Tăng cường phòng, chống rửa tiền trong giao dịch tiền mã hóa tại Việt Nam

Rửa tiền là hành vi tội phạm được định nghĩa là việc hợp pháp hóa các tài sản do phạm tội mà có. Các báo cáo gần đây của các tổ chức uy tín toàn cầu chỉ ra nguy cơ rửa tiền đang có xu hướng tăng cao trong lĩnh vực tiền mã hóa, tài sản số, đồng thời đặt ra thách thức mới trên toàn cầu. Theo Quỹ tiền tệ Quốc tế (IMF), quy mô các hoạt động rửa tiền toàn cầu có thể lên tới 1.600 – 4.000 tỷ USD/năm, tương đương 2 - 5% tổng GDP toàn thế giới. Trong khi đó, các số liệu của Ngân hàng Thanh toán Quốc tế (BIS), quy mô của các hoạt động bất hợp pháp này còn có thể cao hơn, từ 2.000 - 5.000 tỷ USD/năm.

Theo Financial Times, các ngân hàng và các tổ chức tài chính khác đã bị phạt gần 5 tỷ USD vì vi phạm quy tắc AML và các biện pháp trừng phạt cũng như sai sót trong hệ thống xác thực danh tính khách hàng (KYC - Know Your Customer) vào năm 2022, nâng tổng số tiền phạt trong lĩnh vực này kể từ cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu 2008 lên gần 55 tỷ USD.

Về thị trường tiền mã hóa và tài sản số, theo CoinmarketCap, tổng vốn hoá thị trường tiền mã hoá đạt đỉnh là hơn 3.000 tỷ USD vào tháng 11/2021, khối lượng giao dịch 24h đỉnh điểm là 169,4 tỷ USD vào ngày 9/11/2021. Hiện tại, tổng vốn hóa thị trường này dao động quanh mốc 1.000 tỷ USD và khối lượng giao dịch 24h khoảng 31 tỷ USD.

Theo Chainalysis, công ty phân tích dữ liệu blockchain hàng đầu thế giới, các địa chỉ bất hợp pháp đã rửa gần 23,8 tỷ USD giá trị tiền mã hoá vào năm 2022, tăng 68% so với năm 2021. Còn tại Việt Nam, tiền mã hóa đang là lĩnh vực chưa có quy định pháp lý rõ ràng trong khi khối lượng giao dịch thực tế đứng thứ 15 thế giới và mức độ chấp nhận tiền mã hóa đứng đầu thế giới.

Xét theo địa chỉ truy cập mạng internet thì nền tảng được sử dụng nhiều nhất để giao dịch tiền mã hóa của người dùng ở Việt Nam là sản giao dịch Binance.com với gần 42 triệu lượt truy cập từ 1/10/2021 - 1/10/2022. Nền tảng đứng thứ hai là sàn giao dịch có tên là Exness.com, với 21,89 triệu lượt truy cập trong cùng khoảng thời gian.

Hiệp hội Blockchain Việt Nam nhấn mạnh, dù chưa ghi nhận các vụ việc rửa tiền mã hoá tại Việt Nam nhưng đã có một công dân Việt Nam bị Cục Điều tra liên bang Mỹ (FBI) phát lệnh truy nã. Đối với thị trường tiền mã hoá trong nước, tính đến tháng 12/2022, Việt Nam có hơn 200 dự án blockchain hoạt động.

Thống kê từ Statista, doanh thu từ các sàn giao dịch tiền mã hoá tại thị trường Việt Nam dự kiến đạt 109,4 triệu USD vào năm 2023, số lượng người dùng tiền mã hoá sẽ tăng thêm 12,37 triệu người vào năm 2027. Hơn nữa, Việt Nam đứng trong top 5 quốc gia có khối lượng giao dịch cao nhất trên sàn giao dịch Binance, theo báo cáo gần đây của Wall Street Journal.

