Tìm giải pháp đào tạo nghề cho lao động phi chính thức trong nền kinh tế số

Ngày 30/7, Báo Kinh tế & Đô thị cùng Tổ chức ActionAid Quốc tế tại Việt Nam, Quỹ Hỗ trợ chương trình, dự án An sinh Xã hội Việt Nam tổ chức tọa đàm chuyên đề "Đào tạo nghề cho lao động phi chính thức trong nền kinh tế số - Thực trạng và các cơ hội".

Theo thống kê của Bộ LĐTB&XH, hiện nay, khoảng 35,3% lao động phi chính thức làm nghề giản đơn, chiếm tỷ trọng cao nhất trong 9 nhóm có sự tham gia của thị trường lao động phi chính thức.

Báo cáo điều tra lao động việc làm năm 2020 của Tổng cục Thống kê cho thấy, số lao động nữ không có trình độ chuyên môn chiếm tới 49,4%, tập trung vào lao động nữ ở nông thôn, trong độ tuổi trung niên, phụ nữ dân tộc thiểu số. Tỷ lệ lao động nữ làm thuê các công việc trong hộ gia đình chiếm đến 94,7% tổng số lao động làm thuê.

Gần đây nhất, Bộ LDDTB&XH cho hay, tính chung 6 tháng năm 2004, lực lượng lao động từ 15 tuổi trở lên là 52,5 triệu người, tăng 196,6 nghìn người so với cùng kỳ năm trước; tỷ lệ tham gia lực lượng lao động là 68,5%; tỷ lệ lao động qua đào tạo có bằng cấp, chứng chỉ là 28%, tăng 1,4 điểm phần trăm, điều này cho thấy chất lượng nguồn lao động đang dần được nâng cao.

Trong 7 tháng năm 2024, tổng số lao động Việt Nam đi làm việc theo hợp đồng ở nước ngoài là 89.874 lao động, đạt 71,89% kế hoạch năm 2024.

Cơ cấu lao động tiếp tục chuyển dịch tích cực, lao động có việc làm trong khu vực nông, lâm nghiệp và thuỷ sản là 13,7 triệu người, chiếm 26,7% và giảm 112,8 nghìn người so với cùng kỳ năm trước. Số doanh nghiệp gia nhập thị trường đạt 119,6 nghìn doanh nghiệp, tăng 5,3% so với cùng kỳ năm 2023; cao hơn số doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường là 110,3 nghìn doanh nghiệp.

PGS.TS Nguyễn Thành Lợi – Tổng Biên tập Báo Kinh tế & Đô thị, Trưởng Ban tổ chức cho biết, Tọa đàm chuyên đề "Đào tạo nghề cho lao động phi chính thức trong nền kinh tế số - Thực trạng và các cơ hội" được tổ chức ở thời điểm Bộ LĐTB&XH đã xây dựng dự thảo Luật Việc làm (sửa đổi) và đang lấy ý kiến của các tổ chức và cá nhân góp ý, dự kiến trình Quốc hội cho ý kiến tại Kỳ họp thứ Tám vào tháng 10/2024.

"Công nghệ là cơ hội nhưng cũng là rào cản đối với người lao động, nhất là lao động trẻ khu vực phi chính thức chưa qua đào tạo hoặc mới được đào tạo kỹ năng nghề trình độ thấp. Những vấn đề mà người lao động khu vực phi chính thức đang gặp phải đã được Bộ LĐTB&XH là cơ quan soạn thảo dự thảo Luật Việc làm (sửa đổi) nhận ra và đã có một số nội dung sửa đổi lớn" – PGS.TS Nguyễn Thành Lợi nhấn mạnh.

Những năm gần đây, do tác động của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, các các loại hình kinh tế phi chính thức mới đã hình thành, như "kinh tế tuần hoàn", "kinh tế chia sẻ", "kinh tế tự do" dựa trên nền tảng trực tuyến. Đây là những hình thức việc làm mới dựa trên ứng dụng công nghệ và đang ngày càng phát triển, tạo ra số lượng lao động khu vực phi chính thức ngày càng lớn ở nước ta.

Bộ LĐTB&XH cũng cho rằng, cần nghiên cứu, xem xét quản lý lao động bằng "sổ lao động điện tử" gắn với Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư và các cơ sở khác... để có chính sách hỗ trợ, khuyến khích việc làm sáng tạo, trình độ cao như bảo hiểm, tài chính, YouTuber, Blogger đến các việc làm phổ thông như giao hàng, bán hàng trực tuyến,...

