Xuất khẩu ghẹ trước sức ép từ Mỹ và cơ hội mở rộng tại EU

Trong 11 tháng năm 2025, xuất khẩu ghẹ của Việt Nam ghi nhận những tín hiệu phục hồi tích cực với kim ngạch đạt khoảng 81 triệu USD, tăng 9% so với cùng kỳ năm 2024. Tuy nhiên, bức tranh tăng trưởng này tiếp tục cho thấy mức độ phụ thuộc rất lớn vào thị trường Mỹ, nơi chiếm hơn 82% tổng kim ngạch.

Riêng trong 11 tháng, xuất ghẹ đi thị trường Mỹ đạt gần 67 triệu USD, tăng 15% so với cùng kỳ. Tỷ trọng áp đảo này cho thấy Mỹ đang chi phối xuất khẩu ghẹ của Việt Nam, nhưng đồng thời cũng khiến ngành ghẹ Việt Nam đối mặt với rủi ro nếu Mỹ thay đổi chính sách, ví dụ như quy định về MMPA, trở thành biến số sống còn cho giai đoạn 2026.

Chỉ tính tháng 11/2025, tổng kim ngạch xuất khẩu ghẹ đạt gần 10 triệu USD, trong đó Mỹ chiếm hơn 86%. Điều này khẳng định vai trò “đầu kéo” của thị trường Mỹ đối với ghẹ Việt Nam, đặc biệt ở nhóm sản phẩm thịt ghẹ thanh trùng và ghẹ chế biến, phân khúc mà Việt Nam có lợi thế cạnh tranh.

Theo thống kê của Bộ Nông nghiệp Mỹ, mỗi năm nước này nhập khẩu khoảng 62 triệu pound thịt ghẹ thanh trùng, phần lớn phụ thuộc vào nguồn cung từ các quốc gia châu Á. Tuy nhiên, mức độ phụ thuộc này không đồng nghĩa với sự ổn định lâu dài, khi các quy định liên quan đến bảo vệ động vật biển có vú đang trở thành rào cản ngày càng lớn đối với thủy sản nhập khẩu.

Một trong những biến số lớn nhất hiện nay là việc thực thi các điều khoản của Đạo luật Bảo vệ Động vật có vú Biển (MMPA). Cơ quan Nghề cá thuộc Cục Quản lý Khí quyển và Đại dương Quốc gia Hoa Kỳ (NOAA) đã xác định: các sản phẩm thủy sản nhập khẩu vào nước này từ những nghề cá không được “công nhận tương đương” sẽ bị cấm nhập vào Mỹ từ ngày 1/1/2026. 

Đồng thời, NOAA cũng lưu ý cơ chế Chứng nhận thuỷ sản, sản phẩm thuỷ sản đạt yêu cầu xuất khẩu vào Hoa Kỳ (COA): ngay cả khi một lô hàng không thuộc diện cấm, nhưng “trùng mã số Biểu thuế Hài hòa Hoa Kỳ (HTS)/cùng nước xuất xứ” với nhóm bị cấm, hàng có thể phải kèm chứng nhận để chứng minh không liên quan nghề cá bị cấm từ 1/1/2026. Đây là điểm có thể làm tăng chi phí tuân thủ và kéo dài thời gian thông quan.

Trong một diễn biến gần đây, Tòa án Thương mại Quốc tế Mỹ đã chính thức ban hành Lệnh đình chỉ vụ kiện giữa Viện Thủy sản Quốc gia Mỹ (NFI), Hiệp hội Nhà hàng Quốc gia Mỹ (NRA) cùng một số doanh nghiệp thủy sản Mỹ với Chính phủ Hoa Kỳ - liên quan đến việc thực thi Đạo luật Bảo vệ Động vật Có vú Biển (MMPA).

Theo lệnh này, ngày có hiệu lực 1/1/2026 của lệnh cấm nhập khẩu ghẹ từ Việt Nam, Philippines, Indonesia và Sri Lanka đã được tạm hoãn cho đến khi Cơ quan Quản lý Khí quyển và Đại dương Quốc gia Mỹ (NOAA/NMFS) hoàn tất việc xem xét lại các “khả năng so sánh tương đương” - tức là đánh giá về mức độ tương đương trong việc bảo vệ động vật có vú biển giữa các quốc gia xuất khẩu và Mỹ.

Tạm hoãn không đồng nghĩa rủi ro đã hết. Đây là “khoảng thời gian vàng” để hoàn thiện hồ sơ, củng cố bằng chứng tuân thủ và chuẩn hóa chuỗi truy xuất.

Tuy nhiên, đây mới chỉ là tạm hoãn không đồng nghĩa rủi ro đã hết. Và hiện tại là “khoảng thời gian vàng” để cho Việt Nam hoàn thiện hồ sơ, củng cố bằng chứng tuân thủ và chuẩn hóa chuỗi truy xuất.

Trong bối cảnh đó, thị trường EU đang nổi lên như một điểm sáng đáng chú ý. Lũy kế 11 tháng năm 2025, kim ngạch xuất khẩu ghẹ sang EU đạt gần 3 triệu USD, tăng tới 109% so với cùng kỳ. Đặc biệt, xuất khẩu sang Pháp và Bỉ tăng trưởng “phi mã” với mức tăng lần lượt 121% và 952%. Dù quy mô còn khiêm tốn so với Mỹ, tốc độ tăng trưởng cao cho thấy dư địa mở rộng đáng kể tại thị trường này. Trái ngược với xu hướng này, thị trường Trung Quốc và Hồng Kông tiếp tục sụt giảm mạnh.

Với đà tăng trưởng như hiện nay, dự báo xuất khẩu ghẹ của Việt Nam có cơ hội duy trì tăng trưởng trong 2026 nếu Mỹ tiếp tục cho phép nhập khẩu trong thời gian NOAA/NMFS xem xét lại, và Việt Nam nhanh chóng chuẩn hóa hồ sơ tuân thủ theo MMPA.

EU nhiều khả năng tiếp tục là “điểm tựa” nhờ tốc độ tăng trưởng mạnh. Trong bối cảnh đó, truy xuất nguồn gốc, phát triển bền vững và chế biến sâu không còn là lợi thế cạnh tranh, mà đang dần trở thành “vé vào cửa” bắt buộc đối với ghẹ Việt Nam trên thị trường toàn cầu.