Nâng cao khả năng thích ứng của doanh nghiệp để giảm rủi ro phòng vệ thương mại

Thời gian qua, cùng với sự phát triển của thương mại toàn cầu, các biện pháp phòng vệ thương mại (PVTM) ngày càng được các nước sử dụng nhiều hơn. Nhìn rộng ra, trong bối cảnh nhiều hiệp định thương mại tự do (FTA) Việt Nam tham gia và ký kết có hiệu lực, rủi ro bị điều tra PVTM cũng gia tăng theo. Các vụ việc phòng vệ thương mại của nước ngoài với hàng xuất khẩu Việt Nam đang gia tăng nhanh chóng. Trước giai đoạn 2005 chỉ có 52 vụ, nhưng từ 2005 đến nay, tổng cộng đã có 208 vụ việc liên quan phòng vệ thương mại được các nước khởi xướng, điều tra với hàng xuất khẩu Việt Nam.

Đặc biệt trong khoảng 2 năm trở lại đây, sản phẩm thép trên thị trường quốc tế thường xuyên là đối tượng của các vụ việc điều tra áp dụng biện pháp PVTM với mức thuế suất áp dụng rất cao.

Kinh nghiệm từ ngành thép

Gần đây nhất là vụ Mexico khởi xướng điều tra chống bán phá giá với thép mạ nhập khẩu từ Việt Nam từ tháng 10/2021 (với quãng thời gian điều tra khá dài, khoảng 10 tháng - tương đương 210 ngày). Đây là vụ kiện PVTM đầu tiên của Mexico nhằm vào hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam; cũng là vụ việc PVTM đầu tiên một nước thành viên Hiệp định đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) điều tra Việt Nam sau khi Hiệp định này có hiệu lực.

Hiệp hội Thép đã phối hợp cùng Cục phòng vệ Thương mại hướng dẫn cho doanh nghiệp chuẩn bị số liệu, sổ sách, tài liệu để trả lời, cung cấp thông tin đáp ứng yêu cầu của cơ quan điều tra Mexico.

Thuận lợi là Hiệp hội nhận được sự hỗ trợ hiệu quả của Cục Phòng vệ Thương mại nên doanh nghiệp thép đã tích lũy được kinh nghiệm trong xử lý vụ việc phòng vệ thương mại.

Khi Mexico khởi xướng điều tra, doanh nghiệp thép Việt Nam cũng không quá bất ngờ, vì Hiệp hội Thép và doanh nghiệp xuất khẩu thép đã được cảnh báo trước đó hơn 1 năm.

Sự cảnh báo dựa trên 2 dấu hiệu: Xuất khẩu thép Việt Nam sang Mexico tăng nhanh từ khi CPTPP có hiệu lực; và doanh nghiệp thép Mexico kiến nghị lên Chính phủ rằng thép Việt Nam có thể gây ảnh hưởng đến ngành sản xuất thép của Mexico.

Chia sẻ về những tiêu cực của vụ kiện tại tọa đàm “Rủi ro phòng vệ thương mại khi tham gia các FTA - Nhìn từ vụ việc Mexico điều tra chống bán phá giá với thép mạ nhập khẩu từ Việt Nam”, ông Nghiêm Xuân Đa, Chủ tịch Hiệp hội Thép Việt Nam cho rằng, những cuộc điều tra phòng vệ thương mại dẫn tới khả năng sản phẩm chịu áp thuế cao, hạn chế khả năng xuất khẩu và có tính “lây lan”. Ví dụ như khi Mexico điều tra có thể “gợi ý” các thị trường khác cũng điều tra mặt hàng thép mạ nước ta.

Nhưng ngược lại điểm tích cực là khi đối mặt với các biện pháp phòng vệ thương mại, doanh nghiệp có tinh thần chuẩn bị tốt hơn, có giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh, cải thiện công tác quản trị, thiết lập các chuỗi giá trị của mình để mở rộng không gian xuất khẩu nhằm phân tán rủi ro.

Còn theo bà Phạm Châu Giang, Phó Cục trưởng Cục PVTM - Bộ Công Thương, khó khăn nhất cho doanh nghiệp Việt Nam trong vụ kiện là rào cản ngôn ngữ. Trong bản thông tin họ gửi đi và bản trả lời câu hỏi của doanh nghiệp Việt Nam họ yêu cầu dùng tiếng Tây Ban Nha, đồng thời phải hợp pháp hóa bởi lãnh sự.

