Làng nghề Thanh Hóa hồi sinh: Chuyển đổi số giúp làng nghề cổ vươn ra thế giới

Mùa cói ở Quảng Ngọc - Tiềm năng nguyên liệu cho nghề dệt chiếu cói

Giữa cơn lốc của sản phẩm công nghiệp và cạnh tranh khốc liệt trên thị trường, các làng nghề truyền thống tại Thanh Hóa đã chứng minh sức sống mãnh liệt bằng sự đổi mới táo bạo. Từ nghề rèn Tất Tác hàng trăm năm tuổi ở xã Triệu Lộc đến nghề dệt chiếu cói lâu đời ở xã Quảng Ngọc, các nghệ nhân không chỉ cải tiến mẫu mã, nâng cao chất lượng mà còn mạnh dạn đưa sản phẩm lên các nền tảng số. Nhờ vậy, làng nghề không chỉ được bảo tồn mà còn trở thành động lực kinh tế, tạo việc làm ổn định cho hàng nghìn lao động địa phương, đồng thời vươn ra thị trường quốc tế. Tuy nhiên, để duy trì đà tăng trưởng, các làng nghề đang kêu gọi sự hỗ trợ bài bản từ chính quyền trong ứng dụng công nghệ và chuyển đổi số.

Nằm ở xã Triệu Lộc, tỉnh Thanh Hoá, làng nghề rèn Tất Tác đã tồn tại hàng trăm năm, trải qua bao thăng trầm lịch sử. Trong bối cảnh sản phẩm công nghiệp tràn ngập thị trường, các nghệ nhân nơi đây đã nhanh nhạy nắm bắt thị hiếu, chuyển từ sản xuất thủ công sang ứng dụng máy móc hiện đại. Sự đổi mới này không chỉ tăng năng suất mà còn cải thiện chất lượng và mẫu mã, giúp sản phẩm của làng nghề cạnh tranh sòng phẳng với hàng công nghiệp.

Làng nghề Tất Tác hiện có 2 sản phẩm dao, kéo của cơ sở Phương Thiết được vinh danh trong top 10 "The Best of Vietnam" – Giải thưởng uy tín tôn vinh sản phẩm thủ công chất lượng cao. Ngoài ra, hai sản phẩm đạt chuẩn OCOP 3 sao là dao thép không gỉ của Công ty TNHH XR Tấn Lộc Tài và dao truyền thống của Công ty TNHH Tinh Anh Thu, khẳng định vị thế của làng nghề trên bản đồ sản xuất quốc gia. Sản phẩm không chỉ phủ sóng tại nhiều tỉnh thành mà còn xuất khẩu sang Lào, Campuchia, mang về doanh thu hàng trăm triệu đồng mỗi năm cho các hộ sản xuất.

Sự phát triển của làng nghề đã tạo công ăn việc làm cho hàng nghìn lao động địa phương, với thu nhập ổn định từ 9 đến 11 triệu đồng/người/tháng – Đây là mức thu nhập đáng mơ ước ở vùng nông thôn.  

Cách Tất Tác không xa, làng nghề dệt chiếu cói ở xã Quảng Ngọc, tỉnh Thanh Hóa cũng viết nên câu chuyện hồi sinh đầy cảm hứng. Có từ hàng trăm năm, nghề dệt chiếu cói từng đối mặt nguy cơ mai một khi các sản phẩm nhựa, trúc giá rẻ tràn ngập thị trường. Trước năm 2006, việc dệt thủ công khiến năng suất thấp, mỗi chiếc chiếu mất hàng giờ để hoàn thành, không đủ sức cạnh tranh. Nhưng từ đó, các hộ dân đã mạnh dạn đầu tư máy móc hiện đại, cải tiến quy trình sản xuất, đưa nghề dệt cói bước vào kỷ nguyên mới.

Năm 2021, làng nghề chiếu cói Quảng Ngọc được Tỉnh công nhận là làng nghề truyền thống, và năm 2022, chiếu cói đạt chuẩn sản phẩm OCOP mở ra cơ hội tiêu thụ rộng lớn. Hiện nay, làng nghề sản xuất khoảng 3 triệu chiếc chiếu mỗi năm, có mặt tại nhiều tỉnh, thành như Hà Nội, Đà Nẵng, TP.HCM, với doanh thu hàng trăm triệu đồng mỗi hộ. Đặc biệt, việc ứng dụng thương mại điện tử đã giúp chiếu cói Quảng Ngọc tiếp cận khách hàng toàn quốc, thậm chí đã có một vài đơn hàng xuất khẩu thử nghiệm sang Nhật Bản, Hàn Quốc.

