Nhìn lại 50 năm văn học Việt Nam viết về cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước

Tại hội thảo, đại diện Ban Tổ chức cho biết, Tạp chí Văn nghệ Quân đội đã nhận được 50 tham luận đóng góp cho Hội thảo, với nội dung tập trung vào 3 cụm chủ đề chính. Cụm chủ đề thứ nhất: Khẳng định thành tựu của văn học viết về cuộc kháng chiến chống Mỹ ngay trong lòng cuộc chiến. Đó là giai đoạn văn học được viết theo khuynh hướng sử thi, nhằm cổ vũ tinh thần chiến đấu, góp phần đắc lực vào thắng lợi của cuộc kháng chiến.

Cụm chủ đề thứ hai: Ghi nhận những cách tân, tìm tòi, sáng tạo của mảng văn học viết về cuộc kháng chiến chống Mỹ từ ngày thống nhất đất nước đến nay; tổng kết những bài học kinh nghiệm và đưa ra những đề xuất, gợi ý cho văn học tiếp tục viết về chiến tranh trong thời gian tới. Cụm chủ đề thứ ba: Đánh giá, khẳng định những tác giả, tác phẩm nổi bật, tiêu biểu của văn học viết về cuộc kháng chiến chống Mỹ trong cả hai giai đoạn trước và sau 1975.

Các tham luận tại Hội thảo đã mở ra đa dạng những ý kiến về hướng viết, hướng nghiên cứu; đa chiều những tranh luận phù hợp với đường lối văn hóa của Đảng và xu hướng đối thoại của thế giới hôm nay.

Trình bày báo cáo đề dẫn hội thảo, Tiến sĩ, nhà văn Phạm Duy Nghĩa - Phó Tổng Biên tập Tạp chí Văn nghệ Quân đội - cho biết: Tính chất tiên phong, sức mạnh chính nghĩa, biểu hiện tầm văn hóa nhân loại của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước đã đi vào lịch sử dân tộc và lịch sử thế giới. Nhà thơ Chế Lan Viên đã ví cuộc kháng chiến đó như ngọn lửa "Nghìn năm sau còn đủ sức soi đường". Ngọn lửa ấy sẽ sáng mãi không chỉ soi đường cho cách mạng Việt Nam vững bước tiến lên đài vinh quang sánh vai với cường quốc năm châu, mà còn soi đường cho các dân tộc bị áp bức trên thế giới đứng dậy đánh đuổi thực dân, đế quốc, tháo ách nô lệ, phụ thuộc, giành lấy quyền độc lập, tự do.

Là một "binh chủng" đặc biệt, văn học đã tiên phong đứng trên tuyến đầu chống Mỹ. Hàng trăm nhà văn, nhà thơ xung phong vào chiến trường vừa cầm súng vừa cầm bút cống hiến trọn vẹn tuổi xuân và tài năng văn chương cho Tổ quốc. Nhiều người trong số họ đã ngã xuống với tư thế một anh hùng. Văn học góp phần khích lệ, cổ vũ cả nước ta đoàn kết thành một khối "Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước/ Mà lòng phơi phới dậy tương lai" (Tố Hữu)...

Là một trong những nền văn học tiên phong chống chủ nghĩa đế quốc, văn học thời kì kháng chiến chống Mỹ đã phản ánh sinh động mâu thuẫn cơ bản của thời đại là xung đột giữa chính nghĩa và phi nghĩa, đúng như câu thơ của Tố Hữu: "Chúng muốn đốt ta thành tro bụi/ Ta hoá vàng nhân phẩm, lương tâm/ Chúng muốn ta bán mình ô nhục/ Ta làm sen thơm ngát giữa đầm".

