Phát triển công nghiệp môi trường thành ngành độc lập, bền vững

Trong bối cảnh chuyển đổi sang mô hình kinh tế xanh, tuần hoàn và phát triển bền vững, công nghiệp môi trường (CNMT) đang được xác định là một trong những ngành kinh tế trọng điểm. Với vai trò then chốt trong nâng cao năng lực tự chủ công nghệ, cải thiện năng suất và chất lượng tăng trưởng, CNMT được kỳ vọng trở thành động lực quan trọng để thu hút đầu tư, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và hỗ trợ giảm phát thải khí nhà kính, thích ứng với biến đổi khí hậu.

Phát triển công nghiệp môi trường thành ngành kinh tế trọng điểm

Theo dự thảo Chương trình phát triển ngành Công nghiệp môi trường đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050, mục tiêu tổng quát đặt ra là xây dựng ngành này trở thành một ngành kinh tế độc lập, có đóng góp đáng kể trong cơ cấu kinh tế quốc dân. CNMT không chỉ đáp ứng nhu cầu bảo vệ môi trường trong nước mà còn có khả năng tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu về công nghệ, thiết bị và sản phẩm môi trường.

Dự thảo nêu rõ, đến năm 2030, công nghệ, thiết bị và sản phẩm của ngành phải đáp ứng từ 60-80% nhu cầu trong nước trong các lĩnh vực xử lý nước thải, khí thải, chất thải rắn, chất thải nguy hại và đo lường môi trường. Tỷ lệ này sẽ nâng lên 80-90% vào năm 2035. Đồng thời, ngành sẽ từng bước hình thành thị trường hàng hóa môi trường trong nước, nâng cao năng lực xuất khẩu các thiết bị và sản phẩm có lợi thế cạnh tranh.

Đáng chú ý, một trong những định hướng lớn là lấy doanh nghiệp tư nhân làm trung tâm. Chương trình sẽ hỗ trợ doanh nghiệp thông qua cơ chế ưu đãi về tín dụng xanh, thuế, đầu tư; đồng thời thúc đẩy hình thành hệ sinh thái đổi mới sáng tạo trong ngành CNMT. Các giải pháp đồng bộ về thể chế, tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật, phát triển thị trường và hạ tầng dữ liệu cũng được chú trọng.

Bên cạnh đó, Chương trình nhấn mạnh vai trò của nghiên cứu khoa học, chuyển giao công nghệ và phát triển sản phẩm mới, đặc biệt là các công nghệ xử lý chất thải, tái chế, tiết kiệm năng lượng và sản xuất thông minh. Những sản phẩm ứng dụng công nghệ sinh học, cảm biến, điều khiển tự động, phần mềm quản trị thông minh sẽ được khuyến khích phát triển.

Song song với phát triển công nghệ, việc đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho CNMT cũng được xác định là giải pháp trọng tâm. Chương trình dự kiến xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về nhu cầu nhân lực, tổ chức đào tạo, tập huấn cho đội ngũ cán bộ quản lý nhà nước và doanh nghiệp, từng bước hình thành lực lượng chuyên gia có khả năng tiếp cận công nghệ và thị trường quốc tế.

Hoàn thiện thể chế, thúc đẩy vai trò doanh nghiệp 

Góp ý cho dự thảo tại cuộc họp với một số bộ, ngành về dự thảo Chương trình phát triển ngành Công nghiệp môi trường đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050 do Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà chủ trì, các đại biểu nhấn mạnh sự cần thiết phải xác định "đúng và trúng" các nhiệm vụ ưu tiên, đáp ứng yêu cầu thực tiễn phát triển ngành công nghiệp môi trường; tạo “sân chơi" cho doanh nghiệp, có chính sách ưu đãi thuế, đất đai, giá thuê để tạo động lực thực sự cho doanh nghiệp, hỗ trợ chuyển giao công nghệ, đầu tư sản xuất trong nước và nội địa hóa thiết bị; chỉ rõ bộ, ngành chủ trì, thời gian thực hiện, kết quả đầu ra bảo đảm khả thi, có trọng tâm trọng điểm.

Bên cạnh đó, có ý kiến cho rằng cần bổ sung các cơ chế, quy định nhằm huy động tổng hợp các nguồn lực chi sự nghiệp, đầu tư công, xã hội hóa, ODA, FDI.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Lê Công Thành đề xuất tham khảo kinh nghiệm quốc tế trong việc phát triển các khu công nghiệp chuyên ngành như tái chế, công nghệ nước, xử lý rác thải. Ông cũng nhấn mạnh sự cần thiết của việc bổ sung nhóm nhiệm vụ phát triển công nghiệp xử lý chất thải trong xây dựng, nông nghiệp và tái chế pin mặt trời.

Phó Thủ tướng nhấn mạnh, trước mắt, đến năm 2025, cần xác định rõ ngành công nghiệp môi trường, bao gồm cả lĩnh vực dịch vụ, phải trở thành ngành kinh tế quan trọng, đóng vai trò chiến lược trong bảo đảm độc lập, tự chủ và xử lý các thách thức môi trường của đất nước, tiến tới xuất khẩu công nghệ, sản phẩm và dịch vụ môi trường.

Chương trình cần phân chia nhiệm vụ rõ ràng giữa các cơ quan, xác định danh mục công nghệ ưu tiên phát triển giai đoạn 2025–2030 như: công nghệ điện rác, xử lý nước thải, vật liệu xây dựng tái chế, tái chế chất thải năng lượng tái tạo, hệ thống quan trắc môi trường, nhựa sinh học, vật liệu xanh. Mỗi nhóm công nghệ cần được phân loại theo mức độ: nhập khẩu có điều kiện, khuyến khích sản xuất trong nước, bắt buộc chuyển giao công nghệ.

Phó Thủ tướng cũng lưu ý vai trò chủ đạo của doanh nghiệp tư nhân trong phát triển CNMT. Tuy nhiên, với các lĩnh vực chi phí cao, rủi ro lớn hoặc chưa có doanh nghiệp tư nhân đủ năng lực, khu vực công cần đi trước mở đường. Các doanh nghiệp nhà nước trong lĩnh vực năng lượng, xây dựng, công nghiệp sẽ được giao thực hiện các dự án mẫu để làm cơ sở nhân rộng.

Ngoài ra, cần đẩy mạnh hợp tác công-tư trong nghiên cứu và sản xuất sản phẩm mới, trong đó nhà nước hỗ trợ vốn, hạ tầng và đào tạo nhân lực; doanh nghiệp triển khai thực tế, vận hành và thương mại hóa sản phẩm. Đồng thời, xây dựng các trung tâm công nghiệp môi trường cấp quốc gia, tập trung năng lực sản xuất, chuyển giao và đổi mới sáng tạo thay vì dàn trải, nhỏ lẻ và thiếu hiệu quả.