Yếu tố then chốt tăng sức cạnh tranh cho ngành bán dẫn Việt Nam

Việt Nam xác định phát triển công nghệ cao, đặc biệt là công nghiệp bán dẫn là lĩnh vực tạo đột phá cho phát triển, là cơ hội cho các doanh nghiệp Việt tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Chính phủ Việt Nam đã ban hành nhiều chính sách thúc đẩy công nghiệp công nghệ cao, như chiến lược “Make in Vietnam” và quá trình chuyển đổi số quốc gia, trong đó ngành công nghiệp bán dẫn được xem là một trong những lĩnh vực ưu tiên, với tiềm năng tạo ra giá trị gia tăng cao và nâng cao vị thế của Việt Nam trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Các chuyên gia, cho rằng Việt Nam có nhiều lợi thế để phát triển ngành bán dẫn, bao gồm lực lượng lao động trẻ, chi phí nhân công cạnh tranh và vị trí địa lý chiến lược ở châu Á. 

Thời gian qua, Việt Nam liên tục đón nhận các dự án có vốn đầu tư lớn từ những tập đoàn công nghệ hàng đầu thế giới như Intel, Samsung, Amkor, Hana Micron... Đã có hơn 50 doanh nghiệp quốc tế tham gia thị trường, tiêu biểu như Intel, Amkor, Hana Micron (đóng gói, kiểm thử); Marvell, Synopsys, Cadence (thiết kế chip)... Bên cạnh đó, các doanh nghiệp trong nước như Viettel, FPT, VNChip… cũng đã tham gia. Việt Nam đang dồn sức cho ngành công nghệ bán dẫn, được coi là “xương sống” của kinh tế số với trọng tâm là phát triển nguồn nhân lực.

Theo Bộ Khoa học và Công nghệ, nhu cầu nhân lực ngành công nghiệp bán dẫn của Việt Nam vào khoảng 5.000-10.000 kỹ sư mỗi năm, nhưng hiện tại, khả năng đáp ứng chỉ đạt khoảng 20%. Điều này cho thấy việc phát triển nguồn nhân lực là yếu tố then chốt để Việt Nam có thể cạnh tranh trong ngành công nghiệp bán dẫn.

Tuy nhiên, theo TS. Nguyễn Đình Trung, Trường Đại học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội, kỹ sư thiết kế là nhóm khó đào tạo nhất do yêu cầu kiến thức chuyên sâu và khả năng sáng tạo vượt trội. Để trở thành một kỹ sư thiết kế giỏi, người học cần trải qua quá trình đào tạo dài hạn, thường từ 5 đến 10 năm, bao gồm cả học thuật và kinh nghiệm thực tiễn trong việc phát triển vi mạch.

Ngược lại, kỹ thuật viên đóng gói và kiểm thử là nhóm dễ đào tạo hơn, vì công việc chủ yếu tập trung vào vận hành máy móc và thực hiện các quy trình kiểm tra chất lượng đã được chuẩn hóa, với thời gian đào tạo chỉ từ 6 tháng đến 2 năm. Kỹ sư quy trình nằm ở vị trí trung gian, đòi hỏi hiểu biết về lý thuyết và thực hành trong sản xuất, thường cần khoảng 3 đến 5 năm đào tạo. Sự khác biệt này xuất phát từ mức độ phức tạp và tính sáng tạo của từng công đoạn, do đó việc phát triển nhân lực cho ngành bán dẫn cần được ưu tiên theo mức độ khó và vai trò nền tảng của từng nhóm.

Về công tác đào tạo, theo thống kê của Bộ Giáo dục và Đào tạo, hiện nay, có khoảng 35 cơ sở giáo dục đại học có khả năng tham gia đào tạo lĩnh vực công nghệ bán dẫn, tuy nhiên số lượng cơ sở đào tạo có kinh nghiệm, có truyền thống còn rất ít.

Ba trường thuộc Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh (Trường Đại học Bách khoa, Trường Đại học Công nghệ thông tin và Trường Đại học Khoa học tự nhiên) chính thức mở nhóm ngành công nghệ vi mạch bán dẫn, dự kiến đến năm 2027 đào tạo thêm 1 nghìn kỹ sư, nâng tổng số sinh viên ngành liên quan lên khoảng 6 nghìn người.

Đại học Bách khoa Hà Nội đã phát triển hai chuyên ngành trực tiếp và bảy ngành gần liên quan tới nhóm ngành công nghệ vi mạch bán dẫn, với hơn 3.300 sinh viên. Đại học Quốc gia Hà Nội mỗi năm đào tạo khoảng 1.500 sinh viên và sẽ tăng gấp đôi trong thời gian tới. Đại học Đà Nẵng tuyển sinh ngành thiết kế vi mạch từ năm 2024 tại các đơn vị như Trường Đại học Bách khoa, Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật, Trường Đại học Công nghệ thông tin và Truyền thông Việt-Hàn.

Làn sóng này lan rộng tới cả khối trường tư và công lập khác. Các trường như Trường Đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội (USTH), Trường Đại học FPT, Trường Đại học Phenikaa, Trường Đại học Quốc tế Sài Gòn, Trường Đại học Cần Thơ đều mở ngành mới từ năm 2024. Trường Đại học Khoa học Tự nhiên (Đại học Quốc gia Hà Nội) hợp tác với Đại học Yang Ming Chiao Tung (Đài Loan, Trung Quốc) mở ngành cử nhân công nghệ bán dẫn. Trường Đại học Việt Nhật (Đại học Quốc gia Hà Nội) cũng tuyển sinh 100 chỉ tiêu kỹ sư bán dẫn mới từ năm 2025.

Tuy nhiên, theo nhiều chuyên gia, do thị trường lao động về lĩnh vực bán dẫn, vi mạch mới manh nha hình thành, chủ yếu ở dạng tiềm năng, do đó thách thức lớn nhất là làm sao thu hút được sinh viên theo học các chuyên ngành này và nâng cao chất lượng đào tạo đáp ứng yêu cầu khắt khe của các doanh nghiệp Mỹ. Điều này rất cần các chính sách hỗ trợ đồng bộ, dẫn dắt từ phía Nhà nước.