Ngay cả Biden cũng không thể cải thiện được mối quan hệ căng thẳng Mỹ-Trung

Ít ai có thể nghĩ rằng mối quan hệ Mỹ-Trung được đánh dấu bằng sự ổn định tương đối trong nửa thế kỷ sẽ bị cắt đứt chỉ trong 4 năm – kể từ khi Donald Trump lên nắm chính quyền.

Chuyến công du đặc biệt của Tổng thống Mỹ Donald Trump tới Tử Cấm Thành vào tháng 11/2017 giờ đây giống như một sự kiện đã xảy ra trong thời đại đã qua, do mối quan hệ song phương kể từ đó có nhiều xáo trộn.

Sự thay đổi trong chính sách đối với Trung Quốc của Mỹ không nghi ngờ gì là một trong những "di sản chính" trong chính sách đối ngoại của chính quyền Trump, cùng với một tiến trình hòa bình mới ở Trung Đông.

Khi con gái của Trump là Ivanka nói tại Hội nghị quốc gia của đảng Cộng hòa rằng, "Washington đã không thay đổi Donald Trump, Donald Trump đã thay đổi Washington". Điều này chắc chắn sẽ bao gồm cả việc thay đổi chính sách đối với Trung Quốc.

Từ đối tác chiến lược đến đối tác cạnh tranh

Mặc dù sự trỗi dậy của Trung Quốc từng là mối quan tâm của chính quyền Bush và Obama trước đây, nhưng chính quyền Trump đã biến toàn bộ câu chuyện về Trung Quốc từ đối tác chiến lược thành "đối thủ cạnh tranh chiến lược".

Trong báo cáo Chiến lược Quốc phòng quốc gia được công bố chỉ một tháng sau chuyến thăm Trung Quốc năm 2017 của ông Trump, có nội dung: "Trung Quốc và Nga muốn định hình một thế giới đối lập với các giá trị và lợi ích của Hoa Kỳ. Trung Quốc tìm cách thay thế Hoa Kỳ ở khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương, mở rộng phạm vi hoạt động của mô hình kinh tế do nhà nước định hướng và sắp xếp lại khu vực có lợi cho mình".

Cách suy nghĩ mới này được coi là "chiến lược can dự" kéo dài hàng thập kỷ của Hoa Kỳ, được triển khai từ thời Tổng thống Richard Nixon vào đầu những năm 1970, là một thất bại.

Trước Trump, Mỹ đã tìm cách khuyến khích Trung Quốc phát triển thành một bên liên quan có trách nhiệm của trật tự quốc tế dựa trên luật pháp quốc tế. Nhưng chính quyền Trump tin rằng cam kết "thiện chí" như vậy đã được phá hủy bởi "chiến lược dài hạn toàn quốc" của Trung Quốc nhằm khẳng định sức mạnh của mình ở khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương.

Theo chính quyền Trump, điều này tập trung vào thương mại và công nghệ, sự ép buộc chính trị đối với các nền dân chủ kém mạnh hơn và sự tiến bộ của quân đội Trung Quốc trong khu vực.

Tuy nhiên, cách tiếp cận kiểu "búa tạ" đối với mối quan hệ Mỹ-Trung của chính quyền Trump thực sự "có vấn đề". Các chính sách của Trump đối với Trung Quốc, ít nhất là trên mặt trận thương mại, là đơn phương.

Thay vì tìm thấy điểm chung với các đồng minh, Washington đã tức giận và bỏ rơi các đồng minh của mình bằng cách viện dẫn các mức thuế trừng phạt - Canada - đàm phán lại các thỏa thuận thương mại có lợi cho Mỹ - Nhật Bản và Hàn Quốc - giảm các cam kết an ninh của họ với NATO.

Đồng thời, chính quyền Trump đã từ bỏ quyền lãnh đạo của Hoa Kỳ trong các thể chế toàn cầu đối phó với thương mại, biến đổi khí hậu và nhân quyền.

Kết quả là Mỹ đã đánh mất đồng minh khi họ cần họ nhất và tạo cho Trung Quốc một nền tảng mới trên trường quốc tế.

Những bất ổn trong chính sách của Trung Quốc

Chính sách về Trung Quốc của Trump đã bị sa lầy bởi các lợi ích cạnh tranh trong nội các của ông.

Theo cựu Cố vấn An ninh Quốc gia John Bolton, đội ngũ của Trump đã "bị chia rẽ nghiêm trọng" trong việc xử lý cuộc chiến thương mại chống lại Trung Quốc và chính sách rộng lớn hơn của Trung Quốc.