Nói về thuận lợi, bà Giang cho rằng, đây là vụ kiện thứ 19 của các nước đối với thép mạ Việt Nam, nên các doanh nghiệp đã làm quen với quy trình của một vụ kiện. Ngành thép luôn chủ động thu thập thông tin và chủ động hợp tác với cơ quan điều tra.

Biện pháp giảm thiểu rủi ro từ PVTM cho doanh nghiệp

Tuy nhiên, Hiệp hội Thép cũng khuyến cáo các doanh nghiệp mở rộng chuỗi giá trị; chú trọng sử dụng nguyên liệu trong nước, thực hiện đạo đức kinh doanh, công khai, minh bạch trong quản trị để hạn chế thấp nhất những cái cớ dẫn đến các cuộc điều tra.

Đánh giá về năng lực pháp lý của doanh nghiệp Việt Nam, Tiến sỹ Hoàng Ngọc Thuận thuộc Đại học Ngoại Thương cho rằng năng lực pháp lý của doanh nghiệp khi tham gia vào các vụ kiện rất quan trọng. Không nhiều doanh nghiệp Việt Nam có bộ phận pháp chế riêng, nhất là cán bộ am hiểu về phòng vệ thương mại bởi đây là một thực tế.

Bên cạnh đó, nguồn lực về tài chính cũng là vấn đề. Do vậy, để phát triển bền vững, doanh nghiệp cần phải có nguồn lực tài chính để ứng phó với các cuộc điều tra phòng vệ thương mại, và các rủi ro pháp lý khi tham gia vào thị trường mới.

Nguồn lực tài chính này dành cho thuê luật sư, công ty tư vấn nước ngoài. Ví dụ như vụ điều tra thép của Mexico, không chỉ sử dụng luật sư trong nước mà cần thuê đội ngũ tư vấn từ Mexico. Ngoài ra, hệ thống sổ sách phải rõ ràng, minh bạch, nhất là hệ thống sổ sách kế toán theo chuẩn mực quốc tế.

Đặc biệt doanh nghiệp cần chủ động thu thập thông tin, trước hết từ các nhà nhập khẩu về động thái của doanh nghiệp nước sở tại, khi có doanh nghiệp phàn nàn về khó khăn của ngành sản xuất trong nước, hoặc phàn nàn về hàng Việt Nam giá rẻ, chiếm lĩnh thị phần cao…

Hơn nữa, phải coi đây là tín hiệu khởi đầu có thể dẫn đến cuộc điều tra. Sau đó, doanh nghiệp cần thông tin đến Hiệp hội Thép Việt Nam và Cục Phòng vệ Thương mại. Qua đó, nhờ hệ thống Thương vụ nghiên cứu cụ thể về thị trường nhằm đưa ra nhận định khả năng dẫn đến cuộc điều tra.

Hiện nay, Bộ Công Thương đang duy trì hệ thống cảnh báo sớm các vụ việc phòng vệ thương mại. Khi nhận được thông tin cảnh báo, Cục Phòng vệ Thương mại sẽ liên hệ với hiệp hội ngành hàng, doanh nghiệp xuất khẩu lớn để trao đổi thông tin và thảo luận chiến lược ứng phó.

Với mục tiêu hỗ trợ doanh nghiệp chủ động ứng phó với các cuộc điều tra phòng vệ thương mại, Bộ Công Thương đề ra 5 trụ cột chính:

Một là, hoàn thiện khung khổ pháp lý để doanh nghiệp có thể sử dụng công cụ phòng vệ dễ dàng hơn trong bảo vệ sản xuất trong nước.

Hai là, nâng cao năng lực cho đội ngũ làm công tác phòng vệ thương mại ở các cơ quan quản lý nhà nước từ trung ương đến địa phương.

Ba là, tăng cường đào tạo cho các ngành hàng, với từng thị trường cụ thể.

Bốn là, tăng cường năng lực cho các trường đại học, viện nghiên cứu - nơi đào tạo đội ngũ luật sư, chuyên gia tư vấn pháp lý.

Năm là, tăng cường đối thoại với các đối tác kinh tế, thương mại lớn của Việt Nam, thường xuyên sử dụng biện pháp phòng vệ thương mại; cũng như những đối tác mà Việt Nam nhập khẩu nhiều, nhằm tăng cường vị thế của Việt Nam trong lĩnh vực phòng vệ thương mại.