Nguyên nhân sâu xa khiến Trung Quốc chìm trong khủng hoảng điện: Các tỉnh 'chạy deadline' vì mục tiêu môi trường?

Cuộc khủng hoảng nguồn cung điện của Trung Quốc đang trở nên căng thẳng hơn trong tuần qua, khi hơn 1 nửa quốc gia này đang phải chịu tình trạng mất điện. Theo đó, đây là ví dụ điển hình nhất về việc kiểm soát lượng tiêu thụ điện của quốc gia này, đặc biệt là tác động đối với các hộ gia đình.

Việc cắt điện ở Trung Quốc thông thường chỉ giới hạn với các hoạt động sản xuất công nghiệp. Tuy nhiên, tần suất đã tăng lên kể từ nửa cuối năm ngoái hiện đang ảnh hưởng đến cả các hộ gia đình. Tổng cộng 16 trong số 31 khu vực cấp tỉnh của Trung Quốc đang hạn chế việc sử dụng điện để nỗ lực đáp ứng các mục tiêu phát thải mà Bắc Kinh đưa ra, sau khi không đạt được bước tiến nào vào đầu năm nay.

Tháng trước, Uỷ ban Cải cách và Phát triển Quốc gia (NDRC) đã chỉ trích mức độ tiêu thụ điện của 9 tỉnh - Quảng Đông, Giang Tô, Vân Nam, Phúc Kiến, Thiểm Tây, Quảng Tây, Ninh Hạ, Thanh Hải và Tân Cương. Các địa phương này đã sử dụng năng lượng nhiều hơn thay vì cắt giảm. Sau đó, 9 tỉnh này đã nỗ lực giảm tải bằng cách cắt điện trong khi tác động đến cuộc sống người dân vẫn chưa thực sự lớn.

Bà Meng Wei - phát ngôn viên của NDRC, cho biết: "Thêm 10 tỉnh không đạt được mục tiêu về tiến độ trong việc giảm lượng tiêu thụ năng lượng. Tình hình tiết kiệm năng lượng của quốc gia hiện rất căng thẳng."

1 năm trước, Chủ tịch Tập Cận Bình đã bất ngờ đưa ra cam kết rằng Trung Quốc sẽ đạt mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2060. Đầu năm nay, Bắc Kinh vạch ra lộ trình nhằm đẩy mạnh nỗ lực kiểm soát việc sử dụng năng lượng bằng cách cắt giảm mức tiêu hao năng lượng trên 1 đơn vị GDP với 3%.

Cory Combs - nhà phân tích của công ty tư vấn Trivium, nhận định: "Mục tiêu carbon kép của ông Tập về mặt chính trị là không thể thương lượng. Theo đó, đây là chất xúc tác cho tất cả các chính sách, bao gồm cả kiểm soát hoạt động sản xuất và tiêu thụ điện năng."

Ông nói thêm, việc hạn chế sử dụng năng lượng tại các địa phương trở nên gắt gao hơn trong thời gian gần đây là do áp lực đáp ứng các mục tiêu phát thải vào cuối năm. Đây vốn là một thời hạn khó đạt được, không như các mục tiêu trong nửa đầu năm nay vốn tạo điều kiện cho các tỉnh khắc phục những thiếu sót.

Hơn nữa, Bắc Kinh cũng đang nỗ lực nhiều hơn bằng cách thúc giục ác địa phương hạn chế những hoạt động tiêu hao nhiều năng lượng và các dự án có lượng phát thải cao.

Tuy nhiên, nhiều người lo ngại rằng việc hạn chế sử dụng năng lượng của các địa phương chỉ mang tính thời vụ và không công bằng đối với người sử dụng điện, đặc biệt là các hộ gia đình. Hôm Chủ nhật, tờ People’s Daily đã chỉ trích giới chức địa phương khi cắt điện đối với cả các khu dân cư để đạt mục tiêu hoạt động môi trường hàng năm. Họ không nên áp dụng cách tiếp cận "một biện pháp phù hợp với tất cả" để hạn chế sử dụng điện.

Cục Năng lượng tỉnh Chiết Giang cũng đồng tình với quan điểm trên. Trong khi đó, Liu Shijin - cựu phó chủ tịch Trung tâm Nghiên cứu Phát triển của Hội đồng Nhà nước Trung Quốc, cũng chỉ trích các tỉnh quá cứng nhắc trong việc thúc đẩy mục tiêu giảm phát thải, điều này sẽ ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế trong ngắn hạn.

Tuần trước, quận Jianghai của thành phố Giang Môn (Quảng Đông) cho biết việc cắt giảm điện là do nhu cầu tăng mạnh và thiếu hụt nguồn cung do tăng trưởng kinh tế, nhiệt độ trong tháng này cũng tăng cao.

Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cho rằng, việc cắt giảm không chỉ là kết quả của nỗ lực chống ô nhiễm môi trường của Trung Quốc mà còn là tình trạng thiếu than trầm trọng. Bằng chứng là giá nhiệt than đã tăng vọt.

Yunhe Hou - phó giáo sư của Khoa Kỹ thuật Điện và Điện tử thuộc Đại học Hong Kong, nhận định: "Khó có thể nói đâu là nguyên nhân chính, dù thiếu than hay vì mục tiêu trung hòa carbon. Song, tình trạng thiếu than hiện đang nghiêm trọng hơn so với trước đây."

Ông nói: "Đầu tiên, giá than đang ở mức quá cao. Thứ hai, chất lượng than của Trung Quốc lại quá thấp để tạo ra năng lượng. Ngoài ra, một số vùng đã bắt đầu tích trữ than cho mùa đông, càng làm trầm trọng thêm tình trạng thiếu than."

Trong cả năm nay, giá nguyên liệu thô đã có xu hướng tăng và đạt mức cao mới trong những tuần gần đây không chỉ do Trung Quốc mà các quốc gia khác đang dự trữ hàng tồn kho. Tháng trước, than tăng khoảng 40% từ khoảng 780 NDT (121 USD)/tấn vào giữa tháng 8 lên khoảng 1.100 NDT/tấn trong những tuần gần đây.

Trong khi đó, Trung Quốc cũng cấm nhập khẩu than từ Australia nhưng lại không mua than nhiệt. Tuần trước, nhận thấy tình trạng than nhiệt sản xuất trong nước thiếu hụt nghiêm trọng, Cơ quan Quản lý Năng lượng Quốc gia đã yêu cầu một số tỉnh phía Tây Bắc tăng sản lượng.

Combs cho hay: "Những lo ngại về an ninh năng lượng đang tiếp tục cho thấy vai trò quan trọng của than. Đặc biệt, NDRC đã ban hành nhiều biện pháp để xây dựng năng lực sản xuất than trong nước và tích trữ cho mùa đông, ngay cả khi mâu thuẫn với chính sách môi trường."

Tham khảo SCMP