Nhiều tiếng nói trong nội các dao động từ những người ôn hòa với Trung Quốc như Thủ quỹ Steven Mnuchin và cố vấn cấp cao Jared Kushner đến những người hoài nghi như Đại diện Thương mại Mỹ Robert Lighthizer đến những người chống Trung Quốc cực đoan hơn như Bolton, Phó Tổng thống Mike Pence và Ngoại trưởng Mike Pompeo.

Khi Trump ngày càng thất vọng với việc một ông Tập ngoan cố từ chối "thỏa thuận" vào giữa năm 2019, tiếp theo là sự bùng nổ của đại dịch COVID-19, phe "diều hâu" trong chính quyền Trung Quốc đã giành được ưu thế.

Mặc dù điều này dẫn đến một cách tiếp cận chặt chẽ hơn để giải quyết các thách thức chiến lược do Trung Quốc đặt ra, nhưng kết quả là các cuộc đối đầu trực tiếp hơn với Bắc Kinh và căng thẳng gia tăng.

Năm vừa qua đã đánh dấu một điểm thấp trong quan hệ Mỹ-Trung với các hành động ăn miếng trả miếng trên một số mặt trận, bao gồm các lệnh trừng phạt của Mỹ đối với các công ty công nghệ Trung Quốc, đóng cửa các lãnh sự quán, hạn chế thị thực đối với nhà báo, sinh viên và học giả và những thách thức nghiêm trọng hơn đối với Yêu sách lãnh thổ của Trung Quốc trên Biển Đông và các chính sách của Bắc Kinh đối với Tân Cương, Hồng Kông và Đài Loan.

Bắc Kinh phần lớn đã sai lầm trong việc đối phó với một tổng thống Mỹ tài giỏi và khác với các chính quyền trước đây mà họ đã xử lý một cách dễ dàng.

Tuy nhiên, sẽ là sai lầm nếu chỉ đổ lỗi cho mối quan hệ đang xấu đi của Washington. Khi ông Tập củng cố quyền lực của mình, Trung Quốc đã mở rộng tình trạng giám sát chống lại các mối đe dọa được nhận thấy đối với Đảng Cộng sản, tham gia vào các tranh chấp lãnh thổ với Nhật Bản và các cuộc giao tranh biên giới với Ấn Độ, xung đột với Mỹ, Anh và những nước khác về luật an ninh quốc gia hà khắc ở Hong Kong, tập trận để cảnh báo Hoa Kỳ không ủng hộ Đài Loan… Danh sách cứ kéo dài. Và những điều này không hề đến từ việc bị Mỹ khiêu khích.

Trung Quốc không nên hy vọng

Điều bất thường là, chỉ từ những lời phàn nàn nhỏ nhặt của Trump về thương mại với Trung Quốc cuối cùng lại leo thang thành cái mà nhiều người gọi là "một cuộc Chiến tranh Lạnh mới".

Trump có thể không thành công trong việc thay đổi hoàn toàn Washington, nhưng chính quyền của ông ít nhất đã thay đổi quan điểm chiến lược và tường thuật công khai về Trung Quốc trong giới tinh hoa Mỹ.

Việc cứng rắn với Trung Quốc đã trở thành một nguồn lực hiếm hoi của sự đồng thuận lưỡng đảng trong bầu không khí chính trị phân cực.

Trên thực tế, ngay cả khi Trump thua cuộc bầu cử trước Joe Biden, một sự quay đầu cơ bản trong quan hệ Mỹ-Trung vẫn khó xảy ra. Cương lĩnh của đảng Dân chủ chứa đựng những lời chỉ trích gay gắt tương tự đối với Trung Quốc.

Biden cũng đã viết: Nếu Trung Quốc có con đường của mình, họ sẽ tiếp tục cướp công nghệ và tài sản trí tuệ của Hoa Kỳ và các công ty Mỹ. Tuy nhiên, Biden gợi ý rằng ông sẽ bỏ thuế quan để đảm bảo một thỏa thuận thương mại công bằng hơn với Trung Quốc. Và ông muốn xây dựng một mặt trận thống nhất gồm các đồng minh và đối tác của Hoa Kỳ để đối đầu với các hành vi lạm dụng và vi phạm nhân quyền của Trung Quốc.

Vì vậy, nếu Bắc Kinh hy vọng cuộc bầu cử sắp tới sẽ giải quyết vấn đề Trump của họ bằng cách đưa một người mới vào Nhà Trắng, thì họ không nên nín thở hy vọng. Mối quan hệ Mỹ-Trung đã được Trump thay đổi mạnh mẽ - và điều này sẽ không dễ dàng hoàn tác.