Cơ sở sản xuất của ông Nguyễn Văn Thắng ở thôn Ngọc Bình là một ví dụ điển hình. Trước đây, gia đình ông dệt chiếu thủ công, năng suất thấp, thu nhập bấp bênh. Từ năm 2006, ông đầu tư mua máy dệt, máy bìa và máy đánh dây, đưa quy trình sản xuất vào dây chuyền hiện đại. "Trước đây, nghề dệt chiếu cói của gia đình được làm hoàn toàn bằng thủ công nên năng suất và giá trị thu nhập đem lại không nhiều. Từ năm 2006, gia đình tôi đã mạnh dạn đầu tư mua sắm máy móc phục vụ cho việc dệt chiếu của gia đình như máy dệt, máy bìa và máy đánh dây. Từ khi sử dụng máy dệt chiếu, việc sản xuất được thực hiện theo dây chuyền, mỗi chiếc chiếu dệt bằng máy chỉ mất khoảng 20 phút, rút ngắn hàng chục lần so với dệt thủ công truyền thống. Hiện tại, gia đình tôi đang có 20 máy dệt chiếu. Trung bình một máy sử dụng 2 lao động, với công suất đạt khoảng 50 đôi chiếu/ngày, sau khi trừ các khoản chi phí, đem lại thu nhập 50 triệu đồng/tháng; tạo việc làm ổn định cho 40 lao động, với mức thu nhập từ 5 - 7 triệu đồng/người/tháng." - ông Thắng chia sẻ.

Toàn xã Quảng Ngọc hiện có 3.650 lao động tham gia nghề dệt chiếu, với thu nhập trung bình từ 5,5 đến 7,5 triệu đồng/người/tháng.

Theo Chi cục Phát triển nông thôn Thanh Hóa, toàn tỉnh hiện có 123 làng nghề và nghề truyền thống được công nhận, với 50 sản phẩm đạt chuẩn OCOP.

Dù đạt nhiều thành tựu, các làng nghề vẫn đối mặt với thách thức lớn như thiếu vốn đầu tư máy móc, hạn chế về kỹ năng công nghệ số và thiếu chiến lược marketing bài bản là những rào cản chính. Nhiều nghệ nhân lớn tuổi gặp khó khăn trong việc sử dụng các nền tảng số, trong khi chi phí quảng cáo online ngày càng cao. Ngoài ra, cạnh tranh với sản phẩm công nghiệp giá rẻ vẫn là bài toán chưa có lời giải triệt để.

Cùng với đó, sự phát triển của các sàn thương mại điện tử cùng thương thức mua hàng online cũng là chìa khoá mở ra cánh cửa mới cho lĩnh vực kinh doanh sản phẩm của làng nghề. Việc đẩy mạnh quảng bá trên các nền tảng số như Shopee, Lazada và TikTok đã giúp làng nghề mở rộng thị trường. Các cơ sở sản xuất nên tích cực livestream, giới thiệu quy trình rèn dao, kéo, tạo sự gần gũi với khách hàng, từ đó tăng lượng sản phẩm bán ra.

Sự hồi sinh của các làng nghề như Tất Tác và Quảng Ngọc là minh chứng cho sức sống bền bỉ của văn hóa truyền thống. Bằng cách kết hợp công nghệ, chuyển đổi số và tinh thần đổi mới, Thanh Hóa đang biến các làng nghề thành "cỗ máy kinh tế" bền vững, tạo việc làm cho hàng chục nghìn lao động và đưa sản phẩm, thương hiệu Việt vươn xa. Tuy nhiên, để duy trì đà tăng trưởng, cần có sự đồng hành lâu dài từ chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng. Tin rằng: Với những bước đi đúng đắn, các làng nghề truyền thống ở Thanh Hóa sẽ không chỉ bảo tồn nghề truyền thống mà còn trở thành niềm tự hào của đất nước trên thị trường toàn cầu.