Liên minh chiến lược “3 nhà” thúc đẩy công nghệ sinh học Việt Nam

Công nghệ sinh học đã được khẳng định là “hạ tầng tri thức” chiến lược, đóng vai trò then chốt trong việc mở ra không gian tăng trưởng mới và thực hiện mục tiêu phát triển bền vững đất nước theo tinh thần Nghị quyết số 36-NQ/TW và Nghị quyết số 57-NQ/TW.

Tuy nhiên, thông tin tại Hội thảo khoa học quốc gia “Chiến lược phát triển công nghệ sinh học giai đoạn 2026-2030, tầm nhìn đến năm 2045” tại TP.HCM, GS.TS Nguyễn Thị Thanh Mai, Phó Giám đốc Đại học Quốc gia TP.HCM, cho biết hiện, thị trường công nghệ sinh học Việt Nam mới khoảng 1,5 tỷ USD, chiếm chưa đến 0,1% toàn cầu. Trong khi đó, chỉ riêng khu vực châu Á, thị trường Trung Quốc gấp Việt Nam 100 lần, Nhật Bản khoảng 55 lần, Hàn Quốc là 28 lần và Ấn Độ khoảng 25 lần.

Lĩnh vực công nghệ sinh học Việt Nam chưa có kết quả đột phá trong nghiên cứu, chuyển giao và ứng dụng. Cùng với đó, nhân lực chuyên môn cao ở lĩnh vực này còn thiếu; hợp tác quốc tế, chuyên gia công nghệ và liên kết viện, trường - doanh nghiệp chưa hiệu quả, sản phẩm thương mại hóa hạn chế. Có nhiều điểm nghẽn đối với phát triển lĩnh vực này như thiếu cơ chế, chính sách đặc thù; đầu tư thấp, cơ chế tài chính chưa hợp lý; chính sách đãi ngộ cho nhân lực cũng chưa hấp dẫn; trang thiết bị, cơ sở hạ tầng chưa đáp ứng yêu cầu.

Hơn nữa, thị trường công nghệ sinh học toàn cầu đang bùng nổ, dự kiến đạt mức 1.800 tỷ USD vào năm 2025 và tăng trưởng gấp đôi trong vòng 5 năm tiếp theo, nhờ sự bứt phá của trí tuệ nhân tạo (AI) và công nghệ chỉnh sửa gene.

Các chuyên gia tại hội thảo khoa học này cùng chia sẻ nhận định rằng, giải pháp cần thiết tại Việt Nam là tiếp tục đẩy mạnh mô hình “hợp tác 3 nhà” (Nhà nước - Nhà khoa học - Doanh nghiệp) theo chuỗi giá trị hoàn chỉnh, từ nghiên cứu đến thương mại hóa.

Trong đó, vai trò của “Nhà khoa học”, gồm các trường đại học, các viện nghiên cứu chính là đầu tàu dẫn dắt nghiên cứu.

Trong đó, kỳ vọng Đại học Quốc gia TP.HCM tiếp tục phát huy vai trò trung tâm nghiên cứu liên ngành, dẫn dắt hợp tác “3 nhà” và phối hợp triển khai các chương trình khoa học - công nghệ có sản phẩm cụ thể, thị trường rõ ràng và tiêu chuẩn quốc tế.

Viện Sinh học (thuộc Viện Hàn lâm KHCN Việt Nam) đặt mục tiêu tăng cường gắn kết giữa Viện và các doanh nghiệp thông qua việc xây dựng cơ chế đặt hàng và hợp tác nghiên cứu dựa trên nhu cầu thực tiễn, phát triển các trung tâm ươm tạo công nghệ và hỗ trợ startup.

Còn doanh nghiệp phải là nhà đầu tư chiến lược đồng hành ngay từ khâu nghiên cứu và phát triển (R&D), thúc đẩy việc hình thành các doanh nghiệp conkhởi nguồn từ nghiên cứu (doanh nghiệp spin-off) và chung tay vào quá trình đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao.

Và vai trò của nhà nước chính là kiến tạo chính sách. PGS.TS Vũ Hải Quân, Thứ trưởng Thường trực Bộ Khoa học và Công nghệ, cho biết Bộ cam kết chủ động tháo gỡ vướng mắc về thể chế; đồng thời mong các tổ chức, doanh nghiệp chủ động nghiên cứu quy định pháp luật để cùng tìm giải pháp phù hợp.

Ông đề nghị các nhà khoa học và doanh nghiệp sớm đưa các đề xuất vào ứng dụng thực tiễn, bởi công nghệ sinh học chỉ phát huy hiệu quả khi gắn với nhu cầu của xã hội và nền kinh tế.

Ngoài ra, cần mở rộng hợp tác quốc tế, tham gia vào các mạng lưới nghiên cứu, chia sẻ dữ liệu sinh học và tiếp nhận công nghệ mới, đặc biệt với các đối tác quan trọng từ Pháp, Đức, Nhật Bản, Hàn Quốc, Hà Lan, và Mỹ.