Nhiều nguyên nhân khiến tiến độ giải ngân vốn đầu tư công chưa cao

Hầu hết các bộ, cơ quan Trung ương và địa phương có tỷ lệ giải ngân đạt thấp, 41/50 bộ, ngành và 26/60 địa phương có tỷ lệ giải ngân đạt dưới 15%, đáng chú ý, có đến 17 bộ chưa giải ngân kế hoạch vốn.

Chỉ có 5 bộ và 10 địa phương có tỷ lệ giải ngân đạt trên 20% kế hoạch, trong đó, một số bộ, ngành, địa phương có tỷ lệ giải ngân cao như: Thái Bình (76,74%), Hà Nam (50,57%), Kiểm toán Nhà nước (46,89%); Hưng Yên (43,21%), Thanh Hóa (42,39%), Quảng Ninh (39,62%).

Tổng hợp từ Bộ Tài chính cho thấy, có một số nguyên nhân cơ bản làm cho tiến độ giải ngân vốn đầu tư công trong cả nước chưa cao. Đó là, công tác giải phóng mặt bằng, vướng mắc về quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất, đặc biệt là đất lúa, đất rừng phòng hộ, đất rừng đặc dụng, rừng tự nhiên; việc đo đạc, kiểm đếm và áp dụng mức đền bù…

Thứ nhất về công tác giải phóng mặt bằng, hiện có sự chênh lệch lớn giữa giá đất Nhà nước thu hồi với giá đền bù của nhà đầu tư theo cơ chế thỏa thuận, dẫn đến nhiều trường hợp có đất thuộc diện Nhà nước thu hồi yêu cầu bồi thường với giá cao hơn quy định và yêu cầu thỏa thuận. 

Thứ hai, công tác quản lý đất đai còn lỏng lẻo, đất công bị người dân chiếm, không thể xác định nguồn gốc đất đai của các thửa đất bị thu hồi. Quy trình thủ tục pháp lý của công tác thu hồi đất tại một số nơi chưa chặt chẽ, chưa công khai minh bạch đã dẫn đến khiếu nại, khiếu kiện. Trong khi đó, tại nhiều địa phương, do không nắm vững các quy định của pháp luật về công tác thu hồi đất nên chính quyền cấp cơ sở ngại va chạm với người dân. 

Thứ ba, về công tác đấu thầu hiện nay chủ yếu do các cơ quan thực thi, một số nơi còn chưa minh bạch trong tổ chức đấu thầu. Do đó, còn trường hợp lựa chọn nhà thầu không đủ năng lực, ảnh hưởng đến tiến độ thi công. Đáng chú ý, nhiều dự án trong quá trình thi công đã phát sinh vướng mắc do giá vật liệu xây dựng tăng cao so với thời điểm duyệt dự toán… 

Thư tư, theo báo cáo từ Bộ Tài chính, hiện các dự án ODA còn nhiều vướng mắc nhất nên tỷ lệ giải ngân của các dự án chưa cao. Đơn cử như việc chưa có khối lượng giải ngân. Tổng giá trị khối lượng hoàn thành của các dự án ODA được Kho bạc Nhà nước xác nhận chỉ đạt 1,7% dự toán, do nhiều dự án đang ở giai đoạn mời thầu, đấu thầu lại, phê duyệt hợp đồng, trình phê duyệt quy hoạch. 

Bên cạnh đó, một số dự án đã có khối lượng hoàn thành nhưng phải chờ các xác nhận, đối chiếu khối lượng 3 bên giữa chủ đầu tư, nhà thầu, tư vấn nên chưa thể chốt số liệu để kiểm soát chi và đề xuất giải ngân. 

Thứ năm, tác động của đại dịch COVID-19 đối với các dự án vốn nước ngoài vẫn còn kéo dài do nhiều hoạt động sử dụng vốn vay ODA và vay ưu đãi đều gắn với yếu tố nước ngoài từ khâu nhập máy móc, thiết bị cho đến huy động chuyên gia, nhân công, nhà thầu nước ngoài, tư vấn giám sát. Dịch bệnh COVID-19 dẫn đến việc thời gian nhận được ý kiến không phản đối của các nhà tài trợ kéo dài.

Để đẩy nhanh tiến độ thực hiện và giải ngân kế hoạch năm 2021 của các dự án, Bộ Tài chính kiến nghị các địa phương đẩy nhanh tiến độ lập, phối hợp với Bộ Kế hoạch và Đầu tư khẩn trương thẩm định, trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt quy hoạch tỉnh. Trên cơ sở đó xây dựng kế hoạch sử dụng đất cấp tỉnh, trình cấp có thẩm quyền phê duyệt theo quy định; khẩn trương lập, phê duyệt quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất cấp huyện, xã. 

Bộ Tài chính kiến nghị các bộ, cơ quan Trung ương và địa phương xây dựng và ban hành chương trình hành động đẩy nhanh tiến độ thực hiện và giải ngân vốn đầu tư công các dự án được giao quản lý; Đảm bảo công tác tổ chức bộ máy và năng lực quản lý của chủ đầu tư, chủ dự án; nâng cao năng lực của các ban quản lý dự án, đảm bảo triển khai thực hiện các dự án theo tiến độ cam kết; giảm thiểu tình trạng nhà thầu không đủ năng lực…