Với đặc điểm bao trùm là khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn, văn học trong kháng chiến chống Mỹ đã thi vị hóa hình tượng con đường lịch sử mà dân tộc đã lựa chọn, đó là "Đường ra trận mùa này đẹp lắm" với "Những buổi vui sao, cả nước lên đường". Mặt trái của chiến tranh, với những đau thương, mất mát, bi kịch một thời né tránh, sẽ được bổ khuyết trong những tác phẩm hậu chiến sau này, với "Nỗi buồn chiến tranh" của Bảo Ninh, "Đất trắng" của Nguyễn Trọng Oánh, "Ăn mày dĩ vãng" của Chu Lai; "Không phải trò đùa" của Khuất Quang Thụy, "Đỉnh máu" của Nguyễn Bảo và nhiều tác phẩm khác của Xuân Đức, Xuân Thiều, Lê Văn Thảo, Trần Huy Quang...

Tiến sĩ, nhà văn Phạm Duy Nghĩa nhấn mạnh: Cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, diễn ra trong suốt 20 năm, là cuộc chiến tranh dài nhất trong lịch sử chống ngoại xâm của dân tộc Việt Nam... Như một quy luật tất yếu, cuộc kháng chiến vĩ đại của dân tộc ta đòi hỏi không ngừng được văn học nghệ thuật khai thác, đòi hỏi phải có những tác phẩm xứng tầm. Con người yêu nước là con người không được quên đi quá khứ của dân tộc mình. Một quá khứ đau thương nhưng cao cả, hào hùng phải luôn được làm sống lại trong mỗi con tim người Việt hôm nay và mai sau.

Đóng vai trò là nền tảng tinh thần của xã hội, ở bất cứ thời đại nào, quốc gia nào, văn hóa cũng là nguồn lực của sự phát triển. Cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước với những giá trị và bài học của nó, được phản ánh và lưu giữ trong văn học nghệ thuật, đã trở thành tài sản vô giá, là sức mạnh nội sinh, là điểm tựa để hôm nay con cháu Lạc Hồng đưa đất nước vươn mình cất cánh bay vào kỉ nguyên mới.

Thành tựu của văn học chống Mỹ là ghi lại được lịch sử dân tộc Việt ở một giai đoạn đặc biệt, khẳng định chủ nghĩa anh hùng cách mạng và chủ nghĩa nhân văn ở phương diện bảo vệ con người, bảo vệ lẽ phải, công lí và chính nghĩa. Tuy nhiên, ra đời trong hoàn cảnh đạn bom, lấy tuyên truyền, cổ vũ làm mục đích chính nên không tránh khỏi tính sơ lược, công thức, minh họa, một chiều. Khoảng trống ấy dần được lấp đầy, hạn chế ấy dần được khắc phục ở những tác phẩm ra đời sau năm 1975.

Phát biểu tại hội thảo, Đại tá, nhà văn Nguyễn Bình Phương - Tổng Biên tập Tạp chí Văn nghệ Quân đội - nhấn mạnh: Kháng chiến chống Mỹ cứu nước là một cuộc chiến vô cùng hào hùng và khốc liệt trong lịch sử chống ngoại xâm của dân tộc ta. Trong giai đoạn đó, văn học đã tham gia tích cực, ở nhiều giai đoạn là vũ khí vô cùng quan trọng. Những tác phẩm văn học ra đời đã động viên, khích lệ, cổ vũ chiến đấu, góp phần đắc lực vào thắng lợi của cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước...

Xuyên suốt hội thảo, các đại biểu, khách mời đã cùng thảo luận, đánh giá một cách công bằng và chân thực những giá trị, những thành tựu đã đạt được của văn học viết về cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Bên cạnh đó, tổng kết những bài học kinh nghiệm, chỉ ra những hạn chế, bất cập của mảng văn học về đề tài này trong hơn 50 năm qua. Nhiều ý kiến tham luận cũng đã chỉ ra những định hướng, khích lệ, nhằm cổ vũ các nhà văn tiếp tục viết về đề tài này với tất cả tài năng và tấm lòng nồng nàn yêu nước.