Nghệ An: Giải pháp nào cho “cơn khát” cát xây dựng?

Thực trạng đầy thách thức nêu trên cũng đồng thời đặt ra yêu cầu cấp bách cho các cấp ngành, chính quyền trong việc đưa ra những giải pháp tháo gỡ nếu như muốn tạo ra "cú hích" tăng trưởng đến từ các dự án cơ sở hạ tầng, nhất là trong giai đoạn "chạy nước rút" về đầu tư công những tháng cuối năm.

Bùng nổ cơ sở hạ tầng

Từ đầu năm 2025 đến nay, nền kinh tế Nghệ An liên tục ghi nhận bước chuyển mình khá tích cực với nhiều chỉ tiêu tăng cao, vượt kế hoạch đề ra. Qua 10 tháng năm 2025, thu ngân sách nhà nước trên địa bàn Nghệ An ước đạt 22.294 tỷ đồng.

Ngày 4/11, tại phiên họp thường kỳ tháng 10 của UBND tỉnh Nghệ An, Giám đốc Sở Tài chính Trịnh Thanh Hải cho biết, tổng thu ngân sách nhà nước 10 tháng đạt 22.294 tỷ đồng, bằng 125,8% dự toán, tăng 13,9% so với cùng kỳ. Trong đó, thu nội địa đạt 20.600 tỷ đồng (128,6% dự toán, tăng 14,1%), thu từ hoạt động xuất nhập khẩu 1.564 tỷ đồng (đạt 96% dự toán) và chi ngân sách địa phương 10 tháng ước thực hiện 39.788 tỷ đồng, đạt 94,8% dự toán.

Kinh tế - xã hội toàn tỉnh Nghệ An nhìn chung đạt kết quả tích cực, chỉ số sản xuất công nghiệp (IIP) tháng 10 tăng 18,42%, lũy kế 10 tháng tăng 16,44% so với cùng kỳ. Tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ ước đạt hơn 144,7 nghìn tỷ đồng, tăng 14,46%. Kim ngạch xuất khẩu đạt 3.688 triệu USD, bằng 92,2% kế hoạch năm, tăng 39,8% so với cùng kỳ. Về đầu tư công, tính đến ngày 20/10, toàn tỉnh đã giải ngân 4.730 tỷ đồng, đạt 43,41% kế hoạch, thấp hơn cùng kỳ năm trước.

Thu hút đầu tư vẫn ghi nhận kết quả khả quan qua 10 tháng, Nghệ An chấp thuận chủ trương đầu tư cho 63 dự án mới, điều chỉnh 168 lượt dự án, với tổng vốn cấp mới và tăng thêm 37.039 tỷ đồng. Trong đó, FDI đạt 977,2 triệu USD, bao gồm 19 dự án mới và 15 dự án điều chỉnh vốn.

Bên cạnh đó, hệ thống hạ tầng giao thông tỉnh cũng đang bước vào giai đoạn phát triển vượt bậc, bùng nổ chưa từng có với nhiều dự án chiến lược kết nối tỉnh với trong nước, quốc tế. Chưa kể, Nghệ An còn thu hút nhiều "ông lớn" địa ốc về đầu tư, xây dựng các dự án bất động sản, với hàng loạt khu đô thị, toà nhà cao ốc đã và đang bắt đầu thành hình, mọc lên san sát đầy sức sống, góp phần thay đổi diện mạo toàn tỉnh.

Giới phân tích đánh giá, sự bùng nổ cơ sở hạ tầng của Nghệ An thời gian qua phản ánh rõ nét sự nỗ lực của chính quyền trong mục tiêu phục hồi, khẳng định vị thế trung tâm tăng trưởng mới của vùng Bắc Trung Bộ. Những công trình không chỉ góp phần giảm áp lực giao thông, thúc đẩy nhu cầu sinh sống, mà còn hỗ trợ dòng chảy giao thương, du lịch, tạo đà cho nền kinh tế địa phương phát triển nhanh, mạnh và bền vững.

Mặc dù vậy, song hành với làn sóng khởi công, triển khai xây dựng hàng loạt dự án là những khó khăn, thách thức hiện hữu mà các cấp ngành, chính quyền và doanh nghiệp phải đối mặt; nhất là trong bối cảnh đòi hỏi các công trình phải tuân thủ mốc thời gian, tiến độ hoàn thành khối lượng công trình, phần việc nhằm đảm bảo mục tiêu tăng trưởng đề ra.

