Việt Nam kiến tạo nền tảng cho ngành làm mát bền vững

Tại Việt Nam, nền tảng cho một nền kinh tế làm mát tuần hoàn đang được hình thành dựa trên kết hợp giữa hệ thống pháp luật quốc gia, các cam kết quốc tế và những sáng kiến chính sách mới nhằm kiểm soát toàn bộ vòng đời sản phẩm làm mát.

Luật Bảo vệ Môi trường năm 2020 là cột mốc quan trọng khi lần đầu tiên chính thức đưa khái niệm kinh tế tuần hoàn và Cơ chế trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) vào hệ thống pháp luật.

Theo đó, nhà sản xuất không chỉ chịu trách nhiệm trong khâu sản xuất và phân phối mà còn phải đảm nhận nghĩa vụ quản lý vòng đời cuối của sản phẩm.

Để cụ thể hóa các quy định này, Chính phủ đã ban hành Nghị định 08/2022/NĐ-CP, yêu cầu tỷ lệ tái chế bắt buộc đối với một số nhóm sản phẩm, trong đó có tủ lạnh và máy điều hòa không khí với mức 5% áp dụng từ năm 2025.

Nghị định này đã đưa ngành làm mát vào phạm vi quản lý EPR và tạo động lực để doanh nghiệp đầu tư vào các quy trình thu gom, xử lý và tái chế sản phẩm sau sử dụng.

Tiếp theo, Nghị định 119/2025/NĐ-CP, sửa đổi Nghị định 06/2022/NĐ-CP, đánh dấu lần đầu tiên khái niệm “làm mát bền vững” được đưa vào văn bản quy phạm pháp luật.

Nghị định không chỉ dừng lại ở việc quản lý thiết bị mà còn mở rộng trách nhiệm của nhà sản xuất và nhập khẩu đối với môi chất lạnh, thành phần có khả năng gây nóng lên toàn cầu rất cao nếu bị rò rỉ trong quá trình sử dụng hoặc tháo dỡ thiết bị.

Việc này làm thay đổi căn bản cấu trúc trách nhiệm doanh nghiệp, buộc các nhà sản xuất phải tính toán đến chi phí và cơ chế quản lý môi chất lạnh ngay từ khâu thiết kế.

Cùng với hệ thống pháp lý, các cam kết quốc tế cũng đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy chính sách trong nước.

Việt Nam đã tham gia Sáng kiến Global Cooling Pledge tại COP28, đặt mục tiêu cùng các quốc gia khác giảm 68% lượng phát thải khí nhà kính từ ngành làm mát vào năm 2050 so với mức năm 2022.

Trên nền tảng đó, Kế hoạch Hành động Làm mát Quốc gia (NCAP) sẽ trở thành công cụ thực thi chính cho các cam kết quốc tế, đồng thời là nền tảng để gắn kết các công cụ pháp lý trong nước với thông lệ toàn cầu, giảm nguy cơ phân mảnh trong quản lý.

Tuy nhiên, hiện tồn tại một khoảng trống quan trọng do sự tồn tại song song giữa hai Nghị định 08/2022/NĐ-CP và Nghị định 119/2025/NĐ-CP. Trong khi cơ chế EPR tập trung vào phần cứng và vật liệu, quản lý môi chất lạnh lại đòi hỏi hạ tầng kỹ thuật, kỹ thuật viên có chứng chỉ và chi phí cao để thu hồi hoặc phá hủy.

Nếu không có cơ chế phối hợp hiệu quả giữa hai hệ thống, nguy cơ lớn là các cơ sở tái chế sẽ chỉ quan tâm đến giá trị vật liệu, bỏ qua môi chất lạnh (còn gọi là gas lạnh, chất làm lạnh) và có thể xả trực tiếp ra khí quyển, gây mất toàn bộ lợi ích khí hậu mà chính sách đặt ra.

Do đó, Kế hoạch Hành động Làm mát Quốc gia (NCAP) đề xuất cơ chế ràng buộc cụ thể, ví dụ như trích lập một khoản tài chính chuyên biệt trong EPR để phục vụ quản lý môi chất lạnh, đồng thời ban hành quy định liên kết chặt chẽ giữa hai hệ thống.