Nói thật: Đừng quá thần thánh AI, hơn 200.000 nhân viên công nghệ bị mất việc vừa qua không hoàn toàn do AI

Những tiêu đề báo chí về "AI thay thế lập trình viên" đã tràn ngập khắp mạng xã hội, tạo ra làn sóng hoảng loạn trong cộng đồng công nghệ. Tuy nhiên, khi đào sâu vào những con số thực tế đằng sau làn sóng sa thải hơn 200.000 nhân viên công nghệ trong hai năm qua, sự thật lại hoàn toàn khác với những gì mà các tiêu đề giật gân muốn chúng ta tin.

Theo dữ liệu từ Layoffs.fyi và TrueUp, khoảng 150.000 đến 152.000 nhân viên ngành công nghệ đã bị sa thải tại Mỹ trong năm 2024, tiếp theo là thêm 80.000 người trong nửa đầu năm 2025. Con số này thực sự đáng báo động, nhưng nguyên nhân thực sự lại không như những gì mà nhiều người nghĩ.

Báo cáo từ Final Round AI cho thấy rằng trong số hàng chục nghìn người mất việc, chỉ có khoảng 507 người mỗi ngày được ghi nhận là "thay thế bởi AI." Tuy con số này nghe có vẻ đáng kể, nhưng khi đặt trong bối cảnh tổng thể, nó chỉ chiếm một phần rất nhỏ trong làn sóng sa thải khổng lồ này.

Điều chỉnh lao động về mức hợp lý so với thị trường

Sự thật là phần lớn các cuộc sa thải này có nguồn gốc từ một nguyên nhân hoàn toàn khác - hậu quả của việc tuyển dụng quá mức trong giai đoạn đại dịch COVID-19. Từ 2020 đến 2022, các công ty công nghệ đã trải qua một giai đoạn tăng trưởng bùng nổ khi nhu cầu dịch vụ trực tuyến, thương mại điện tử và giải pháp làm việc từ xa tăng vọt.

Amazon là một ví dụ điển hình khi tăng từ khoảng 798.000 nhân viên năm 2019 lên hơn 1,6 triệu vào cuối 2021, gần như gấp đôi trong chỉ hai năm. Tương tự, Meta đã mở rộng từ 44.000 nhân viên năm 2019 lên hơn 87.000 vào năm 2022. Microsoft, Google, Apple và hàng loạt startup khác cũng đều tăng mạnh số lượng nhân sự để đáp ứng nhu cầu đột biến trong thời kỳ đại dịch.

Tuy nhiên, khi nền kinh tế mở cửa trở lại và cuộc sống bình thường hóa, nhu cầu cho các dịch vụ trực tuyến đã giảm đáng kể. Thêm vào đó, lạm phát gia tăng và lãi suất tăng cao đã buộc các công ty phải siết chặt chi phí. Kết quả là từ cuối 2022 đến nay, hàng loạt công ty đã phải điều chỉnh lực lượng lao động về mức hợp lý hơn.

AI viết code thì nhanh, nhưng phần lớn chưa hoàn thiện

Jensen Huang, CEO của NVIDIA, đã từng nhận xét một cách thẳng thắn rằng "AI có thể viết code, nhưng chưa thể hiểu con người - và phần lớn công việc phát triển phần mềm liên quan đến con người." Ông nhấn mạnh rằng việc phát triển phần mềm không chỉ đơn thuần là viết code, mà còn bao gồm việc hiểu bối cảnh kinh doanh, giao tiếp với khách hàng, và đảm bảo tính bảo mật.

Thực tế từ những người lập trình viên đang làm việc cũng cho thấy một bức tranh hoàn toàn khác. Một nhà phát triển đã chia sẻ kinh nghiệm khi sử dụng AI agent để tối ưu hóa một truy vấn cơ sở dữ liệu. Trong khi anh ta có thể tự sửa lỗi và cải thiện hiệu suất 45% chỉ trong 10 phút, việc sử dụng AI agent lại mất tới 3 tiếng để đạt được cùng một kết quả, còn tạo ra thêm nhiều vấn đề cần được sửa chữa thủ công.

