Thanh Hóa: Cần tháo gỡ điểm nghẽn trong giải ngân vốn đầu tư công

Với quyết tâm hoàn thành 100% kế hoạch vốn năm 2025, Thanh Hóa đang triển khai đồng bộ các giải pháp thúc đẩy giải ngân vốn đầu tư công. Tiếp tục cụ thể hóa tinh thần Nghị quyết 66.4 của Chính phủ về tháo gỡ khó khăn trong khai thác vật liệu xây dựng, đồng thời đang chỉ đạo quyết liệt các ngành, các địa phương tập trung khơi thông nguồn cung vật liệu đất, đá, cát và đẩy nhanh công tác giải phóng mặt bằng cho các dự án trọng điểm, coi đây là nhiệm vụ chính trị đặc biệt của quý IV/2025.

Nguyên nhân dẫn đến tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư công năm 2025 (bao gồm cả vốn năm 2024 kéo dài sang năm 2025), lũy kế giá trị giải ngân đến hết tháng 9/2025 đạt 8.028 tỷ đồng, bằng 49,5 % kế hoạch vốn.

Trong đó, nguyên nhân dẫn đến tỷ lệ giải ngân thấp được xác định là sau hơn 3 tháng chính quyền địa phương 2 cấp đi vào hoạt động đã phát sinh một số tồn tại, hạn chế ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ giải ngân vốn đầu tư công của các dự án do cấp xã, phường (sau sắp xếp) quản lý. Nhiều xã, phường thiếu cán bộ có chuyên môn, nghiệp vụ về đất đai, tài chính, xây dựng...; một số cán bộ, công chức chưa thích ứng với cơ chế vận hành của chính quyền hai cấp, năng lực chuyên môn còn hạn chế. Khối lượng công việc quá lớn so với số lượng nhân sự, trong đó có cả việc phân công nhiệm vụ chưa rõ ràng...

Trưởng phòng kinh tế, hạ tầng và đô thị phường Sầm Sơn ông Mai Thành Đồng cho biết, việc triển khai các dự án đầu tư công và giải phóng mặt bằng tại phường Sầm Sơn đang gặp nhiều khó khăn, vướng mắc. Tình trạng chậm trễ giải ngân vốn, đất đai nằm "treo", cùng với sự thiếu hụt trầm trọng cán bộ có chuyên môn sâu và lúng túng trong xác định chủ đầu tư đang là những rào cản lớn, ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

Ví như nguồn vốn ngân sách tỉnh, phường Sầm Sơn có tổng kế hoạch vốn 134.738 triệu đồng, nhưng đến nay, số vốn đã giải ngân chỉ đạt 44,6%, tương đương 60.073 triệu đồng. Còn lại 74.665 triệu đồng (chiếm hơn một nửa trong vốn) vẫn chưa được giải ngân do vướng mắc về cơ chế quản lý.

Cùng với đó, nguồn vốn ngân sách phường, dù đã có kế hoạch đầu tư năm 2025 với 239 dự án (226 dự án chuyển tiếp), tổng vốn 195,179 triệu đồng, nhưng đến nay vẫn chưa thể giải ngân được. Nguyên nhân chính là do thiếu nhân lực có chuyên môn sâu, dẫn đến nguy cơ không hoàn thành kế hoạch giải ngân trong năm 2025.

Giải ngân còn nhiều rào cản, vướng mắc

Dự án đường nối cao tốc Bắc Nam, Quốc lộ 1A đi cảng Nghi Sơn có tổng mức đầu tư 1.345 tỷ đồng, khởi công đầu năm 2025. Năm 2025 dự án được giao kế hoach vốn hơn 803 tỷ đồng, trong đó phần vốn xây lắp và chi phí khác hơn 484,6 tỷ đồng, bằng 16,2% kế hoạch bố trí vốn. Cùng với đó, phần vốn giao cho công tác GPMB là 318,6 tỷ đồng (được chuyển giao từ ngày 1/7/2025) cũng mới giải ngân được 16,6 tỷ đồng.

Lý giải về vấn đề này, Ban Quản lý dự án Khu kinh tế Nghi Sơn và các Khu công nghiệp cho biết: Dự án hiện đang gặp nhiều khó khăn, đặc biệt là tình trạng thiếu nguyên vật liệu và vướng mắc công tác GPMB. Hiện khối lượng gói thầu do Công ty TNHH Hoàng Tuấn thi công cũng đang rất châm do thiếu vật liệu và cả vướng mắc về mặt bằng. Đến thời điểm này, vẫn còn 1,86 ha với 150 hộ dân thuộc phường Tân Dân chưa bàn giao đất cho dự án do chưa đồng thuận với đơn giá bồi thường.

Dự án xây dựng hạ tầng kỹ thuật khu tái định cư di dân xã Hải Hà cũng đang "kẹt" ở khâu GPMB, giải ngân ì ạch. Đặc biệt, tại khu B (thuộc phường Đào Duy Từ), mặt bằng vẫn chưa được bàn giao cho đơn vị thi công, khiến các hạng mục chính không thể mở rộng thi công. Năm 2025, dự án được bố trí vốn hơn 547 tỷ đồng nhưng đến nay giải ngân được gần 42,6 tỷ đồng, tương đương 7,8%.

Đáng chú ý, nhiều dự án lớn của các chủ đầu tư khác dự kiến về đích trong năm nay cũng bị chậm do thiếu vật liệu, tiêu biểu như Tuyến đường bộ ven biển đoạn Nga Sơn - Hoằng Hóa. Nguồn cát, đất đắp không ổn định khiến nhà thầu như "người đu trên dây", ngắt quãng trong thi công, kéo theo chi phí tăng vọt và nguy cơ trễ tiến độ các mốc hợp đồng.

