Trên dãy Hoàng Liên Sơn cao nghìn mét có "báu vật sống" trăm năm tuổi: Hiếm có trên đời!

"Uống chén thứ nhất thấy thân thể khỏe ra; uống chén thứ hai thấy quá khứ hiện về; uống chén thứ ba thấy có thể thông cảm được với các vị tiền bối; uống chén thứ tư thấy gió thổi lất phất ở hai bên tai; cho nên không thể uống thêm chén thứ năm được nữa"...

Đó là cảm nhận của nhà bác học Lê Quý Đôn (1726 – 1784) sau khi thưởng thức những chén chè Shan Tuyết sánh vàng giữa đại ngàn Tây Bắc.

Trải qua hàng trăm năm, câu nói của nhà bác học nổi tiếng ấy vẫn luôn khiến người dân địa phương tự hào.

Shan Tuyết - Báu vật xanh giữa đại ngàn Việt Nam

Cây chè Shan Tuyết cổ thụ tại Suối Giàng, huyện Văn Chấn, tỉnh Yên Bái (cũ), là một trong những biểu tượng độc đáo của vùng núi Tây Bắc Việt Nam.

Suối Giàng không chỉ nổi tiếng với khí hậu mát mẻ, cảnh quan hùng vĩ mà còn trứ danh với quần thể cây chè Shan Tuyết cổ thụ mọc tự nhiên trên dãy Hoàng Liên Sơn ở độ cao 1.300–1.800 mét so với mực nước biển, mang giá trị văn hóa, kinh tế và sinh thái đặc biệt.

Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam cho biết, quần thể cây chè Shan Tuyết tại Suối Giàng được các nhà khoa học xác định là "thủy tổ" của cây chè trên thế giới với nguồn gen quý hiếm.

Shan Tuyết ở Hoàng Liên Sơn nổi bật với thân cây to lớn, có những cây vài người ôm không xuể, cao từ 5 đến hơn 10 mét, với tuổi đời từ 100 đến hơn 300 năm. Đặc trưng của Shan Tuyết là lớp lông tơ trắng mịn phủ trên búp và lá non, tạo nên vẻ đẹp như phủ tuyết, từ đó mang tên “Shan Tuyết”.

Những cây chè cổ thụ này sinh trưởng hoàn toàn tự nhiên, không cần phân bón hay hóa chất, hấp thụ tinh hoa từ đất trời, sương mù và khí hậu đặc trưng của vùng cao. Điều này giúp chè Shan Tuyết đạt tiêu chuẩn "sạch", với hương vị thanh tao không thể nhầm lẫn, cộng thêm vị chát nhẹ và hậu ngọt sâu, nước chè sánh vàng.

Cây thiêng giữa đất trời

Cây chè Shan Tuyết không chỉ là một loài thực vật quý hiếm mà còn là biểu tượng văn hóa của người dân tộc H’Mông tại Suối Giàng.

Đối với họ, cây chè Shan Tuyết không chỉ là nguồn sống mà còn mang giá trị tâm linh. Họ coi cây chè như một biểu tượng linh thiêng, là cầu nối giữa con người và đất trời, thể hiện sự tôn kính với tổ tiên và thiên nhiên.

Những cây chè cổ thụ, như chè Shan Tuyết khoảng 500 năm tuổi của ông Nguyễn Quang Hoàng, được xem như “cụ chè”, là biểu tượng của sự bền vững, trường tồn của cộng đồng người H’Mông nơi đây. "Cụ chè" này còn được xem là một trong những cây cổ thụ đẹp nhất Việt Nam.

Các câu chuyện, nghi lễ và phong tục liên quan đến cây chè được truyền qua nhiều thế hệ, góp phần định hình bản sắc văn hóa độc đáo của người H’Mông.

Về kinh tế, chè Shan Tuyết Suối Giàng là nguồn thu nhập quan trọng cho người dân địa phương. Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam thống kê, vùng chè Shan Tuyết ở Suối Giàng trải rộng trên diện tích khoảng 393 hecta, trong đó diện tích cây mọc tự nhiên là 293 hecta.

Sản phẩm từ những cây chè này, đặc biệt là Bạch trà Shan tuyết, mang lại kinh tế cao, giúp người dân địa phương cải thiện đời sống.

Tuy nhiên, cây chè Shan Tuyết cổ thụ đang đối mặt với nguy cơ suy giảm do mối mọt và khai thác quá mức.

Để bảo vệ loài cây quý này, năm 2020, Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam đã công nhận 400 cây chè Shan Tuyết tại Suối Giàng là Cây Di sản Việt Nam, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo tồn nguồn gen quý của chè "thủy tổ".

Thông qua các nỗ lực bảo tồn và phát triển bền vững, chè Shan Tuyết Suối Giàng sẽ tiếp tục là niềm tự hào của Việt Nam, mang tinh hoa núi rừng đến với thế giới.