Ngành tôm Việt trước cơ hội tăng doanh thu từ vỏ tôm

Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), Việt Nam thuộc Top 5 quốc gia sản xuất và xuất khẩu tôm lớn nhất thế giới, xuất khẩu sản phẩm tới hơn 100 thị trường với kim ngạch đạt khoảng 3,9 tỷ USD trong năm 2024. Song song với giá trị kinh tế từ thịt tôm thì lượng phụ phẩm khổng lồ từ phần đầu và vỏ tôm, bị bỏ phí hoặc xử lý thủ công, vừa gây lãng phí vừa tạo áp lực lớn lên môi trường.

Theo ước tính, phần đầu và vỏ chiếm khoảng 35-50% trọng lượng mỗi con tôm. Với sản lượng xuất khẩu tôm đáng kể, Việt Nam đã tạo ra khoảng 325.000 tấn phụ phẩm từ vỏ và đầu tôm trong năm 2019, và con số này được dự báo có thể đạt tới 450.000 tấn vào năm 2025.

Vỏ và đầu tôm có chứa chất chitosan - một chất có khả năng kháng khuẩn, phân hủy sinh học và hoàn toàn thân thiện với môi trường. Không còn đơn thuần là nguyên liệu cho những tô canh chua đậm đà của bữa cơm quê, vỏ tôm ngày nay đang từng bước khẳng định vị thế trong hành trình cứu lấy sức khỏe con người và cả hành tinh.

Chitosan được chiết xuất từ chitin - thành phần chính trong vỏ tôm, cua, ghẹ - và trải qua quá trình xử lý bằng kiềm để trở thành hợp chất có giá trị ứng dụng cao. Với đặc tính linh hoạt và an toàn, chitosan đang được sử dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực, từ y học, mỹ phẩm, thực phẩm chức năng, đến nông nghiệp và xử lý môi trường.

Trên thị trường hiện nay, chitosan dạng bột được bán với giá khoảng 1.100.000 đồng/kg, trong khi các loại chitosan dành cho nông nghiệp có mức giá dao động từ 75.000 đến 660.000 đồng/kg tùy theo độ tinh khiết và mục đích sử dụng. 

Dù có giá trị cao, nhưng thực tế, mảng phụ phẩm này vẫn chưa thu hút được sự quan tâm đúng mức từ các doanh nghiệp lớn trong nước. Nguyên nhân bởi việc chiết xuất chitosan không đơn giản. Quá trình này cần sử dụng axit để trung hòa và xử lý hóa chất, nếu thực hiện sai cách sẽ gây ô nhiễm môi trường. Do đó, việc chiết xuất chitosan từ phế phẩm của tôm cần phải có công nghệ xử lý bài bản, nếu không sẽ đối mặt nguy cơ ‘lợi một, hại mười’. 

Bên cạnh đó, chưa có chính sách khuyến khích mạnh mẽ hoặc sự liên kết chặt chẽ giữa các khâu trong chuỗi giá trị: từ nuôi trồng - chế biến - tận dụng phụ phẩm.

Trong khi đó, nhiều nước như Nhật Bản, Mỹ, Hàn Quốc đã coi chitosan là sản phẩm chiến lược trong phát triển công nghiệp sinh học, với quy mô sản xuất lớn và công nghệ tiên tiến.

Với tiềm năng phụ phẩm từ tôm lớn, ngành tôm Việt Nam đang đứng trước một cơ hội tăng doanh thu cho doanh nghiệp, nâng cao giá trị xuất khẩu nếu tận dụng tốt nguồn “rác thải” này như một nguồn nguyên liệu sinh học quý giá, từ đó góp phần xây dựng nền kinh tế xanh, giảm rác thải nhựa và hóa chất độc hại trong sản xuất.

Theo chuyên gia kinh tế Nguyễn Thu Hà, muốn hiện thực hóa mục tiêu này, Việt Nam cần chú trọng đầu tư nghiên cứu và chuyển giao công nghệ sản xuất chitosan tiên tiến; xây dựng chuỗi liên kết giữa nông dân, doanh nghiệp chế biến và đơn vị sản xuất phụ phẩm; có chính sách ưu đãi, hỗ trợ tài chính cho doanh nghiệp đầu tư công nghệ sinh học.