Trong đó, bài toán hết sức nan giải vẫn đến từ việc khan hiếm nguồn cung ứng vật liệu cát xây dựng, cộng thêm hoạt động khai thác gặp bế tắc, dẫn đến giá cả thị trường gia tăng. Thực trạng này không chỉ tác động sâu sắc đến các hoạt động xây dựng cơ sở hạ tầng trên địa bàn tỉnh, mà còn khiến cho nhiều chủ đầu tư, nhà thầu thi công cũng như đơn vị cung ứng hết sức trăn trở, loay hoay tìm giải pháp tháo gỡ.

Giải pháp nào cân bằng cung - cầu?

Từ đầu năm 2025 đến nay, Nghệ An chứng kiến hàng loạt dự án đầu tư cơ sở hạ tầng được khởi công và về cơ bản thì hầu hết các dự án đều cần nguồn vật liệu cát xây dựng. Tuy nhiên, qua ghi nhận thực tế cho thấy, nguồn cát khai thác cung cấp không đáp ứng đủ nhu cầu, nhiều bến thuỷ nội địa rơi vào tình cảnh hết cát, dẫn đến giá cả leo thang, đơn vị thi công công trình gặp khó khăn.

Còn qua góc nhìn đơn vị cung ứng, PV đã tiến hành khảo sát nhanh đối với một số doanh nghiệp khai thác cát trên địa bàn và họ đều có chung đánh giá: Thời gian qua, nhu cầu sử dụng cát để xây dựng rất lớn nhưng lượng cát cung cấp mới chỉ đáp ứng từ 20 - 25%, do vậy giá cả thị trường có phần tăng lên. Một trong những nguyên nhân chính đến từ việc mưa bão, lũ lụt kéo dài nên sản lượng khai thác chưa cung ứng đủ nhu cầu sử dụng.

Trong khi đó, thống kê ghi nhận, đối với nhu cầu cát xây dựng phục vụ nội tỉnh, hàng năm phải cần trên 4 triệu m3, chưa tính cát san lấp. Dự kiến giai đoạn 2025 - 2030, trung bình hàng năm Nghệ An cần khoảng 4 triệu m3, trong khi đó tổng công suất hiện đang được cấp phép chỉ xấp xỉ khoảng 2 triệu m3. Điều này tạo ra áp lực lớn cho người dân và doanh nghiệp trong việc thi công xây dựng công trình.

Nguồn cát tự nhiên khan hiếm đang ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ cũng như chất lượng của nhiều công trình xây dựng trong nước. Khai thác cát tự nhiên cực kỳ khó khăn, vận chuyển cát tự nhiên chịu nhiều chi phí khiến giá thành của các công trình xây dựng đang bị đội lên. Một số công trình hiện nay đang thiếu nghiêm trọng nguồn cung cát dẫn đến chậm, giãn tiến độ. Việc kéo dài thời gian thi công các công trình càng chi phí tăng cao, gây ảnh hưởng lớn đến sự phát triển kinh tế - xã hội.

"Để không làm mất cân đối giữa nguồn cung và nhu cầu sử dụng cát xây dựng, doanh nghiệp kiến nghị nâng trữ lượng lên bởi nhiều mỏ mới đi vào hoạt động nên trữ lượng cát còn rất nhiều. Nếu như nâng công suất thì cũng phải tăng trữ lượng nên đề xuất các cấp ngành, chính quyền cho nâng trữ lượng khai thác lên" - một số ý kiến đề xuất.

Liên quan đến nội dung này, đại diện Phòng Khoáng Sản, Sở Nông nghiệp và Môi trường Nghệ An thông tin, việc các doanh nghiệp có đề xuất nâng công suất và nâng trữ lượng liên quan trực tiếp đến tuổi thọ mỏ. Đây cũng là đề xuất hợp lý của doanh nghiệp. Vấn đề tuổi thọ mỏ sau khi nâng công suất, còn liên quan đến chỉ số hoàn bồi, mở rộng hoặc cho khai thác xuống chiều sâu.

