Ngành mía đường đối mặt với nhiều khó khăn

Báo cáo mới nhất từ Hiệp hội Mía đường Việt Nam (VSSA) cho thấy một bức tranh đầy hứa hẹn về sản lượng trong vụ sản xuất 2024-2025, toàn ngành đã ép được hơn 12,4 triệu tấn mía và thu về gần 1,3 triệu tấn đường các loại. Đây là một con số ấn tượng, đánh dấu sự tăng trưởng vượt bậc so với vụ mùa năm trước, với sản lượng mía ép tăng hơn 110% và sản lượng đường tăng gần 120%. 

Đáng chú ý hơn, trong vòng 4 vụ liên tiếp đến nay, sản lượng mía ép đã tăng 166% và sản lượng đường tăng 161%. Sự phục hồi này được VSSA đánh giá là kết quả tích cực từ các biện pháp phòng vệ thương mại được áp dụng từ năm 2021.

Tuy nhiên, sản lượng tăng cao kéo theo nguy cơ dư thừa nguồn cung, kết hợp với giá đường trong nước giảm từ khoảng 19,300 đồng/kg đầu năm 2025 xuống còn 18,400-18,900 đồng/kg vào giữa năm... khiến nhiều doanh nghiệp mía đường sụt giảm lợi nhuận.

Cụ thể, đặc thù chu kỳ mùa vụ khiến đa số doanh nghiệp mía đường niêm yết chọn niên độ tài chính từ 01/07 năm trước đến 30/06 năm sau. Quý 4 niên độ 2024-2025 (tương ứng quý 2/2025) của Đường Kon Tum (KTS) chứng kiến lãi ròng lao dốc 82% xuống chưa đến 4 tỷ đồng, với doanh thu giảm 15% về dưới 101 tỷ đồng và biên lãi gộp co mạnh từ 25,3% xuống còn 16,8%. Công ty lý giải do cung vượt cầu trên thị trường nội địa, kết hợp hàng lậu khiến giá bán giảm lớn, sản lượng tiêu thụ suy giảm.

Mía đường Sơn La (SLS) lãi ròng 96,5 tỷ đồng, giảm 59%, dù biên lãi gộp vẫn dẫn đầu ngành nhưng chỉ còn 27,8% (giảm 14.6 điểm %), doanh thu sụt 33% xuống 371 tỷ đồng.

Nguồn thu tài chính gấp đôi không bù đắp nổi suy giảm từ hoạt động lõi, trong khi chi phí quản lý tăng đột biến gấp 240 lần cùng kỳ. SLS cho biết dư cung, cầu yếu và buôn lậu là nguyên nhân chính khiến giá bán sụt giảm.

Đường Quảng Ngãi (QNS) theo niên độ 01/01-31/12, mới đi hết nửa chặng đường năm nhưng cũng phản ánh rõ sức ép thị trường. Doanh thu mảng đường đạt dưới 1.690 tỷ đồng, giảm 23%, biên lãi gộp rơi từ mức 31,7% cùng kỳ xuống còn 23,1%. Sản lượng tiêu thụ giảm dù sản xuất tăng 16%, do sức cầu yếu và cạnh tranh từ đường lỏng cùng sản phẩm không rõ nguồn gốc. Lãi ròng nửa đầu năm sụt 23% xuống 938 tỷ đồng, lần đầu mất mốc ngàn tỷ đồng sau 2 năm.

Theo ông Nguyễn Văn Lộc, Chủ tịch VSSA, tháng 8/2025 và những tháng tiếp theo dự báo sẽ là thời điểm khó khăn nhất. Sức cầu thị trường suy yếu do người tiêu dùng chuyển hướng sang sử dụng siro ngô HFCS - một loại đường lỏng nhập khẩu. Đồng thời, thị trường đường trong nước bị đường nhập lậu chiếm lĩnh, đặc biệt là các loại đường không rõ nguồn gốc xuất xứ. Trong khi đó, nguồn cung đường vẫn dồi dào, bao gồm sản lượng kỷ lục của vụ mới 2024/25 và đường nhập khẩu theo hiệp định ATIGA từ các nước láng giềng như Lào, Campuchia, Myanmar.

Thực tế tại các chợ đầu mối cho thấy tình trạng này là đáng báo động. Đường cát được bày bán công khai với ba đặc điểm đáng lo ngại: không nhãn mác, không nguồn gốc xuất xứ và không hạn sử dụng. Đáng buồn hơn, tiểu thương còn công khai sang chiết đường lậu có nguồn gốc Thái Lan ngay tại chợ, phớt lờ các quy định pháp luật. Việc này cho thấy công tác kiểm tra và xử lý đường lậu tại kênh bán lẻ đang bị buông lỏng, tạo điều kiện cho hàng kém chất lượng, không rõ nguồn gốc tràn ngập thị trường.

Hậu quả của cuộc cạnh tranh không lành mạnh này đã hiển hiện rõ. Lượng đường tồn kho tại các nhà máy thuộc VSSA đã đạt mức kỷ lục vào ngày 31/7/2025, chiếm tới hơn 60% tổng sản lượng của niên vụ 2024-2025. Tình trạng này đã đẩy giá đường trong nước xuống thấp nhất so với các quốc gia sản xuất mía đường trong khu vực như Indonesia, Philippines và Trung Quốc.

Giá đường giảm sâu, thậm chí thấp hơn cả giá thành sản xuất, khiến các nhà máy phải đối mặt với áp lực tài chính cực lớn. Một số đơn vị đã phải bán đường dưới giá thành để có tiền thanh toán tiền mía cho nông dân, nhưng ngay cả việc đó cũng vô cùng khó khăn.

Dự báo trong tháng 9/2025, nguồn cung sẽ tiếp tục dồi dào từ vụ mùa mới, đường nhập lậu và đường nhập khẩu từ các nước ASEAN càng khiến tình hình thêm căng thẳng, khiến giá đường nội địa khó phục hồi bền vững giữa dư cung và cạnh tranh gay gắt.

Chủ tịch Hiệp hội Mía đường Việt Nam (VSSA) - ông Nguyễn Văn Lộc cảnh báo, nếu không kiểm soát nghiêm biên giới và xử lý tận gốc buôn lậu, mọi chính sách hỗ trợ và nỗ lực phục hồi ngành sẽ vô nghĩa, vì hàng lậu đánh trực tiếp vào thị trường, kéo giá xuống và giảm hiệu quả sản xuất.

Kiểm soát đường lậu là điều kiện tiên quyết để ngành ổn định. Để duy trì lợi nhuận, doanh nghiệp cần tối ưu chi phí, kiểm soát tồn kho và mở rộng đầu ra sang xuất khẩu hoặc sản phẩm sau đường.