Tại Việt Nam, ông Phan Đức Trung Phó Chủ tịch Hiệp hội Blockchain Việt Nam chỉ ra rằng, do chưa có khung pháp lý cụ thể, đồng thời do thiếu hụt về quy trình, nhân sự chất lượng cao về tiền mã hóa và tài sản số nên mặc dù Luật Phòng chống rửa tiền 2022 đã có hiệu lực từ ngày 1/3/2023 nhưng các tổ chức tín dụng, các cơ quan nhà nước còn lúng túng trong việc xử lý các hành vi có liên quan đến loại hình tài sản mới này.

Hiện nay, hệ thống pháp luật của Việt Nam chưa có quy định pháp lý điều chỉnh hoạt động phát hành, mua bán, trao đổi tiền ảo, tài sản ảo, cũng chưa quy định đơn vị chính thức quản lý việc phát hành và giao dịch tiền ảo, tài sản ảo. Theo đó các hoạt động trao đổi, mua bán tiền ảo trên các các sàn giao dịch tiền ảo hiện vẫn đang nằm ngoài sự điều chỉnh của pháp luật, chưa chịu sự quản lý của cơ quan chức năng nào.

Các chuyên gia cho rằng, vì chưa chịu sự quản lý của cơ quan nhà nước, tiền mã hóa lại có 3 tính chất khác biệt nên càng "hấp dẫn" tội phạm rửa tiền. Thứ nhất là tính ẩn danh. Nhiều ví blockchain cho phép người dùng khởi tạo tài khoản và bắt đầu giao dịch mà không cần xác minh danh tính. Thứ hai là thiếu quy định đồng bộ và thứ ba là tính chất giao dịch xuyên biên giới. Giao dịch diễn ra tức thì, 24/7 xuyên biên giới hấp dẫn tội phạm rửa tiền quốc tế.

Chia sẻ tại buổi Hội nghị, ông Nguyễn Quốc Hùng - Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Ngân hàng cho biết, Luật Phòng, chống rửa tiền được Quốc hội thông qua và có hiệu lực từ tháng 3/2023, ngay sau đó Chính phủ đã ban hành Nghị định 19/2023/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều của Luật Phòng, chống rửa tiền và Ngân hàng Nhà nước đã ban hành Thông tư số 09/2023/TT-NHNN hướng dẫn thực hiện một số điều của Luật Phòng, chống rửa tiền.

Ngoài ra, quá trình xây dựng luật, nghị định và thông tư, Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam luôn phối hợp chặt chẽ với đơn vị soạn thảo đặc biệt là Cục Phòng, chống rửa tiền (Ngân hàng Nhà nước) để tham gia góp ý, tổ chức hội thảo, toạ đàm với sự tham gia của các chuyên gia kinh tế trong nước và quốc tế. Hiện nay, các tổ chức tín dụng, các doanh nghiệp và cá nhân cũng quan tâm đến vấn đề phòng, chống rửa tiền.

Ông Hùng cũng cho hay, trong bối cảnh hội nhập ngày càng sâu rộng cùng với sự bùng nổ công nghệ thông tin, bên cạnh những thành tựu đạt được Việt Nam phải đối diện với nhiều hình thức, phương thức, thủ đoạn của tội phạm để thực hiện hành vi rửa tiền ngày càng tinh vi, phức tạp. Nhất là đối với lĩnh vực tiền kỹ thuật số, tiền ảo (tiền mã hoá) nơi mà hành lang pháp lý chưa hoàn thiện đầy đủ, những năm gần đây, tiền mã hoá được sử dụng để thanh toán song không loại trừ có cả hành vi rửa tiền thông qua giao dịch loại tiền này.

Theo Hiệp hội Blockchain Việt Nam, các quy định về phòng, chống rửa tiền (AML) trong lĩnh vực tiền mã hóa đang một trong những nhiệm vụ cấp bách đối với các cơ quan quản lý trên toàn thế giới. Nhằm tăng cường hiệu quả của các hoạt động phòng, chống rửa tiền thông qua tiền mã hóa nói riêng và tài sản số nói chung, Hiệp hội Blockchain Việt Nam khuyến nghị các định chế tài chính cần thực hiện 3 nhiệm vụ: nhận diện giao dịch tài sản số, xây dựng quy trình và chuẩn bị tốt nhân sự.