"Chúng tôi sẽ tham mưu UBND tỉnh bổ sung trữ lượng để ổn định thời gian hoạt động, cũng như trữ lượng và đáp ứng sản lượng. Sau đó, sẽ có hướng dẫn cụ thể cho các đơn vị khai thác mỏ nhằm nâng cao tuổi thọ của mỏ cát sau khi nâng công suất" - vị đại diện này cho biết.

Ở góc nhìn toàn cảnh, tỉnh Nghệ An được đánh giá là một trong những địa phương có diện tích tự nhiên lớn nhất cả nước, bao gồm các địa hình từ đồng bằng ven biển, trung du và miền núi. Chính đặc điểm địa hình như vậy đã mang lại cho Nghệ An giàu tiềm năng về nguồn tài nguyên khoáng sản. 

Hiện nay, hoạt động đầu tư xây dựng hạ tầng trên địa bàn tỉnh đang phát triển nhanh đã tác động rất lớn đến nguồn cung vật liệu xây dựng, trong đó có cát. Các dự án xây dựng vẫn đang chủ yếu sử dụng nguồn cát tự nhiên khai thác từ các lòng sông, mỏ cát tự nhiên,… đã tác động không nhỏ đến môi trường sinh thái, gây sạt lở bờ sông kéo theo cả nạn "cát tặc" gây mất an ninh trật tự...

Trước thực trạng này, việc ứng dụng công nghệ mới sản xuất cát nghiền nhân tạo là giải pháp thay thế cát tự nhiên cũng được xem là nhu cầu cấp bách. Cát nhân tạo loại bỏ được nhiều tạp chất có hại, tránh gây hậu quả tiêu cực cho bê tông, nguyên liệu lại có thể dễ dàng được tận thu, chế biến từ quá trình lọc, rửa, phân ly tại các mỏ đá, sỏi, cuội sông hay rác phế thải xây dựng và khoáng sản. Cát nhân tạo có tính ứng dụng cao, sử dụng phù hợp cho tất cả các loại bê tông từ thông thường cho đến bê tông chất lượng cao; bê tông dự ứng lực; bê tông tự lèn; đầm lăn; UHPC, Asphalts…

Vật liệu cát được sản xuất theo dây chuyền có hình dạng tròn khối nhiều góc cạnh, giảm độ rỗng. Trong quá trình phối trộn cát nghiền làm bê tông sẽ giảm độ co ngót, giảm lượng nước nhưng tăng khả năng bơm và tăng độ kết dính, độ bền chịu lực. Dây chuyền đã đạt các tiêu chuẩn quốc tế như ASTM C-33 (Mỹ); JSA5004 (Nhật Bản); BS 882 (Anh) và tiêu chuẩn quốc gia TCVN 9205:2012 về cát nghiền cho bê tông và vữa xây dựng.

Từ giải pháp sản suất cát nghiền được dần thay thế, các cơ quan Nhà nước có thể làm cầu nối giữa các doanh nghiệp sản xuất và tiêu thụ cát nghiền thay thế cát tự nhiên. Các cơ quan quản lý cũng cần có nhiều cơ chế, chính sách thêm vào những danh mục xây dựng sử dụng vật liệu thay thế cát tự nhiên, trong đó có xây dựng những cơ chế danh mục tiêu chuẩn kỹ thuật để làm căn cứ ứng dụng trong thực tế, các cơ quan ban ngành có liên quan cũng cần xây dựng chính sách hỗ trợ các nhà đầu tư sản xuất cát nghiền và một số vật liệu khác thay thế cát tự nhiên.

Trước thực tiễn trên, trong công tác quản lý Nhà nước, chính quyền tỉnh Nghệ An đã và đang tập trung chỉ đạo các ngành, địa phương thực hiện nhiều giải pháp thiết thực, hiệu quả tháo gỡ cho người dân và doanh nghiệp; đồng thời tăng cường công tác kiểm tra, rà soát, xử lý vi phạm pháp luật trên lĩnh vực khai thác, vận chuyển cát. Hi vọng rằng, với sự quyết tâm cao, Nghệ An sẽ sớm xây dựng cơ sở hạ tầng một cách đồng bộ và hiện đại, tạo đà cho kinh tế bứt phá, vươn mình trong kỷ nguyên mới.