhà thơ tự đặt cho mình một dấu chấm hỏi, dấu chấm hỏi đó là cái tình được giấu trong trái tim nồng nàn lãng mạn của tác giả: "Người tinh nghịch là anh dễ thân/ Bởi vì thế có em đứng gần/ Em ở Thạch Kim sao lại lừa anh nói là Thạch Nhọn…". 

Thật tinh nghịch dễ thương bởi cái giọng Hà Tĩnh chân chất, mặn mà dễ cảm. Một hôm tối trời năm 1968, đoàn xe của đường dây vận tải 559 đi qua vùng Đức Thọ, Hà Tĩnh thì gặp một đại đội thanh niên xung phong đang san lấp hố bom, một anh bộ đội trẻ, đẹp trai có cái sống mũi thẳng với giọng Bắc ngọt lịm hỏi cô gái thanh niên xung phong đứng gần nhất: "Quê em ở đâu?". Cô gái trả lời: "Quê em qua Thạch Bằng rồi đến Thạch Nhọn enh nờ" (tức là anh ạ).

Bằng những cảm xúc chân thành khó tả trong khi cuộc chiến vẫn đang diễn ra ác liệt, bài thơ "Gửi em cô thanh niên xung phong" ra đời và hình ảnh em gái thanh niên xung phong được tác giả mang đi khắp mọi miền của Tổ quốc. O Nhị là nguyên mẫu cô thanh niên xung phong trong bài thơ và những năm cuối đời tác giả lâm bệnh hiểm nghèo, O Nhị đã đến bên giường bệnh và không cầm được nước mắt…!

Trở lại bài thơ: "… Em đóng cọc rào quanh hố bom/ Cái miệng em ngoa cho bạn em cười giòn/ Tiếng Hà Tĩnh nghe buồn cười đáo để/ Anh lặng người như trôi trong tiếng ru". Ở đây, tác giả đã xây dựng một tình cảm thật trực tiếp và cũng rất gián tiếp, nhưng cốt lõi là một tình cảm lớn: "Anh lặng người như trôi trong tiếng ru". 

Là một nhà thơ và là một phóng viên trở lại chiến trường miền Nam hay trở ra miền Bắc hậu phương, trên đường đi rất nguy hiểm, nhưng đối với cách mạng thì sự cống hiến đó, Phạm Tiến Duật cho là rất bình thường. Và con người đó là con người thật, vẫn biết cái chết là trở về cõi vĩnh hằng muôn thuở, nhưng trái tim vẫn rung lên khi gặp những âm thanh cùng nhịp đập: "Anh lặng người như trôi trong tiếng ru". 

Tiếng ru ở đây là khát vọng sống, khát vọng tình yêu của một chiến sĩ tốt nghiệp Văn khoa, viết đơn tình nguyện vào chiến trường cầm bút để chiến đấu vì sự sống còn của dân tộc: "Em ơi em hãy nghe anh hỏi/ Xong đoạn đường này các em làm đâu?". 

Lại một lần nữa tác giả không tự hỏi mình như khổ thơ trước mà lần này tác giả trực tiếp hỏi em gái thanh niên xung phong. Điều này đã minh chứng rõ nét trong muôn vàn sự vận động của tự nhiên đã có những vấn đề sinh học trùng hợp. Và: "Anh đã tìm em rất lâu, rất lâu/ Cô gái ở Thạch Kim, Thạch Nhọn/ Khăn xanh, khăn xanh phơi đầy lán sớm/ Sách giấy mở tung trắng cả rừng chiều". 

Đọc đến đây, ta sẽ thấy hơn tình yêu cách mạng và sự tin tưởng vào thắng lợi ngày mai của cuộc kháng chiến ác liệt: "Sách giấy mở tung trắng cả rừng chiều". Là thi sĩ, là phóng viên chiến trường, Phạm Tiến Duật đã đi và bất chấp hiểm nguy để đến với các đơn vị bộ đội, các đơn vị thanh niên xung phong và đã chứng kiến biết bao đau thương, hiểm nguy, gian khổ của những người lính, những em gái thanh niên xung phong tuổi đời mới mười tám đôi mươi. 

Ông đã chứng minh được sức mạnh của cả một dân tộc, sức mạnh không gì lay chuyển nổi của tuổi trẻ, nhưng hình ảnh em gái thanh niên xung phong ở Thạch Nhọn, Thạch Kim vẫn đau đáu trong tâm hồn ông: "Anh đã đi rất nhiều, rất nhiều/ Những con đường như tình yêu mới mẻ/ Ðất rất hồng và người rất trẻ/ Nhưng chẳng thấy em, cô gái ở Thạch Nhọn Thạch Kim".

