Nhiệm vụ chiến lược đưa rơm rạ thành trụ cột chuyển đổi xanh trong ngành lúa gạo

Tại hội thảo “Chuỗi giá trị rơm rạ: Chính sách và cơ hội đầu tư” do Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), Hiệp hội Ngành hàng Lúa gạo Việt Nam (VIETRISA) và Viện Nghiên cứu lúa Quốc tế (IRRI) đồng tổ chức, nhóm chuyên gia của IRRI và Đại học Cần Thơ đã công bố kết quả nghiên cứu toàn diện đầu tiên về chuỗi giá trị rơm rạ tại ĐBSCL.

Kết quả nghiên cứu đã xác định được giá trị kinh tế của từng khâu trong chuỗi rơm rạ. Như cuộn rơm gia công hoặc ủ phân rơm có thể mang lại lợi nhuận trung bình 2.500 đồng/cuộn. Nếu thương lái mua - cuộn và bán rơm có thể đạt lợi nhuận 3.600 đồng/cuộn. Trường hợp thương lái mua và bán rơm cuộn sẵn, lợi nhuận tăng lên 4.800 đồng/cuộn.

Đặc biệt, nếu rơm được tận dụng để trồng nấm, trung bình với mỗi cuộn rơm nông dân có thể đạt lợi nhuận khoảng 37.500 đồng, lấy rơm trồng màu lợi nhuận là 34.200 đồng/cuộn và phục vụ chăn nuôi lợi nhuận khoảng 7.700 đồng/cuộn.

Các chuyên gia nhận định, nếu khai thác hiệu quả 4 hình thức: trồng nấm rơm kết hợp ủ, chăn nuôi và trồng màu, chuỗi giá trị rơm rạ tại ĐBSCL có thể đạt hơn 6.600 tỷ đồng/năm.

Tuy nhiên, chuỗi giá trị rơm rạ đang thiếu khung chính sách rõ ràng và cơ chế hỗ trợ. Khoảng trống lớn nằm ở việc rơm rạ vẫn bị xem là phế phụ phẩm, chưa được công nhận là tài nguyên sinh khối, thiếu tiêu chuẩn kỹ thuật quốc gia và hạ tầng logistics chuyên dụng.

Bên cạnh đó, hiện nay không có "sàn giao dịch" chính thức cho rơm mà chủ yếu theo kiểu “alo - thỏa thuận”, thiếu cơ chế hóa đơn/thuế và tín dụng ưu đãi. Vấn đề chính sách để giảm đốt rơm vẫn còn thiếu, chưa tích hợp vào cơ chế carbon với quy trình MRV rõ ràng. Mặt khác, hiện nay chuỗi giá trị rơm vẫn chưa có chuẩn an toàn lao động, thiếu thống kê chính thức và bộ chỉ số theo dõi cấp tỉnh.

Từ thực tiễn đó, ông Lê Đức Thịnh, Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và phát triển nông thôn (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) nêu 3 nhóm nhiệm vụ trọng tâm đưa rơm rạ trở thành một trụ cột chiến lược của chuyển đổi xanh trong ngành lúa gạo. Một là hoàn thiện thể chế và khung pháp lý để công nhận rơm rạ là tài nguyên sinh khối, không phải phế phụ phẩm, đồng thời ban hành các tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật về thu gom, bảo quản, vận chuyển, tái sử dụng…, tạo nền tảng pháp lý cho thị trường rơm rạ phát triển bền vững.

Hai là tổ chức lại chuỗi giá trị với vai trò trung tâm của HTX. HTX không chỉ cung cấp dịch vụ cơ giới hóa thu gom rơm rạ, tổ chức điểm tập kết mà còn là “cầu nối” liên kết với doanh nghiệp chế biến phân hữu cơ, biochar, viên nén sinh khối và các sản phẩm giá trị gia tăng khác, giúp hình thành nguồn cung ổn định và chia sẻ giá trị công bằng hơn với nông dân.

Ba là huy động mạnh mẽ các nguồn lực tài chính và tích hợp cơ chế carbon. “Phải huy động nguồn lực tài chính và tích hợp cơ chế carbon, tận dụng gói tín dụng chuỗi, cơ chế hỗ trợ liên kết theo Nghị định 98/NĐ-CP, các quỹ tín dụng và ODA, sớm xây dựng hệ thống đo đạc - báo cáo - thẩm định (MRV) cho rơm rạ, tích hợp vào cơ chế tín chỉ carbon, từ đó tạo động lực kinh tế rõ rệt cho người dân và doanh nghiệp tham gia mô hình bền vững”, ông Lê Đức Thịnh kiến nghị.