Từ “chợ Âm Phủ” đến sàn TMĐT: Hành trình hồi sinh nghề dệt chiếu truyền thống

Thế hệ mới cùng bước ngoặt công nghệ

Từng chứng kiến sự lụi tàn của nghề khi giá chiếu bị ép thấp, chi phí sản xuất lại cao, người làm chiếu chân chính không đủ sống. Thay vì từ bỏ, ba anh em "Chiếu cói Thân Vui" quyết định quay về quê hương Vũ Hạ lập nghiệp sau khi học tập ở Hà Nội, mang theo tư duy mới, cách làm mới để "hồi sinh" làng nghề.

Trước đây, cái tên "chợ Âm Phủ" đối với người dân làng dệt chiếu Vũ Hạ không phải ngẫu nhiên, mà là sự phản ánh đúng bức tranh u tối của làng nghề: lệ thuộc vào trung gian, bán rẻ như cho, trong khi sản phẩm dệt tay thủ công cần tới hàng chục công đoạn, hàng ngày trời làm việc.

Anh Nguyễn Văn Tuân bộc bạch: "Trước đây, từ khoảng 1 - 2 giờ sáng người dân làng tôi sẽ ra chợ để bán chiếu, dân buôn họ cầm đi bán hộ, mình thì chẳng thể tiếp cận với người tiêu dùng. Một chiếc chiếu có giá gốc sản xuất chỉ từ 400 - 600 nghìn đồng nhưng qua tay thương lái có thể bán gấp ba, gấp bốn lần. Trong khi người sản xuất thì khốn khó, còn người tiêu dùng thì không được tiếp cận đúng giá trị. Từ đó, để tồn tại, nhiều cơ sở buộc phải giảm chất lượng - điều mà những người nghệ nhân thật sự cảm thấy đau lòng".

"Không những vậy, việc cạnh tranh với sản phẩm nhập khẩu giá rẻ, đặc biệt là từ Trung Quốc. Những loại chiếu của Trung Quốc giá rất thấp, nhưng chất lượng không bằng chiếu của người Việt. Bởi người tiêu dùng, nhất là người trẻ, thường chọn sản phẩm rẻ, nên chiếu truyền thống khó cạnh tranh. Ngoài ra, có định kiến cho rằng: chiếu cói dễ mốc, không tiện lợi, khiến nhiều người không muốn mua, từ đó, việc sản xuất chiếu cói truyền thống khó ngày càng thêm khó"- Anh Tuân chia sẻ thêm.

Nhận thấy, cách làm truyền thống rất khó để phát triển, cần phải có sự đổi mới, ba anh em mang theo tư duy quản trị mới và áp dụng công nghệ hiện đại, mạnh dạn đầu tư hàng trăm triệu đồng vào máy móc dệt công suất cao, xây dựng quy trình sản xuất khép kín và đồng thời quảng bá, tiêu thụ qua các kênh sàn TMĐT.

Anh Nguyễn Văn Ngọc chia sẻ: "Ngày xưa, chiếu truyền thống do không có tem mác, không có tên, chỉ là hàng thủ công đến khi mang ra cửa hàng, người ta không công nhận, thậm chí không cho gắn tên. Nhưng dần dần, khi chất lượng chiếu được cải thiện, khách hàng bắt đầu yêu cầu phải có thương hiệu. Từ đó, gia đình bắt đầu gắn tem "Thân Vui" lên chiếu và xây dựng thương hiệu riêng."

"Đặc biệt, ngày trước bán chiếu là phải nhét dưới gầm giường, đợi khách quen mới dám lôi ra. Khoảng 3 - 5 năm gần đây, từ năm 2020 đến 2025, tôi bắt đầu đưa chiếu lên các sàn thương mại điện tử như: Shopee và TikTok.

Ban đầu khó khăn lắm, cần phải có kỹ năng quảng bá, quay video hay làm nội dung, trong khi đó, phí sàn cũng cao, khoảng 10 - 20%, nên phải tính toán giá cả cẩn thận để vừa có lãi, vừa cạnh tranh được. Đồng thời, vì hệ thống logistics chưa hoàn thiện, giá ship cao, làm tăng chi phí nên việc vận hành online vốn đã khó khăn lại càng khó khăn hơn. Trong khi đó, tại làng lúc đó nhiều người từng bảo chiếu to thế bán online sao nổi.