Giặc Mĩ ném xuống những con đường mỗi ngày hàng ngàn tấn bom đạn và sự hi sinh xương máu của thế hệ trẻ thanh niên xung phong không phải ít, nhưng điều gì để thi sĩ trẻ khẳng định: "Những con đường như tình yêu mới mẻ/ Ðất rất hồng và người rất trẻ". Đó là sự tin tưởng tuyệt đối vào chân lí Việt Nam sẽ thắng Mĩ. 

Nhưng chúng ta không thể không rung cảm và có một sự đồng cảm lớn đối với thi sĩ, với em gái Thạch Nhọn, Thạch Kim: "Ðất rất hồng và người rất trẻ/ Nhưng chẳng thấy em, cô gái ở Thạch Nhọn Thạch Kim". Những câu thơ này buộc tôi phải nhắc lại nhiều lần mong được bạn đọc cảm thông bởi vì, những câu thơ nói lên tình cảm vô tư và bất diệt mà chỉ có thời chống Mĩ mới có. 

Cái nhìn của Phạm Tiến Duật là cái nhìn về sự gian khổ đầy ắp, nhưng cũng là sức sống mãnh liệt của thế hệ trẻ, một thế hệ đã làm nên lịch sử không những ở Việt Nam mà đã làm rung chuyển cả lầu Năm Góc: "Những đội làm đường hành quân trong đêm/ Nào cuốc nào choòng, xoong nồi xủng xoảng/ Rực rỡ mặt đất bình minh/ Hấp hối chân trời pháo sáng/ Ðường trong tim anh in những dấu chân". 

Đế quốc Mĩ xâm lược có thể mạnh hơn ta gấp bội về sức mạnh bom đạn, nhưng sức mạnh của Việt Nam là sức mạnh của chân lí, của lịch sử bốn ngàn năm dựng nước và giữ nước: "Rực rỡ mặt đất bình minh/ Hấp hối chân trời pháo sáng" và ta lại càng thương và quý trọng Phạm Tiến Duật: "Đường trong tim anh in những dấu chân". Tác giả dùng cụm từ "hấp hối" để chỉ thế yếu của quân thù. 

Thơ Phạm Tiến Duật rất có tố chất lãng mạn cách mạng, đọc những dòng thơ ông như đưa ta trở lại những kỉ niệm đẹp của một thời đã qua, cũng là tình cảm, tình yêu, lẽ sống, nhưng nó không nặng nề về những thứ vật chất phồn hoa. Nó "ngây thơ" trong trắng, nhưng sự "ngây thơ" trong trắng đó lại là hướng đi đúng đắn trên con đường chống Mĩ: "Cạnh giếng nước có bom từ trường/ Em không rửa ngủ ngày chân lấm/ Ngày em phá nhiều bom nổ chậm/ Ðêm nằm mơ nói mớ vang nhà". 

Là một chiến sĩ cầm bút, ông có một tình thương yêu và sự quan sát tỉ mỉ về cuộc sống của những chiến sĩ thanh niên xung phong, "Từ cái đêm Thạch Nhọn, Thạch Kim" mà đã tạo cho ông một sức mạnh vĩ đại để nhìn, để viết, để thương: "Chuyện kể từ nỗi nhớ sâu xa/ Thương em, thương em, thương em biết mấy...". 

Thơ Phạm Tiến Duật không những có giá trị về Văn học mà còn có giá trị to lớn về Lịch sử, có lúc lại nghiêng về góc độ tự nhiên học để cho ta ngược dòng Lịch sử nhìn rõ về quá khứ và tương lai: "Ðã có độ dài hơn cả độ dài/ Của đường sá đời xưa để lại/ Sẽ ra về bao nhiêu cô gái/ Một ngày mai đường sẽ đứng chơ vơ/ Ðể cho đời sau còn thấy ngẩn ngơ/ Trước những công trình ngoằn ngoèo trên mặt đất". 

Không thể nói hết sự hi sinh của các em gái, các thế hệ thanh niên xung phong và bây giờ ai còn ai mất…! Cũng có người trở về sống trong nỗi cô đơn …! Người nằm lại bên những hố bom năm xưa, nhưng ở đâu trên đất nước Việt Nam này, họ đều được sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, các thế hệ con cháu. Và bên nén hương thơm, họ vẫn vẳng nghe: "Ơi em gái chưa một lần rõ mặt/ Có lẽ nào anh lại mê em/ Từ cái đêm Thạch Nhọn, Thạch Kim/ Tên em đã thành tên chung anh gọi/ Em là cô thanh niên xung phong". 

Phạm Tiến Duật là một nhà thơ lớn viết rất nhiều về cuộc sống gian khổ, nhưng rất đẹp và đầy ắp yêu thương về cuộc kháng chiến chống Mĩ. "Gửi em cô thanh niên xung phong" là một trong những bài thơ đã đưa ông lên vị trí hàng đầu của nền thơ ca Việt Nam thời chống Mĩ. Với giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học Nghệ thuật đợt IV năm 2012, thân thế và sự nghiệp của ông sống mãi trong lòng dân tộc Việt Nam.