Về cơ bản, nguyên nhân cốt lõi dẫn đến tình trạng chậm trễ này nằm ở thiếu hụt nghiêm trọng về nhân sự. Các phòng ban chuyên môn tại các phường như phòng Kinh tế - Hạ tầng và Đô thị, phòng Văn hóa - Xã hội có số lượng cán bộ chuyên môn chưa tương xứng, đặc biệt ở các lĩnh vực liên quan trực tiếp đến đầu tư công, GPMB, xây dựng, đất đai, giao thông, môi trường, nông nghiệp, trắc địa...

Ông Lê Đức Thảo, Trưởng phòng Kinh tế - Hạ tầng phường Đông Sơn, cho biết trong năm 2025, Đông Sơn có hơn 300 dự án sử dụng vốn đầu tư công. Sau 3 tháng, kể từ khi chính quyền hai cấp đi vào hoạt động, rất nhiều dự án đến nay vẫn chưa thể giải ngân nguồn vốn.

Lý giải về những bất cập trên, ông Thảo cho rằng: Để giải ngân được vốn thì dự án phải được triển khai, phải xác định được đơn vị chủ đầu tư và đơn vị quản lý dự án. Tuy nhiên, hiện nay các quy định của UBND tỉnh vẫn chưa rõ ràng về nhiệm vụ và trách nhiệm cụ thể. Việc giao trực tiếp cho các phòng ban chuyên môn thuộc UBND phường, xã mà trực tiếp là phòng Kinh tế - Hạ tầng và Đô thị làm chủ đầu tư đang tiềm ẩn nguy cơ quá tải công việc...

Cùng với đó, công tác GPMB nảy sinh nhiều phức tạp với các nguyên nhân: Khó xác định nguồn gốc đất ở, di dời công trình kỹ thuật. Đặc biệt, sau khi Luật Đất đai 2024 có hiệu lực (từ 1/8/2024) không còn quy định hỗ trợ 50% giá đất ở đối với phần vườn, ao trong cùng một thửa, dẫn tới người dân so sánh giữa các thời điểm bồi thường đối với các dự án chuyển tiếp; trong khi đó, nhiều xã, phường chưa kịp ban hành cơ chế áp dụng, khiến việc thu hồi các thửa đất có vườn, ao liền kề bị đình trệ.

Những giải pháp khơi thông vốn đầu tư công

Mặc dù Thanh Hóa hiện trong nhóm 22 địa phương có tỷ lệ giải ngân cao hơn mức bình quân cả nước, nhờ phân bổ vốn sớm, lập tiến độ chi tiết tới từng dự án, đồng thời áp dụng chế tài với nhà thầu chậm trễ và điều chuyển vốn linh hoạt, nhưng khối lượng còn phải giải ngân hơn 8.000 tỷ đồng trong 3 tháng cuối năm là áp lực rất lớn, đòi hỏi vừa tháo gỡ ngay "điểm nghẽn" vật liệu, mặt bằng, vừa duy trì kỷ luật tiến độ ở mức cao, coi từng tuần, từng tháng là mốc kiểm soát bắt buộc để bảo đảm về đích bền vững.

Mặt khác, để tăng tốc những tháng cuối năm, ban phân công đầu mối phụ trách từng dự án, rà soát, phân loại, báo cáo vướng mắc GPMB đến từng xã, phường để phối hợp tháo gỡ tại chỗ; ưu tiên các dự án trọng điềm như Dự án Phát triển các đô thị động lực - Tiểu dự án đô thị Tĩnh Gia, đường nối cao tốc Bắc Nam đến Quốc lộ 1A đi cảng Nghi Sơn.

Đồng thời đề xuất UBND tỉnh chỉ đạo các xã, phường khần trương hoàn tất GPMB, thống nhất cơ chế hỗ trợ đất vườn, ao liền kề; giao các sở, ngành cân đối, ổn định nguồn vật liệu phổ thông (cát, đất), kiểm soát giá, kịp thời tháo gỡ tình trạng khan hiếm cục bộ, tạo điều kiện cho nhà thầu có đủ vật liệu triển khai tăng tốc thi công, giải ngân vốn trong thời gian tới. Gắn trách nhiệm người đứng đầu với kết quả giải ngân từng dự án.

Những nguyên nhân trên được lãnh đạo Sở Tài chính Thanh Hóa chỉ ro, do công tác bồi thường, GPMB còn chậm, nhiều địa phương chưa kịp điều chỉnh chủ đầu tư sau khi vận hành mô hình chính quyền hai cấp; năng lực tổ chức thực hiện của mọt số ban QLDA còn hyếu; đặc biệt, nguồn vật liệu xây dựng khan hiếm do thủ tục cấp phép mỏ kéo dài, giá đất, cát, đá liên tục biến động, gây ảnh hưởng lớn đến tiến độ thi công.

Việc tháo gỡ kịp thời các rào cản về cơ chế và đặc biệt là nhân lực chuyên môn tại cấp xã, phường không chỉ giúp đảm bảo tiến độ, mà còn là yếu tố then chốt để giữ vững kỷ luật, tính minh bạch và hiệu quả trong sử dụng nguồn vốn đầu tư công.

Trên cơ sở đó Chủ tịch UBND tỉnh Thanh Hóa yêu cầu các sở ban, ngành, địa phương tiếp tục quán triệt tinh thần "90 ngày đêm nước rút", coi đây là đợt hành động trọng tâm của quý IV; phát huy tối đa tinh thần trách nhiệm, kỷ luật, kỷ cương hành chính, chủ động phối hợp tháo gỡ các điểm nghẽn về mặt bằng, thủ tục đầu tư và vật liệu thi công.