Ông Tạ Việt Anh - Chủ tịch Hội đồng quản lý Quỹ Hỗ trợ chương trình, dự án an sinh xã hội Việt Nam (AFV), cho biết: Đặc trưng của lao động phi chính thức là có trình độ chuyên môn thấp. Việc làm phi chính thức vốn được coi là những việc làm bấp bênh, thiếu tính ổn định, tuy nhiên nhiều lao động vẫn chấp nhận gắn bó với công việc này trong thời gian dài. Có tới 41,1% lao động phi chính thức đã làm công việc thiếu ổn định này từ 3 đến 9 năm và 39,1% làm từ 9 năm trở lên. Hạn chế về trình độ chuyên môn kỹ thuật có thể là nguyên nhân khiến lao động phi chính thức không thể chuyển đổi công việc của mình mặc dù thu nhập từ công việc đó đôi khi không đảm bảo điều kiện sống tối thiểu.

Điều đáng nói, khu vực lao động phi chính thức còn phải chịu sức ép gián tiếp từ cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, khi trong nền kinh số - thời kỳ mà Internet, công nghệ số, thiết bị thông minh, robot… được sử dụng rộng rãi trong các lĩnh vực thay thế, phục vụ, đáp ứng nhu cầu con người.

Bà Vũ Thị Thanh Liễu - Phó Giám đốc Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội thuộc Sở LĐTB&XH Hà Nội, là đơn vị được giao nhiệm vụ thực hiện chính sách bảo hiểm thất nghiệp cho người lao động, trong đó có đào tạo nghề ngắn hạn. Bà Thanh Liễu chia sẻ, số người hưởng chính sách bảo hiểm thất nghiệp đăng ký tham gia hỗ trợ học nghề chiếm tỷ lệ rất thấp. Từ năm 2010 đến nay, Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội đã tiếp nhận 690.256 người lao động nộp hồ sơ đề nghị hưởng trợ cấp thất nghiệp nhưng chỉ có 27.457 người đang kỹ tham gia hỗ trợ học nghề (chiếm 3,9%). Điều đáng mừng là những người lao động tham gia học nghề, đa số tìm được việc làm ở các DN, nhà hàng, khách sạn theo ngành nghề đã đăng ký; có những người tự khởi nghiệp.

Để thu hút và nâng cao chất lượng đào tạo nghề cho lao động phi chính thức ở khu vực làng nghề, Phó Chủ tịch Hiệp hội Làng nghề Việt Nam TS. Tôn Gia Hóa đề xuất nên có một chế độ đặc biệt trong công tác dạy nghề. Đồng thời, có quy định đặc thù đối với làng nghề truyền thống, không yêu cầu các nghệ nhân phải có bài giảng. Bởi trên thực tế, các nghệ nhân không có giáo trình mà truyền đạt, dạy bằng thực tế, truyền tay chỉ việc.

Ông Đào Trọng Độ Vụ trưởng Vụ Đào tạo thường xuyên thuộc Tổng cục Giáo dục nghề nghiệp, Bộ LĐTB&XHcho hay: Ngoài những chính sách đào tạo nghề đã có, tới đây, Bộ LĐTB&XH sẽ trình Chính phủ sửa đổi Quyết định số 46/2015/QĐ-TTg. Đồng thời Bộ LĐTB&XH trình Chính phủ ban hành các đề án như: Tăng cường đào tạo nghề nông thôn; Nâng tầm kỹ năng lao động Việt Nam; tăng cường ứng dụng CNTT cho lực lượng lao động. Từ đó, trang bị cho người lao động kỹ năng tìm kiếm việc làm; bồi dưỡng kỹ năng, giúp người lao động thích ứng nhanh nhất với sự thay đổi và nhu cầu của thị trường.

Ông Đào Trọng Độ cũng cho biết, năm 2024, Chính phủ đã đưa nội dung sửa đổi Quyết định số 46/2015/QĐ-TTg vào chương trình công tác, đang xin ý kiến các cơ quan liên quan nâng mức hỗ trợ, trao quyền cho các địa phương quyết định mức hỗ trợ cho các đối tượng và từng loại hình hỗ trợ.