Tơ sen Phùng Xá - Hương sắc từ tinh túy của đất trời

Hành trình đánh thức sợi tơ bên trong thân sen

Ở Phùng Xá, hoa sen đã gắn bó với đời sống người dân từ bao đời nay. Mỗi mùa sen đến rồi đi, khi cánh hoa rụng xuống, đài sen khô héo, người ta thường bỏ lại cuống sen - phần thân tưởng chừng vô dụng. Thế nhưng, trong những cuống sen mảnh mai ấy lại ẩn chứa một bí mật - những sợi tơ mảnh như sương, tinh khiết và mang sinh khí của đất trời. Nghệ nhân Phan Thị Thuận, người phụ nữ đã dành trọn đời cho tơ tằm, là người đầu tiên ở Việt Nam phát hiện ra giá trị kỳ diệu ấy.

Mỗi thân sen chỉ có thể cho ra vài sợi tơ nhỏ, mà để dệt nên một chiếc khăn lụa, cần đến hàng nghìn cuống sen. Mỗi sợi tơ sen phải được rút thủ công bằng tay, khi cuống còn tươi, chỉ cần để khô vài giờ, sợi tơ sẽ đứt, mất đi độ dẻo dai vốn có. Người thợ phải cắt từng đoạn thân, kéo nhẹ để tơ hiện ra, rồi nối chúng lại với nhau thành một sợi dài. Một người thợ chăm chỉ, lành nghề một ngày chỉ làm được khoảng 200 - 250 cuống sen, và để làm nên một chiếc khăn hoàn chỉnh cần rất nhiều ngày. Đằng sau mỗi tấm vải là mồ hôi, công sức, sự nhẫn nại và lòng yêu nghề của những người thợ. Bà Thuận chia sẻ: "Hiện nay, tất cả vẫn phải làm bằng tay. Tôi chỉ mong sau này lớp trẻ sẽ nghĩ ra cách khác - áp dụng công nghệ, sáng tạo để nghề có thể phát triển hơn".

Tất cả các công đoạn đều không sử dụng đến hóa chất, bởi nếu can thiệp hóa chất, sợi tơ sẽ mất đi chất lượng vốn có, và quan trọng hơn, sẽ làm ô nhiễm môi trường. Người dân nơi đây hiểu rằng, để duy trì làng nghề truyền thống cũng phải đi đôi với bảo vệ môi trường xung quanh, tôn trọng thiên nhiên sẽ nhận lại tinh túy thiên nhiên ban tặng.

Linh hồn đất trời ẩn trong từng cuống sen

Sen là một loài hoa vô cùng đặc biệt - sinh ra từ bùn đất, vươn lên trong hồ nước, mà vẫn giữ được hương thơm thuần khiết. Từ khi còn là mầm nhỏ trong lòng đất, cây sen đã hấp thụ tinh túy của đất trời. Những sợi tơ nhỏ li ti hình thành trong thân cây tựa như mạch máu nuôi dưỡng cơ thể, giúp thân sen rắn rỏi, cứng cáp, không đổ gãy giữa mặt hồ. Khi người thợ rút tơ, họ đang thực sự "giải phóng" linh hồn của cây sen - mang ra thứ quý giá nhất mà đất trời gửi gắm.

Tơ sen Phùng Xá có màu trắng ngà tự nhiên, thoảng mùi hương nhẹ của sen, vừa mềm mại, vừa dai chắc. Có lẽ vì thế, những ai từng khoác lên mình tấm lụa tơ sen đều nói rằng, họ cảm thấy như đang mang cả tâm hồn đất nước trên người.

"Bông hoa sen là quốc hoa của Việt Nam. Người nào mặc sản phẩm từ tơ sen, nghĩa là đang mang trên người hình ảnh đất nước mình." - nghệ nhân Phan Thị Thuận chia sẻ đầy tự hào.

Gìn giữ tinh hoa, khát vọng vươn xa

Đến Phùng Xá hôm nay, du khách có thể tận mắt chứng kiến công việc làm nên tấm lụa tơ sen ấy. Họ được tận tay rút tơ từ cuống sen, cảm nhận từng sợi tơ nhỏ mềm mảnh mai, thấy được niềm vui ánh lên trong mắt người thợ khi sợi tơ không đứt. Không chỉ là sản phẩm đẹp, tơ sen còn là nguồn cảm hứng cho du lịch bền vững. "Chúng tôi giữ gìn làng nghề truyền thống mà cha ông để lại. Khi du khách đến, họ nhìn cách làm, hiểu được giá trị, rồi chính họ lại truyền cảm hứng cho chúng tôi đổi mới, sáng tạo hơn nữa." - bà Thuận chia sẻ. Chính sự tương tác ấy giúp nghề truyền thống không bị tách khỏi cuộc sống hiện đại, mà trở thành cầu nối giữa con người với thiên nhiên và du lịch.

Giữa thời đại công nghệ, khi nhiều nghề truyền thống đang dần mai một, nghề tơ sen ở Phùng Xá vẫn kiên trì tồn tại - không phải nhờ sự ồn ào quảng bá, mà bởi niềm tin và khát vọng của những người yêu nghề. Bên cạnh việc duy trì làng nghề truyền thống, nghệ nhân Phan Thị Thuận luôn trăn trở về tương lai của nghề, về việc làm sao để lớp trẻ hiểu và tiếp nối:"Tôi mong chính quyền và các cấp lãnh đạo sẽ định hướng, hỗ trợ để thế hệ trẻ tiếp cận gần hơn đến với sản phẩm Việt, giúp nghề tơ sen đi xa hơn, tạo thêm việc làm cho người dân." Theo bà, để nghề sống được, phải có sự kết hợp giữa truyền thống và hiện đại, giữa người nghệ nhân và người sáng tạo trẻ. Bà tin rằng, khi lớp trẻ được truyền cảm hứng, họ sẽ mang đến cách nghĩ mới, cách làm mới, giúp nghề phát triển bền vững hơn mà vẫn giữ được bản sắc.

Không dừng lại ở giá trị thủ công, tơ sen Phùng Xá đang dần trở thành biểu tượng của đổi mới sáng tạo trong bảo tồn nghề truyền thống. Sản phẩm lụa tơ sen của nghệ nhân Phan Thị Thuận đã từng được chọn làm quà tặng tại Hội nghị Thượng đỉnh G20 năm 2019, minh chứng cho sức lan tỏa của sản phẩm Việt trên trường quốc tế. Tháng 6/2025, Công ty TNHH Dâu Tằm Tơ Mỹ Đức, do Nghệ nhân Ưu tú Phan Thị Thuận sáng lập và dẫn dắt vinh dự được trao Giải thưởng Doanh nghiệp Văn hóa Tiêu biểu Thời đại Hồ Chí Minh, ghi nhận những đóng góp bền bỉ trong việc gìn giữ và phát huy di sản Việt.

Ngày nay, mỗi tấm lụa tơ sen không chỉ là sản phẩm thủ công, mà còn là tác phẩm nghệ thuật kết tinh từ bàn tay, khối óc và trái tim con người Việt. Từng sợi tơ là từng câu chuyện, từng hơi thở của đất trời Phùng Xá - nơi tơ sen vươn mình thành biểu tượng của sự thuần khiết, bền bỉ và sáng tạo.