Các báo cáo ngành cho thấy rằng mặc dù GitHub Copilot và các công cụ AI tương tự có thể tăng năng suất lên đến 55%, nhưng hơn 70% code được tạo ra bởi AI vẫn cần phải chỉnh sửa thủ công trước khi có thể sử dụng trong môi trường sản xuất thực tế. Điều này cho thấy AI hiện tại chỉ đóng vai trò như một công cụ hỗ trợ mạnh mẽ chứ chưa thể thay thế hoàn toàn con người.

Đặc biệt, công việc của lập trình viên không chỉ giới hạn ở việc viết code. Theo Stack Overflow Developer Survey 2024, hơn 60% thời gian của lập trình viên được dành cho các hoạt động khác như phân tích yêu cầu, thiết kế kiến trúc hệ thống, giao tiếp với khách hàng, đảm bảo bảo mật, tối ưu hiệu năng, và bảo trì hệ thống. Những công việc này đòi hỏi sự hiểu biết sâu sắc về domain knowledge và khả năng tương tác con người mà AI hiện tại vẫn chưa thể đáp ứng.

Chiến lược AI là hợp tác với con người, không phải để thay thế

Mặt khác, nhu cầu tuyển dụng trong ngành công nghệ vẫn đang tăng mạnh. US Bureau of Labor Statistics dự báo rằng việc làm trong lĩnh vực lập trình và phát triển phần mềm sẽ tăng 25% từ 2023 đến 2032, bất chấp sự xuất hiện của AI. Lý do chính là tốc độ số hóa và nhu cầu phát triển sản phẩm số vẫn tăng nhanh hơn khả năng tự động hóa hoàn toàn.

Một nhà nghiên cứu máy học đã đưa ra một so sánh thú vị khi hỏi liệu ai dám đi trên một chiếc máy bay có hệ thống lái tự động và điều khiển hoàn toàn được viết bởi AI. Ông nhấn mạnh rằng để AI có thể thay thế hoàn toàn lập trình viên, chúng ta cần một "bước đột phá về hệ lý luận cơ bản" tương tự như cách Thuyết tương đối của Einstein đã thay đổi vật lý học.

Điều đáng chú ý là khi các công ty như Microsoft thông báo sa thải hàng chục nghìn nhân viên với lý do "đẩy mạnh chiến lược AI," họ đồng thời cũng đăng ký hàng nghìn đơn xin visa H1B để tuyển dụng lao động từ châu Á với mức lương thấp hơn. Điều này cho thấy mục đích thực sự của nhiều cuộc sa thải là cắt giảm chi phí nhân sự chứ không phải do AI thực sự có thể thay thế được con người.

Các công cụ AI như GitHub Copilot, Cursor, và CodeWhisperer đều được định vị là "pair programmer" - nghĩa là đối tác lập trình, chứ không phải là "developer replacement" - người thay thế lập trình viên. Chúng giúp tăng tốc quá trình viết code và giảm thiểu một số lỗi cơ bản, nhưng con người vẫn giữ vai trò quyết định và đảm bảo chất lượng cuối cùng.

Sự thật là làn sóng sa thải trong ngành công nghệ chủ yếu phản ánh việc điều chỉnh sau giai đoạn tăng trưởng quá nhanh trong đại dịch, kết hợp với áp lực kinh tế từ lạm phát và lãi suất cao. AI, thay vì là mối đe dọa thay thế, đang trở thành một công cụ mạnh mẽ giúp lập trình viên làm việc hiệu quả hơn. Những ai biết tận dụng AI như một đối tác sẽ có lợi thế cạnh tranh lớn hơn so với những ai hoạt động hoàn toàn độc lập, dù là con người hay máy móc.

Vì vậy, thay vì lo lắng về việc bị AI thay thế, các lập trình viên nên tập trung vào việc học cách sử dụng AI như một công cụ hỗ trợ mạnh mẽ để nâng cao năng suất và chất lượng công việc của mình. Tương lai của ngành công nghệ không phải là cuộc chiến giữa con người và máy móc, mà là sự hợp tác giữa trí thông minh nhân tạo và con người để tạo ra những sản phẩm tốt hơn.