Vượt lên những điều đó, không bỏ cuộc suốt 5 năm miệt mài, trái ngọt cũng đến với anh em chúng tôi, sản phẩm của gia đình được nhận chứng nhận OCCOP 3 sao cùng nhiều danh hiệu khác nhau và giờ thì chiếu có túi đóng gói sạch đẹp, lên các sàn TMĐT, được khách hàng đón nhận như một sản phẩm truyền thống, do người Việt làm ra." anh Ngọc chia sẻ thêm.

Từ đó, "Thế hệ mới cùng bước ngoặt công nghệ" đã tạo ra một sự thay đổi toàn diện đưa thương hiệu "Chiếu cói Thân Vui" nói riêng và các sản phẩm chiếu cói truyền thống nói chung đi đến khắp nơi, với mục tiêu: "không chỉ bán chiếu mà còn giữ gìn giá trị văn hóa của nghề truyền thống".

Đổi mới, nhưng không bỏ cội nguồn

Từ một xưởng chiếu nhỏ bé, ba anh em đã xây dựng được hệ thống kho chứa, phân phối, bán lẻ tại các xã, tỉnh thành trong cả nước. Chiếc chiếu từ làng quê nay đã có mặt khắp miền Bắc, tiến vào miền Trung, Nam, rồi sang đến biên giới.

Tuy ứng dụng máy móc, tư duy công nghệ, nhưng những người trẻ này không phủ nhận giá trị của chiếu thủ công truyền thống. Những sản phẩm cao cấp nhất – dệt tay, hoa văn tinh xảo – vẫn được giữ lại, phục vụ cho phân khúc khách hàng sành sỏi. Có những chiếc chiếu được bán với giá hơn 2 triệu đồng, thậm chí có khách đặt làm riêng, giá gần 10 triệu đồng/chiếc.

Ngoài chiếu, ba anh em hiện đang phát triển thêm các sản phẩm từ cói khác như: dép, túi xách, thảm, hướng tới xuất khẩu ra thị trường quốc tế. Một số đơn hàng đã đến từ Mỹ, châu Âu – những nơi ngày càng ưu tiên tiêu dùng sản phẩm bền vững, thân thiện với môi trường.

"Xu hướng tiêu dùng xanh đang lên, họ muốn những sản phẩm thiên nhiên, không nhựa, không độc hại. Chiếu cói Việt chính là câu trả lời." anh Nguyễn Văn Tuân chia sẻ.

Hiện tại, xưởng của ba anh em tạo việc làm cho hơn 40 công nhân tại địa phương với mức thu nhập ổn định từ 8 – 11 triệu đồng/tháng. Cùng với mong muốn "đổi mới, nhưng không bỏ cội nguồn", ba anh em mong muốn quảng bá văn hóa chiếu cói không chỉ là sản phẩm, mà còn là biểu tượng của sự ấm cúng, quây quần trong văn hóa Việt. Tết đến, nhiều gia đình mua chiếu để gói bánh chưng, ngồi trò chuyện. Từ đó, qua truyền thông và các sự kiện, chiếu cói sẽ được người Việt yêu thích hơn, đặc biệt là thế hệ trẻ.

Anh Nguyễn Văn Ngọc chia sẻ: "Để hỗ trợ làng nghề, tôi tiếp tục khuyến khích người dân tham gia quảng bá. Chúng tôi kết hợp dệt máy và thủ công xưởng dệt bằng máy, nhưng các công đoạn như: ghim biên, in hoa văn đều làm tay. Cỏ cói ngoài tự trồng và thu hoạch ở Thái Bình, phần còn lại được nhập từ Thanh Hóa và Đồng bằng sông Cửu Long, sau đó phân phối cho người dân làm các công đoạn phụ. Điều này, giúp cho bà con địa phương có thêm việc làm và giữ nghề sống trong cộng đồng."

"Để hoàn thành được những điều như vậy, anh em chúng tôi mong muốn nhận được sự hỗ trợ từ các cấp chính quyền, đặc biệt trong lĩnh vực đất đai để có thể mở rộng quy mô sản xuất, vốn để đầu tư máy móc hiện đại, và sự hỗ trợ từ chính sách để hàng Việt có thể vươn xa hơn nữa. Bởi đây không chỉ là giữ nghề, không phải bằng sự hoài cổ, mà bằng sức sống mới" anh Tuân chia sẻ.

Làng nghề dệt chiếu đang đứng giữa ngã ba: mai một – hoặc chuyển mình. Và câu chuyện từ một gia đình ba anh em "Chiếu cói Thân Vui" - một xưởng chiếu nhỏ, đang cho thấy: chỉ cần một thế hệ dám thay đổi, nghề truyền thống không chỉ tồn tại, mà có thể vươn ra thế giới.